Kozłowski Karol (1847–1902), architekt. Ur. 10 III, wg jednych danych, w Warszawie, zaś wg papierów rodzinnych – w Poznaniu, jako syn Aleksandra i Karoliny z Szillingów. W l. 1861–6 uczęszczał do liceum w Douai we Francji. Po powrocie do kraju studiował architekturę u J. Ankiewicza i zdał egzamin na budowniczego 1. klasy. Powtarzane w literaturze przedmiotu wzmianki o studiach architektury w Monachium i Paryskiej École de Beaux Arts nie znajdują potwierdzenia w korespondencji z ojcem z l. 1865–71; być może, odbył je później. W latach osiemdziesiątych rozpoczął samodzielną praktykę architektoniczną. Jako jeden z typowych przedstawicieli eklektyzmu w drugiej połowie XIX W. czerpał K. głównie z tradycji architektury renesansowej, zarówno w sensie kompozycji, jak i obfitych detali dekoracyjnych. Pierwszą jego wielką realizacją był gmach Teatru i Resursy w Lublinie przy ul. Namiestnikowskiej (obecnie Teatr im. J. Osterwy). Projekt teatru, bardzo zresztą krytykowany przez konkurentów architekta, uzyskał pierwszą nagrodę w konkursie w r. 1882, zaś całość została ukończona w r. 1886. Z początkiem lat osiemdziesiątych K. wzniósł kilka budynków w Nałęczowie, a wśród nich, jak podają ówczesne przekazy, «zakład kąpielowy przy źródłach żelazistych». W r. 1882 zaprojektował i zrealizował pałacyk dla H. Zabiełły w Łabunowie pod Kownem. W l. 1885–7 zajął się przebudową Pałacu Brühlowskiego w Warszawie na potrzeby centralnego urzędu telegraficznego Król. Pol. R. 1890 przyniósł ukończenie wg jego projektu teatru w Mińsku Litewskim, zaś w lipcu 1893 r. położono kamień węgielny pod budowę kościoła parafialnego pod wezwaniem Wniebowzięcia Najśw. Maryi Panny w Sosnowcu.
W r. 1896 K. wzniósł w Warszawie dwa budynki w kształcie rotund celem pomieszczenia w nich modnych wówczas panoram malarskich. Jedna z tych rotund stanęła na Dynasach, gdzie w październiku t. r. umieszczono panoramę „Tatry”. Druga rotunda, o formie 16-boku, stanęła przy ul. Karowej. Dekoracje rzeźbiarskie wykonali L. Wasilkowski i J. Woydyga. Budynek ten miał pewne znaczenie urbanistyczne ze względu na przeprowadzony pod nim niewielki tunel w kierunku Powiśla. W styczniu 1897 r. otwarto w nim panoramę „Golgota” J. Styki. W obu rotundach wystawiano jeszcze inne panoramy, następnie aż do zniszczenia w czasie drugiej wojny światowej służyły jako gmachy teatralne. W Warszawie K. wzniósł liczne domy czynszowe, większość z nich nie istnieje. W bardzo złym stanie zachował się dom przy ul. Nowogrodzkiej 46, w nieco lepszym przy ul. Wilczej 22. Ostatnim i najwybitniejszym dziełem K-ego był gmach Filharmonii Warszawskiej przy ul. Jasnej (zniszczony w r. 1939). Realizację tę powierzono K-emu po odrzuceniu projektu znanej spółki architektów wiedeńskich F. Fellner & H. Helmer. Gmach Filharmonii został wybudowany zaledwie w ciągu siedemnastu miesięcy (uroczyste otwarcie odbyło się 5 XI 1901 r.). W układzie sali, która odznaczała się wyjątkową akustyką, K. wzorował się na lipskim Gewandhaus. W całości kompozycji widoczny był wpływ gmachu Opery Paryskiej projektu Ch. Garniera. Poza Warszawą zrealizował K. dwór w Burcu w pow. łukowskim oraz kościół w Miastkowie w pow. garwolińskim.
Do niezrealizowanych projektów K-ego należały między innymi: projekt muzeum pszczelarstwa i muzeum rybactwa w Warszawie (1880), projekt kaplicy grobowej Karola Scheiblera (1883), projekt teatru w Ciechocinku (1884, pierwsza nagroda w konkursie), projekt restauracji kościoła na Jasnej Górze (1891, wspólnie z S. Szyllerem), projekt kościoła w Częstochowie (1892), projekt kasy oszczędności we Lwowie (1894), projekt teatru «Bristol» na 1 400 miejsc przy ul. Karowej w Warszawie (1899). W latach dziewięćdziesiątych K. był członkiem Spółki Artystycznej Malarzy, Rzeźbiarzy i Budowniczych, znanej jako «Salon Artystyczny». Uprawiał też malarstwo i muzykę. Skomponował marsza i mazura na orkiestrę oraz walca pt. Filharmonia. K. zmarł 21 VI 1902 r. w Karlsbadzie (Karlovych Varach). Z małżeństwa z Cecylią Czajkowską miał synów: Zygmunta, Bolesława i Mieczysława.
W. Enc. Ilustr.; Łoza, Architekci; – Filharmonia Warszawska 1901–1931, W. 1932 s. 7–9; Gawarecki H., Gawdzik C., Lublin, krajobraz i architektura, W. 1964; Jagienka Sliwina W., Dzieje Teatru w Lublinie, L. 1948 s. 23–6; Kierek A., Rozwój przestrzenny i stan urządzeń komunalnych m. Lublina w l. 1870–1915, „Roczn. Lub.” T. 4: 1961 s. 171–214; Konarski K., Pałac Brühlowski w Warszawie, W. 1915 s. 99–101; Kucharzewski F., Piśmiennictwo techniczne polskie, I. Architektura, „Przegl. Techn.” 1908 nr 24 s. 298; Łoza S., Szkice warszawskie, W. 1958; Polskie życie artystyczne w latach 1890–1914, Wr.–W.–Kr. 1967; Szwankowski E., Ulice i place Warszawy, W. 1963; Ziółkowski J., Sosnowiec, drogi i czynniki rozwoju miasta przemysłowego, Kat. 1960 s. 81; – K. K. (wspomnienie pozgonne), „Echo Muzycz., Teatr, i Artyst.” 1902 nr 26 s. 261–2; Kronika powszechna, „Tyg. Ilustr.” 1902 nr 26 s. 514; –r–, Śp. K. K., architekt, „Przegl. Techn.” 1902 nr 26 s. 320; Śp. K. K., „Kur. Warsz.” 1902 nr 169; Śp. K. K., „Wędrowiec” 1902 nr 26 s. 507; – IS PAN: Materiały do słownika artystów polskich. Dokumenty rodzinne w posiadaniu M. Szurek-Wisti w Paryżu.
Andrzej K. Olszewski