Olpiński Karol Mieczysław (1876–1944), prawnik, wojewoda tarnopolski, podsekretarz stanu w Min. Spraw Wewnętrznych, sędzia Najwyższego Trybunału Administracyjnego. Ur. 22 X we Lwowie, był synem Filipa Gabriela (1845–1926), radcy Wydziału Krajowego oraz autora gramatyki języka polskiego dla użytku szkół ludowych, i Amalii z Franzów. O. ukończył gimnazjum we Lwowie i w r. 1894 rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniw. Lwow. Wskutek trudnej sytuacji materialnej jednocześnie pracował zarobkowo jako urzędnik w Galicyjskim Wydziale Krajowym (1896–7), potem w Magistracie Lwowskim (1898–1900). Po ukończeniu studiów prawniczych został przyjęty 24 VI 1900 do służby w Namiestnictwie Galicji w charakterze praktykanta konceptowego, a po roku wysłany do starostwa w Nadwórnej. Awansował tam po kilku latach na komisarza powiatowego i w r. 1909 przydzielono go ponownie do Namiestnictwa w tej samej randze. W r. 1911 przesunięto O-ego z Departamentu Fundacyjnego do Biura Prezydialnego jako sekretarza Namiestnictwa. Awansował w r. 1916 na zastępcę szefa Biura Prezydialnego, a następnie szefa Biura w randze radcy V stopnia służbowego. W latach tych dwukrotnie kierował zastępczo starostwami w Husiatynie i Śniatynie. W okresie walk o Galicję Wschodnią i o Lwów O. był jednym z tych, którzy wydatnie przyczynili się do funkcjonowania administracji.
Mianowany 23 IV 1921 pierwszym wojewodą tarnopolskim, rozpoczął O. urzędowanie w Tarnopolu 1 IX t. r. Podlegało jego władzy 17 powiatów najbardziej na skutek działań wojennych zniszczonych. Dążył więc do jak najszybszego wprowadzenia jednolitej i sprężystej administracji oraz zabezpieczenia granicy wschodniej przed przemytnictwem i nielegalnym jej przekraczaniem. Działał w ścisłym porozumieniu z dowódcą stacjonującej w Tarnopolu 12 dyw. piechoty gen. Marianem Januszajtisem. O. zwracał dużą uwagę na stan sanitarny województwa, zarządzał podjęcie szczepień i innych środków ochronnych przeciw epidemiom, przeprowadzenie ewidencji lekarzy, ustalił taksę opłat lekarskich. Zawiadywał pomocą dla reemigrantów i rozdziałem pomocy z kwot przydzielanych przez Min. Pracy i Opieki Społecznej. Zarządzał zaopatrywaniem ludności rolniczej w konie i zaprzęgi z demobilu, udzielał pomocy przedsiębiorstwom melioracyjnym. Zajmował się zwalczaniem lichwy mieszkaniowej, nielegalnego pośrednictwa, zwłaszcza w handlu żywnością. Wiele starań pochłonęła walka o ograniczenie i stłumienie chorób i zaraz u bydła (nosacizna i pryszczyca), koni (świerzb) i drobiu (cholera), dzięki czemu udało się nie dopuścić do Tarnopolszczyzny groźnego księgosuszu. Po ponad rocznym urzędowaniu O-ego jako wojewody premier i minister spraw wewnętrznych gen. Władysław Sikorski przedłożył jego kandydaturę na podsekretarza stanu w Min. Spraw Wewnętrznych (MSW) w III stopniu służbowym. Prezydent Stanisław Wojciechowski podpisał nominację O-ego 30 XII 1922.
Głównym zadaniem O-ego na nowym stanowisku było oczyszczenie aparatu Ministerstwa z elementów skompromitowanych, zwłaszcza swą bezczynnością w wypadkach na tle zabójstwa prezydenta Narutowicza. W dn. 25 I 1923 Sikorski powołał O-ego na przewodniczącego Wyższej Komisji Dyscyplinarnej przy MSW, a 5 III t. r. na przewodniczącego Komisji Weryfikacyjnej w MSW. Zajmował się O. organizacją i funkcjonowaniem urzędów I i II instancji, działalnością stowarzyszeń i ich legalizacją, sprawami obywatelstwa, przepisów paszportowych i wizowych, ruchem emigracyjnym, więziennictwem, administracją. Był pierwszoplanową postacią w MSW za czasów gabinetu gen. W. Sikorskiego. Na stanowiskach podsekretarza stanu i przewodniczącego wspomnianych komisji w MSW pozostał i w gabinecie Wincentego Witosa. W dn. 6 XI 1923 na wiadomość o wypadkach w Krakowie – wobec nieudolności wojewody krakowskiego Kazimierza Gałeckiego – minister spraw wewnętrznych Władysław Kiernik poruczył O-emu «czasowe pełnienie» obowiązków wojewody. Równocześnie minister spraw wojskowych wysłał do Krakowa gen. Lucjana Żeligowskiego dla przejęcia najwyższej władzy wojskowej od dowódcy tamtejszego Okręgu Korpusu gen. Józefa Czikela. Obaj przybyli do Krakowa 7 XI. O. objął natychmiast kierownictwo władz cywilnych. Po szczegółowym zapoznaniu się z przebiegiem wydarzeń z dn. 6 XI odbył konferencje z przedstawicielami stronnictw prawicowych: prof. Emilem Godlewskim (młodszym), senatorem Aleksandrem Adelmanem i posłem Tadeuszem Tabaczyńskim, a przede wszystkim z przywódcami strajku, posłami Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS): Zygmuntem Markiem i Emilem Bobrowskim. O-emu sprzyjało niewątpliwie osiągnięte poprzedniego dnia w Warszawie porozumienie między rządem a kierownictwem PPS o odwołaniu strajku powszechnego w zamian za usunięcie sądów doraźnych i militaryzacji kolei.
W dn. 8 XI O. wydał odezwę do ludności wzywającą do złożenia w dyrekcji Policji Państwowej broni w ciągu 24 godzin. Następnego dnia (9 XI) konferował z dużą grupą posłów przybyłych z Warszawy, m. in. ze Stanisławem Thuguttem, Mieczysławem Niedziałkowskim i Karolem Popielem. Ponownie konferował O. z Z. Markiem i E. Bobrowskim. W dn. 10 XI O. i Żeligowski otrzymali od premiera W. Witosa formalny rozkaz odwołujący w Krakowie militaryzację kolei i sądy doraźne. Dn. 15 XI do Warszawy powrócił Żeligowski, a 16 XI O. wyjechał z Krakowa. W kilka dni później pojawiły się w prasie pogłoski („Dzien. Pozn.”) o przewidywanej nominacji O-ego na wojewodę krakowskiego. O. jednakże pozostał na stanowisku podsekretarza stanu w MSW również w gabinecie Władysława Grabskiego. Nowy minister spraw wewnętrznych Zygmunt Hübner powołał go 10 IV 1924 do Komisji Kwalifikacyjnej w MSW. Prowadził wtedy O. sprawy zarządzeń dotyczących zagadnień personalnych pracowników administracji państwowej oraz gospodarki finansowej i rachunkowości urzędów I i II instancji. Również i minister Cyryl Ratajski powołał O-ego do Komisji Kwalifikacyjnej w MSW, a 22 VII 1925 minister Władysław Raczkiewicz powierzył mu przewodniczenie Wyższej Komisji Dyscyplinarnej przy MSW na następną 3-letnią kadencję. W lecie 1925 O. ponownie otrzymał sprawy paszportowe, zajmował się również m. in. wykonywaniem i kontrolą nadzoru władz administracyjnych nad cenami mąki i chleba, wytycznymi w sprawie polityki inwestycyjnej władz komunalnych.
W dn. 22 XII 1925 O. wydał polecenie wojewodom tworzenia komitetów obywatelskich pomocy dla bezrobotnych. Reprezentował również rząd w Sejmie podczas dyskusji nad rozruchami bezrobotnych w Kaliszu 9 II 1926. Podsekretarzem stanu w MSW pozostał i za premierostwa Aleksandra Skrzyńskiego, i Wincentego Witosa. Witos, którego rząd został zaprzysiężony 11 V 1926, zgodził się na dwudniowy wyjazd z Warszawy ministra spraw wewnętrznych Stefana Smólskiego w sprawach rodzinnych i tym samym O. stał się jego urzędującym zastępcą w momencie zamachu majowego. W dn. 12 V centrala MSW przy ulicy Nowy Świat otrzymywała szereg istotnych informacji dla strony rządowej o przygotowaniach Józefa Piłsudskiego do zamachu i o poczynaniach jego zwolenników na prowincji, zmierzających do udzielenia pomocy zamachowcom w Warszawie. Jak pisze Witos, «bardzo dotkliwie dał się odczuć zaraz od początku brak ministra spraw wewnętrznych, który nie wracał, wprowadzając przez to niebywałe zamieszanie…, a wiceminister Olpiński stracił zupełnie głowę i nie wiedział, co robić». W każdym razie O. nie opuścił gmachu MSW i nie udał się wraz z członkami gabinetu do Belwederu na wieść o zbliżaniu się sił wojskowych zamachowców od strony Placu Zamkowego. Wieczorem MSW znalazło się po stronie wojsk J. Piłsudskiego. O., jak stwierdzają to relacje ustne rodziny, przekazywał jednak do Belwederu ważne doniesienia, otrzymywane z innych dzielnic, w tym zwłaszcza o sytuacji wojskowej w dzielnicach wschodnich i na granicy zachodniej. W dn. 17 V t. r. na pierwszym posiedzeniu nowej Rady Ministrów pod przewodnictwem Kazimierza Bartla postanowiono przenieść w stan nieczynny m. in. O-ego. Z dn. 21 V O. przestał pełnić swe obowiązki, a 30 XI t. r. został przeniesiony w stan spoczynku.
Czynny z usposobienia i nawyku, O. nie mógł się pogodzić z przejściem na emeryturę w wieku dopiero 50 lat i postanowił powrócić do praktyki sądowniczej. W l. 1927–9 odbył aplikację w okręgu Sądu Apelacyjnego w Warszawie i w Wydziale Dziesiątym Cywilnego Sądu Okręgowego w Warszawie. W dn. 25–29 X 1929 zdał egzamin przed Komisją Egzaminacyjną Sądu Apelacyjnego. Dn. 14 II 1930 został O. mianowany sędzią Najwyższego Trybunału Administracyjnego (NTA). Był członkiem działających w ramach NTA Izb: Inwalidzkiej i Kompetencyjnej. W NTA pozostawał do września 1939. W latach okupacji niemieckiej mieszkał O. w Świdrze pod Warszawą. Zmarł tam 16 IV 1944 i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Franciszka Józefa (1917), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1923), Gwiazdą Korony Rumuńskiej (1926).
Ożeniony był z Wandą z Dziwińskich (1878–1970), córką Placyda (zob.). Z siedmiorga dzieci Olpińskich wiek dojrzały osiągnęło jedynie dwóch synów: Tadeusz (ur. 1909), inżynier mechanik, i Stanisław (ur. 1913), lekarz, chirurg i epidemiolog, główny inspektor sanitarny Polskich Kolei Państwowych.
Brat O-ego Jan Kazimierz (ur. 1878) był malarzem portrecistą i akwarelistą.
Hof- und Staats-Handbuch für Osterreichisch-Ungarische Monarchie…, Wien 1907, 1909, 1910, 1914, 1916; – Kalicka F., Powstanie krakowskie 1923 roku, W. 1953 s. 68; – Rataj M., Pamiętniki 1918–1927, W. 1965 s. 172, 351; Szematyzmy Król. Galicji 1901–14; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1965 III 96; – „Czas” 1921 nr 73, 107, 113, 117, 142, 183, 260, 1923 nr 250, 252, 258, 263; „Dzien. Urzęd. MSW” 1923 nr 1–3, 5–7, 1924 nr 1, 2–6, 1925 nr 1–5, 1926 nr 1–5; „Dzien. Urzęd. Woj. Tarnopolskiego” 1921 nr 1–2, 1922 nr 1–12, 1923 nr 1–2; „Gaz. Admin. i Policji Państw.” 1923 nr 5; „Gaz. Lwow.” 1921 nr 108; „Gaz. Poranna” 1926 nr z 9 VII; „Głos Pol.” (organ Pol. Organizacji Narod. w Tarnopolu) 1921 nr 5, 41, 46; „Kur. Warsz.” 1926 nr 128, 131, 135, 139; „Monitor Pol.” 1923 nr 4, 8, 28, 35, 37, 61 88, 89, 104, 121, 277; Rocznik Polityczny i Gospodarczy, W. 1934 s. 83; – AAN: Kancelaria Cywilna Naczelnika Państwa (KCNP) sygn. 77 k. 72–74, Prezydium Rady Ministrów (PRM), Protokoły Posiedzeń, t. 13 k. 742, t. 22 k. 1–514, t. 49 k. 320; – Akta i dokumenty w posiadaniu Stanisława Olpińskiego; – Informacje S. Olpińskiego.
Andrzej Piber