Habsburg-Lotaryński Karol Olbracht (1888–1951) pułkownik W. P., arcyksiążę austr. Ur. 18 XII w Pola koło Triestu. Ukończył szkołę realną, Wojskową Akademię Techniczną i Szkołę Wojenną w Wiedniu. W l. 1910–8 był oficerem armii austriackiej i doszedł do rangi pułkownika. W listopadzie 1918 r. zgłosił się ochotniczo do armii polskiej i był kolejno dowódcą 15. brygady artylerii pomorskiej, dowódcą twierdzy Grudziądz oraz dowódcą artylerii grupy generała Latinika. Po wojnie wystąpił z wojska w stopniu pułkownika i zajmował się administracją w rozległych dobrach żywieckich. W r. 1920 ożenił się ze Szwedką, Alicją z hr. de Ancarcrona, Ludwikową Badeniową. H. czuł się Polakiem; we wrześniu 1939 r. zgłosił się do wojska, a po powrocie do Żywca został na początku listopada aresztowany. Wobec odmowy podpisania niemieckiej listy narodowej więziony był w Cieszynie, a w 1940 r. został skazany na śmierć. Po trzyletnim więzieniu przebywał do 1945 r. w sanatorium pod Berlinem. Zwolniony został dopiero pod koniec wojny na skutek interwencji zagranicznych. Także i żona zgłosiła obywatelstwo polskie, za co została rozdzielona z dziećmi i internowana w Niemczech. Po zakończeniu wojny H. przebywał w Wiedniu, potem wrócił do Krakowa, już ciężko chory. Wywieziony przez żonę do Szwecji, zmarł 17 III 1951 r. w Oestervik koło Sztokholmu. Odznaczony był m. in. Orderem Polonia Restituta, Krzyżem Walecznych, Złotym Runem. Ojciec H-a, Karol Stefan (ur. 5 IX 1860 r. w Židlochowicach koło Brna), arcyksiążę, admirał floty austriackiej i właściciel dóbr żywieckich, w czasie pierwszej wojny światowej był kandydatem na tron polski. Zwłaszcza w l. 1917–8 kandydatura jego wysuwana była specjalnie ze strony niemieckiej. O nim myślała Tymczasowa Rada Stanu, gdy na pierwszym swoim posiedzeniu w dniu 1 V 1918 r. domagała się wyznaczenia regenta. Za kandydaturą tą opowiadał się także król bułgarski Ferdynand. W sierpniu 1917 r. Wilhelm II proponował kandydaturę Karola Stefana Januszowi Radziwiłłowi, dyrektorowi departamentu politycznego w rządzie Steczkowskiego. Ponieważ jednak wysunięcie arcyksięcia oznaczałoby jednostronne poddanie Polski pod wpływy niemieckie, przeciwdziałała temu dyplomacja austriacka, a przede wszystkim ogromna część opinii polskiej. Po wojnie administrował Karol Stefan dobrami żywieckimi, w których założył przed wojną browar piwa żywieckiego. Do r. 1918 był protektorem Akademii Umiejętności w Krakowie z ramienia dworu cesarskiego. W r. 1924, regulując z rządem Rzpltej kwestię swych rozległych majątków, darował PAU przeszło 10 000 ha ziemi ornej, stawów i lasów w tym letniskową miejscowość Zawoję. Karol Stefan zmarł 7 IV 1933 r. w Żywcu.   Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Genealogisches Handbuch des Adels, Fürstliche Häuser, t. II, Glücksburg/Ostsee 1953 s. 173; Gothaischer Hof-Kalender 1936 s. 73–4; Konarski S., Armorial de la noblesse polon. titrée, Paris 1958 s. 143; – Bobrzyński M., Wskrzeszenie państwa polskiego, Kr. 1920 I 187; Kutrzeba S., Polska Akademia Umiejętności, Kr. 1939 s. 48; Wereszycki H., Historia polityczna Polski, W. 1948; – Daszyński I., Pamiętniki, Kr. 1926 II 205; Hutten-Czapski B., Sześćdziesiąt lat życia politycznego i towarzyskiego, W. 1936; Pomian J., Noblesse oblige, „Kur. Pol.” (Buenos Aires) R. 5: 1961 nr 201; – Informacje od Alicji Habsburg w Sztokholmie i L. Radziwiłła w Buenos Aires.

Adam Galos