Rychliński Karol (1864–1931), lekarz psychiatra, współtwórca zakładu dla nerwowo i umysłowo chorych w Drewnicy koło Warszawy, działacz społeczny. Ur. 2 XI w dobrach Swiniary koło Łoniowa w pow. sandomierskim, był synem Władysława, rządcy dóbr Swiniary, i Elżbiety z Lambeletów, Francuzki. Ojciec R-ego za udział w powstaniu 1864 r. został zesłany na Syberię i do kraju nie wrócił.

R. uczęszczał od r. 1875 do progimnazjum w Sandomierzu, a następnie do gimnazjum w Radomiu, gdzie w r. 1884 uzyskał świadectwo dojrzałości. Medycynę studiował na Uniw. Warsz., ukończył studia w r. 1890 ze stopniem lekarza. Wkrótce został starszym asystentem Kliniki Chorób Nerwowych i Umysłowych w Szpitalu Jana Bożego, a w r. 1897 ordynatorem tej Kliniki. Pracował tam do r. 1907 pod kierunkiem prof. Nikołaja Popowa. R. od r. 1893 należał jako członek czynny do Tow. Lekarskiego Warszawskiego. Był współzałożycielem Warszawskiego Tow. Pomocy Lekarskiej i Opieki nad psychicznie i nerwowo chorymi, które zawiązało się w r. 1899 w celu poprawy ówcześnie na bardzo niskim poziomie stojącej opieki psychiatrycznej, a w r. 1900 został członkiem zarządu tegoż Towarzystwa. Brał też udział w pracach Warszawskiego Tow. Higienicznego; tu w r. 1902 postulował opracowanie szczegółowej analizy stanu szpitalnictwa polskiego. Używając swych rozległych – dzięki praktyce lekarskiej – kontaktów R. przyczynił się do nadania Warszawskiemu Tow. Pomocy Lekarskiej przez ministerstwo dóbr państwowych w wieczystą dzierżawę terenów w Drewnicy o powierzchni 14 morgów. Dzięki zabiegom R-ego, Edwarda Korniłowicza, zarządu Towarzystwa i ofiarności społecznej nabyto i wyremontowano tu kilka zajmowanych budynków. Dn. 12 V 1903 został otwarty zakład mieszczący kilkunastu chorych.

Wg nekrologu w „Nowinach Psychiatrycznych” uniwersytet w Kazaniu proponował R-emu docenturę przy katedrze chorób nerwowych w r. 1903, Uniw. Lwow. profesurę, a Wydz. Krajowy stanowisko dyrektora szpitala w Kulparkowie. R. z ofert tych jednak nie skorzystał, objął ordynaturę oddziału nerwowego w Szpitalu Kolejowym (pracował aż do odejścia na emeryturę w r. 1925), ale jednocześnie pozostał przy zakładzie w Drewnicy, dokonując jego rozbudowy. W zakładzie tym od początku udzielano pomocy lekarskiej bezpłatnej i jednakowej dla wszystkich pacjentów; tutaj też po raz pierwszy w Polsce wprowadzono tzw. system otwartych drzwi.

R. przez pewien czas był sekretarzem Komitetu Ogrodów im. Wilhelma E. Raua w Warszawie. Później uczestniczył w pracach Warszawskiego Tow. Pomocy Lekarskiej przy organizacji i budowie sanatorium dla nerwowo chorych w Karolinie koło Warszawy (obecnie siedziba zespołu «Mazowsze»), które już w r. 1911 oddano do użytku. W r. 1915, gdy Rosjanie opuszczali Królestwo, R., choć jako lekarz kolejowy obowiązany był do ewakuacji, pozostał w Drewnicy ratując dobytek zakładu. Następnie zamieszkał tam na stałe i prowadził zakład, będąc w nim jednocześnie kuratorem, naczelnym lekarzem i asystentem. W tym czasie wszedł w r. 1916 do Rady Miejskiej Warszawy jako zastępca radnego w V kurii oraz został ławnikiem Magistratu. Jako przewodniczący magistrackiej Delegacji Szpitalnej i Dobroczynności przeprowadził jej reorganizację i kierował sprawami szpitalnictwa. Był też wiceprezesem Rady Miejskiej od 1 VII do 7 X 1920 i wiceprezydentem m. stoł. Warszawy od 7 X 1920 do 2 XII 1921.

Pełniąc nadal do r. 1927 (1928?) obowiązki kuratora rozwinął i ulepszył R. zakład w Drewnicy. Organizował tam konferencje naukowe lekarzy. Stale brał udział w posiedzeniach Warszawskiego Oddziału Polskiego Tow. Psychiatrycznego. Był cenionym rzeczoznawcą sądowym w sprawach o uznanie stanu poczytalności i niejedną osobę uratował od zesłania na Sybir (J. Luxenburg).

R. ogłosił kilkadziesiąt prac w czasopismach polskich, niemieckich i rosyjskich. Reprezentował kierunek anatomiczny w psychiatrii. Ważniejsze jego prace to Przyczynek do anatomii patologicznej amencji („Gaz. Lek.” 1891 oraz po rosyjsku: ,,Archiv Psichiatrii, Nevrologii i Sudebnoj Psichopatologii” 1891), Przyczynek do nauki o ostrych psychozach (tamże 1892), Przyczynek do badania drobnowidzowego mózgu („Kron. Lek.” 1892, w pracy tej opisał szczegółowo sposób przygotowywania preparatów mikroskopowych), Anormalny pęczek włókien nerwowych (tamże 1893 oraz po rosyjsku: „Nevrologičeskij Vestnik” 1894), Przyczynek do nauki o psychozach periodycznych i pojmowaniu zboczeń umysłowych („Med.” 1894), Przyczynek do nauki o padaczce Jackson’a („Gaz. Lek.” 1894), Kliniczny przebieg bezwładu postępującego (w: „Odczyty kliniczne” W. 1897 i odb. W. 1897), Przyczyny powstawania bezwładu postępującego („Nowiny Lek.” 1899 i odb. P. 1899), Istota natręctwa myślowego (W. 1909). Poza tym opublikował też artykuł pt. Andrzej Towiański. Studium psychologiczne („Krytyka Lek.” 1901, osobno W. 1901) oraz prace z medycyny społecznej: Pomoc lekarska dla ludu w guberni płockiej („Med.” 1898), W sprawie opieki nad obłąkanymi w Królestwie Polskim („Kron. Lek.” 1899), Środki ku powstrzymaniu alkoholizmu („Nowiny Lek.” 1900). Był sprawozdawcą z prac neurologicznych w „Przeglądzie Polskiego Piśmiennictwa Lekarskiego” i wchodził w skład gremium wydawniczego „Neurologii Polskiej” założonej w r. 1910. Pisywał też korespondencje do „Nowin Lekarskich” (pod pseud. Hołubek), miesięczny przegląd do krakowskiego „Przeglądu Lekarskiego”, artykuły krytyczne w „Krytyce Lekarskiej” (pod pseud. Tuhaj-bej). Ponadto w pismach warszawskich i poznańskich umieszczał obszerniejsze artykuły obrazujące ówczesne poglądy umysłowe (w: „Ateneum”, „Dzienniku Poznańskim”, „Gazecie Warszawskiej”, „Słowie”, „Myśli Narodowej”, gdzie m. in. już pośmiertnie w nr 18 z r. 1931 ukazało się Parę refleksyj po przeczytaniu „Lenina” o książce F. A. Ossendowskiego). Zmarł w Drewnicy 23 III 1931, został pochowany na Powązkach (kwatera 175 rząd 2 grób 26). Był odznaczony orderem Polonia Restituta, gdy tylko Sejm uchwalił to odznaczenie.

Z małżeństwa z Ireną Jadwigą z Pomianowskich miał R. 3 synów: Jerzego Bohdana (zob.), Jana Pawła (1899–1928), klimatologa-meteorologa, i Stanisława (zob.). Na terenie szpitala w Drewnicy został w r. 1933 postawiony pomnik R-ego z brązu naturalnej wielkości wykonany przez Michała Kamieńskiego. Szpital w Drewnicy i ulica, przy której się znajduje, otrzymały imię R-ego.

Bibliogr. Warszawy, IV, V, VI; Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w., IX; PSB (Korniłowicz Edward); – Demel M., Mogiły lekarskie na cmentarzach warszawskich, „Arch. Hist. Med.” T. 29: 1966 nr 4 s. 452; Dydyński L., Ś. p. Dr Karol Rychliński, Med. T. 5: 1931 nr 10 s. 333–4; Herman J. E., Historia neurologii polskiej, Wr. 1975; tenże, Neurolodzy polscy, W. 1958; Liszka A., S. p. Dr Karol Rychliński, „Roczn. Psychiatryczny” 1931 z. 16 s. 180–1 (fot.); Luxenburg J., Ś. p. Dr Karol Rychliński, „Warsz. Czas. Lek.” R. 8: 1931 nr 18 s. 429–30; Warszawskie Towarzystwo Pomocy Lekarskiej i Opieki nad psychicznie i umysłowo chorymi 1900–1935, W. 1935 (fot.); – „Dziennik Urzędowy Izb Lekarskich” R. 2: 1931 nr 6 s. 211, nr 9 s. 358, R. 3: 1932 nr 4 s. 115; Jednodniówka Zjazdu koleżeńskiego Radomiaków w 1923 r. w Radomiu (W. ok. 1925) s. 11–12, 18, 88; Kalendarzyk polityczno-historyczny m. stoł. Warszawy za r. 1916, toż za r. 1917 – „Biesiada Liter.” T. 55: 1903 nr 25 s. 439; Kalendarz lekarski pod red. J. Polaka, W. 1897 s. V; „Kron. Warszawy” R. 5: 1929 nr 3 s. 13 (fot.), 19; „Med. i Kron. Lek.” R. 43: 1908 nr 4 s. 100; „Nowiny Psychiatryczne” 1926 z. 3–4 s. 207–8; „Przegl. Geogr.” T. 8: 1928 nr 8 s. 238–9 (dotyczy syna, Jana Pawła); „Rzeczpospolita” 1928 nr 172 s. 7; „Służba Zdrowia” R. 13: 1961 nr 41 s. 4 (Z. Jaroszewski); „Tyg. Ilustr.” 1903 I płr. nr 22 s. 436–7 (fot.), 1913 nr 20 s. 393 (fot. zbiorowa); „Wiad. Meterolog. i Hydrograf.” 1928 nr 2 s. 44; (dotyczy syna Jana Pawła) „Zdrowie” R. 17: 1902 nr 4 s. 330–1, R. 28: 1912 nr 4 s. 318; – Nekrologi i wzmianki pośmiertne: „Myśl Narod.” T. 1: 1931 nr 18 s. 222; „Nowiny Społ. Lek.” R. 5: 1931 nr 7 s. 115, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 126: 1932 s. 70–4; – Paraf. w Łoniowie: Wyciąg z aktu ur. i chrztu; – Szarejko P., Słownik lekarzy polskich XIX wieku (mszp. w posiadaniu autora); – Informacje Jolanty Rychlińskiej z W., Zdzisława Jaroszewskiego z W., Adama Leszyckiego z Ząbek pod Warszawą.

Teresa Ostrowska