Schultz (Szulc) Karol (1752–1796), kupiec i bankier warszawski. Ur. 22 V w Poznaniu, o rodzicach brak informacji.

 

S. rozpoczął działalność w Warszawie ok. r. 1775 (najstarsze księgi rachunkowe jego kantoru pochodzą z r. 1784). Dn. 14 X 1783 wziął ślub z Elżbietą Dorotą, córką Piotra Fergussona Teppera; jej posag (318 660 złp.) pozwolił mu rozwinąć szerszą działalność. Dn. 28 X 1784 zawarł S. ze swym teściem i drugim jego zięciem Wilhelmem Arndtem spółkę dla handlu bławatnego z kapitałem 468 398 złp. Brał udział w handlu winem i solą oraz w przedsięwzięciach przemysłowych i budowlanych, był właścicielem dużego banku. Do spółki z teściem utrzymywał połączenia kurierskie z Europą Zachodnią, przydatne w pracy bankierskiej. W tym zakresie najpoważniejsze przedsięwzięcia S-a to pośrednictwo, wraz z P. Tepperem, w pożyczkach genueńskich i holenderskich dla Rzpltej. Poza tym bank S-a specjalizował się w drobniejszych operacjach i działał w regionie warszawskim, choć wśród dłużników byli także ziemianie z terenów południowo-wschodnich, m.in. liczni Potoccy. Te przedsięwzięcia realizowane były we współpracy z bankiem teścia. Na mocy testamentu P. Teppera z r. 1792 wejść miał S. do zarządu firmy.

 

Kantor bankowy S-a mieścił się w murowanym budynku przy ul. Królewskiej, sąsiadując z jego prywatną rezydencją (nr hip. 1073/4). Zyski inwestował S. w nieruchomości. W stolicy należały doń dwie jurydyki: Tłomackie (wg M. Sobieszczańskiego – od r. 1779), gdzie wybudował m.in. nowoczesny hotel «Pod Białym Orłem», oraz Pruskie, a także różne budynki i place, dworki na Lesznie, magazyny na Solcu, domy na Końskim Targu (obecnie ul. Królewska) i na Woli przy ulicy – od jego imienia – zwanej Karolową (Karolkowa). W r. 1790 twierdzono, że S. zainwestował w 60 obiektów. Wartość tych posesji oceniono w r. 1798 na 974 183 złp., a znajdujących się w nich ruchomości na 28 167 złp. W r. 1788 sejmik warszawski postulował nadanie S-owi prawa nabywania dóbr ziemskich; nazwisko jego w kontekście przychylnych ocen przewija się też w publicystyce Sejmu Czteroletniego. Dn. 11 XI 1790 nobilitowano go z innymi finansistami z rekomendacji woj. wołyńskiego, nadając wraz z herbem przydomek «Czyński».

 

W r. 1793 S. był właścicielem Radziwiłłowa oraz kompleksu dóbr podwarszawskich, w którego skład wchodziły: Łomianki z Kiełpikiem i Kruszakiem, Młociny, Buraków, Wielka Wola, Dobra Wola, Wola Węglowa, Wola Karolowa czyli Czyste i grunty na Grochowie; ich wartość ustalono w r. 1801 na 2 571 935 złp. Na terenie tych dóbr S. organizował przedsiębiorstwa przemysłowe. Wiadomo, że należały doń: garbarnie, gorzelnie, cegielnie, browary, młyn i wytwórnia prochu. Dwa podmiejskie pałacyki S-a – «Babilonia» na Czystem i «Syberia» na Młocinach – wynajmowane były przedsiębiorcom prowadzącym tam traktiernie. Ścisłe związki interesów S-a z bankiem P. Teppera spowodowały zachwianie jego kredytu w końcu r. 1792, wraz z utratą przez Teppera wiarygodności. S. próbował ratować sytuację i prawdopodobnie wyjeżdżał w tym celu za granicę, jednak starania jego spełzły na niczym i przed 20 II 1793 zawiesił wypłaty. Spowodowało to sądowne zaprotestowanie weksla na 400 dukatów i wywołało panikę wśród wierzycieli przestraszonych już zawieszeniem wypłat (1 II 1793) banku P. Teppera, powszechnie uważanego za wspólnika S-a. Dn. 27 II t.r. ogłoszono bankructwo S-a, w dzień później opieczętowano kantor i wyznaczono administratorów dla sporządzenia bilansu i inwentarza masy upadłościowej. Bankructwo to było drugim w serii upadków polskich banków w r. 1793. Dn. 17 IV 1794 masa upadłościowa została obrabowana. Ostatecznego zamknięcia postępowania upadłościowego w sprawie banku S-a i pozostałych bankrutów dokonała w r. 1803 tzw. Komisja Trilateralna powołana na podstawie konwencji 15 I 1797.

 

Wartość majątku S-a oceniano różnie. Współczesny mu Walerian Stroynowski szacował go w r. 1790 na 3 mln. złp. w kapitałach i 1,5 mln. w dobrach. Wiktor Kornatowski na podstawie materiałów komisji administrujących masą upadłościową oceniał majątek S-a na 18–20 mln. złp., a Barbara Grochulska, dokonując bilansu banku, zobowiązania ustaliła na 543 257, a należności na 417 257 dukatów. S. do końca życia utrzymywał, że był wypłacalny, co potwierdza fakt, iż jego wierzyciele (286 osób) zostali spłaceni w wysokości 105,5% należności, choć w 44% były to wątpliwe, a w 27% «złe» aktywa. Jako przyczyny upadku S-a i innych bankierów podaje się złą gospodarkę finansową oraz niewypłacalność króla, którego zadłużenie u S-a wynosić miało ok. 300 tys. złp. Jednak żadne źródła, poza plotkami powstałymi po bankructwie, nic potwierdzają złej administracji banków S-a i Tepperów, a zadłużenie królewskie u S-a wynosiło 1 X 1793 – 2 700 złp.

 

Dn. 8 XI 1788 S. złożył na ręce Stanisława Małachowskiego 1 tys. dukatów na potrzeby ojczyzny, a 15 IV 1790 ofiarował na wojsko 3 tys. funtów prochu wartości 3 750 złp. Był członkiem loży masońskiej «Le Parfait Silence» od 9 II 1779, od r. 1783 pełnił funkcję strażnika pieczęci loży. Na początku r. 1783 S. ofiarował masońskiemu Tow. Dobroczynności, zorganizowanemu przez Piotra Le Forta, grunt «za rogatkami Wolskimi» i milion cegieł na budowę domu pracy dla ubogich. W r. 1792 wydzierżawił warszawskiemu zborowi ewangelicko-augsburskiemu teren przy ul. Młynarskiej, gdzie powstał cmentarz Ewangelicko-Augsburski.

 

Po 27 II 1793 S. z rodziną mieszkał w rezydencji przy ul. Królewskiej, pozostawionej mu w użytkowanie przez administratorów masy, i utrzymywał się z pensji wypłacanej przez komisję upadłościową (30 dukatów miesięcznie, zmniejszone następnie do 15 dukatów). Ciężko chory na gruźlicę, S. zmarł 30 V 1796 i jako luteranin, pochowany został na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie.

 

W małżeństwie z Elżbietą Dorotą z Fergussonów Tepperów, wyznania ewangelicko-reformowanego, miał S. cztery córki i syna Ludwika Wilhelma (ur. 1790). Po śmierci S-a ich opiekunem został architekt Karol Bogumił Schütz. O dalszych losach potomstwa S-a nie mamy żadnych wiadomości, wdowa po nim zmarła w Warszawie w r. 1850.

 

 

 

Szulc E., Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie, W. 1989; Szulcowie J. i E., Cmentarz Ewangelicko-Reformowany w Warszawie, W. 1989; – Grochulska B., Warszawa na mapie Polski stanisławowskiej, W. 1980; Grotowski Ż., Rozwój zakładów dobroczynnych w Warszawie, W. 1910 s. 108; Hass, Sekta farmazonii warsz.; Kornatowski W., Kryzys bankowy w Polsce 1793 roku, W. 1937; Korzon, Wewnętrzne dzieje, II 47, 159–60, 171–2, 317–18, III 428, 463; Smoleński W., Mieszczaństwo warszawskie w końcu wieku XVIII, W. 1917; Zahorski A., Warszawa w powstaniu kościuszkowskim, W. 1967; Zienkowska K., Sławetni i urodzeni, W. 1976; – Akty powstania Kościuszki; Magier, Estetyka Warszawy; Mater. do dziej. Sejmu Czteroletniego; Schulz F., Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791–1793, W. 1956; Sievers J. J., Jak doprowadziłem do drugiego rozbioru Polski, W. 1992; – AGAD: Arch. KP, pudło 88 nr 12, Komisja Bankowa rkp. IV/8, IV/56, Metryka Kor. rkp. 291, Warszawa Ekonomiczna rkp. 15–17, Varia Grodu Warszawskiego rkp. 24; B. Jag.: rkp. 6311; B. Uniw. Warsz.: Synod Ewangelicko-Reformowany, rkp. 758 k. 439–454.