Stablewski Karol (1796–1843), ziemianin, działacz społeczny, poseł do Sejmu Prowincjonalnego w Poznaniu. Ur. prawdopodobnie w Trzeku (pow. średzki), ochrzczony w Gozdowie (pow. wrzesiński), był jednym z siedmiu synów Kajetana (1757–1838), sędziego pokoju w czasach Księstwa Warszawskiego, właściciela dóbr Zalesie, Dąbrówka, Drogoszewo (w pow. krobskim) i Rościszewo (w pow. konińskim), oraz Rozalii z Korytowskich (1767–1812), bratem Erazma (zob.).
W l. 1813–15 uczył się S. w poznańskim Gimnazjum Św. Marii Magdaleny. Następnie studiował na uniw. w Heidelbergu, gdzie działał w korporacjach studenckich. Należał do Tow. Patriotycznego w Poznaniu i z tego powodu był w r. 1825 na krótko aresztowany. W r. 1826 ożenił się z Kordulą ze Sczanieckich (siostrą Emilii Sczanieckiej, zob.) i dzięki jej posagowi mógł odkupić w r. 1829 od ojca majątek Zalesie pod Gostyniem. Kiedy wybuchło powstanie listopadowe zamierzał doń przystąpić, ostatecznie jednak nie doszło do tego z powodu choroby; wspierał powstanie finansowo. W r. 1831 wyjechał na «żołądkową kurację» m.in. do Wrocławia i Karlsbadu. W czasie pobytu w Dreźnie zetknął się z Adamem Mickiewiczem (6 VIII 1831), którego twórczość dobrze znał (prenumerował tomiki jego poezji).
Po klęsce powstania listopadowego S. uczestniczył w spotkaniach ziemian wielkopolskich, szukających sposobów legalnej działalności społecznej i gospodarczej; odbywały się one m.in. w Zalesiu. Przyjaźnił się z Karolem Marcinkowskim. Był inicjatorem i współtwórcą pierwszego stowarzyszenia o charakterze organicznikowskim w Poznańskiem – Kasyna Gostyńskiego, podpisał jego statut (14 XII 1836) i należał do komitetu budowy gmachu Kasyna. Wszedł w skład pierwszego komitetu redakcyjnego „Przewodnika Rolniczo-Przemysłowego” (Leszno), założonego w r. 1836 z inicjatywy działaczy gostyńskich; miesięcznik ten zajmował się przede wszystkim zagadnieniami uprzemysłowienia i unowocześnienia gospodarki rolnej w Poznańskiem. W r. 1838 przystąpił do spółki akcyjnej zawiązanej dla budowy Bazaru w Poznaniu, był też jego udziałowcem. Uczestniczył 19 IV 1841 w zebraniu, na którym utworzono Tow. Naukowej Pomocy i wszedł do jego pierwszej dyrekcji.
W styczniu 1841 został S. jednogłośnie wybrany z pow. krobskiego do Sejmu Prowincjonalnego w Poznaniu. Należał do przeciwników pomysłu połączenia w jedną instytucję parlamentarną pruskich sejmów prowincjonalnych, gdyż, jego zdaniem, zagrażałoby to narodowej odrębności W. Ks. Pozn. Wnioskował też o zniesienie przepisów prawa rozróżniających szlachtę od innych warstw społecznych, ale sejm jednym głosem propozycję tę odrzucił. S. długo chorował, m.in. na serce, w ostatnich miesiącach przed śmiercią opiekował się nim Marcinkowski. Zmarł 25 V 1843 w Poznaniu, pochowany został w Michorzewie (pow. bukowski).
Z małżeństwa z Kordulą ze Sczanieckich (1808 – 10 I 1870) miał S. synów: Adolfa (1828) i Tadeusza (1832), zmarłych w niemowlęctwie, Stanisława (zob.), Stefana Lucjana, Tertuliana (1836–1895), właściciela Ślachcina (Szlachcina) i Nietrzanowa w pow. średzkim, współzałożyciela Resursy Obywatelskiej w Poznaniu, Macieja (1842–1897), właściciela Chytrowa i Jaraczewa w pow. śremskim, oraz córki: Emilię (ur. 1834), żonę Zygmunta Sczanieckiego, i Elizę (Elżbietę) (1838–1911), żonę Zygmunta Jaraczewskiego (zob.).
Wdowa, po śmierci S-ego, zarządzała początkowo majątkiem; w r. 1844 w dziale po babce Anastazji Sczanieckiej odziedziczyła Śliwno w pow. bukowskim (ok. 1 200 ha). Potem podzieliwszy dobra między dzieci, zamieszkała w Poznaniu. Znana była z patriotyzmu i ofiarności na cele narodowe. W r. 1847 dała zastaw w wysokości 20 tys. talarów za swego brata Konstantego Sczanieckiego, oskarżonego o zdradę stanu i uwięzionego w Berlinie. W czasie powstania wielkopolskiego 1848 r. przekazała srebra rodzinne na zakup broni, weszła w skład Dyrekcji Opieki nad Rannymi i współsygnowała apel o składki na rzecz powstania. W l. 1860–93 finansowo wspierała ją najpierw (a potem jej dzieci) Emilia Sczaniecka.
Z synów S-ego, Stefan Lucjan (1829 – 13 I 1894) walczył w powstaniu wielkopolskim 1848 r., był właścicielem Śliwna, po jego utracie w r. 1856 przeniósł się do Ceradza (pow. szamotulski), majątku żony, Anny z Brezów. Znany z ultramontańskich poglądów, był w bliskich stosunkach z arcybpem poznańskim Mieczysławem Ledóchowskim; w czasie jego uwięzienia, a potem po wyjeździe do Rzymu (1876) zajmował się jego sprawami majątkowymi. W r. 1877 otrzymał od papieża Piusa IX komandorię Orderu św. Grzegorza. Należał do komitetu redakcyjnego „Kuriera Poznańskiego”. W l. 1871–86 pełnił funkcję dyrektora administracyjnego poznańskiego Bazaru, a w r. 1885 został dyrektorem Rady Nadzorczej Browaru Kobylepole. Jego wnukiem był Stefan Stablewski (zob.).
Portret pędzla Tytusa Maleszewskiego w Muz. Narod. w R; Portret z ok. 1840, olej., w posiadaniu rodziny; Fot. w B. Ossol.: Acta Stablevsciana, rkp. 14445/III t. 2; Portret pastelowy żony S-ego, Korduli, z ok. 1825 oraz portret olej. z l. późniejszych w posiadaniu rodziny; Medalion z podob. syna S-ego, Tertuliana, z ok. 1875 (gips) w posiadaniu rodziny; – Wybitni Wielkopolanie XIX wieku, Red. W. Jakóbczyk, P. 1959; – Białobłocki A., Absolwenci Gimnazjum i Liceum Świętej Marii Magdaleny w Poznaniu 1805–1950, P. 1995; Dzieje ziemi gostyńskiej, Red. S. Sierpowski, P. 1979; Jankowiak S., Kasyno Gostyńskie 1835–1846, P. 1985 s. 9, 14, 19 (fot. nr 7), 21, 29; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., I; Laubert M., Beiträge zur Verschwörung der Kosyniery in Posen und Polen, „Zeitrschr. für Osteuropäische Geschichte” Bd. 6: 1932 H. 1 s. 345–7; Maciejewski J., Mickiewicza wielkopolskie drogi, P. 1972; Miszewska Z., Z dziejów jednej przyjaźni (Marcinkowski – Potworowski – Stablewski), „Kron. Gostyńska” T. 3: 1931/2 s. 129–31; Prasa polska w latach 1661–1864, W. 1976; Skałkowski A. M., Bazar poznański. Zarys stuletnich dziejów (1838–1938), P. 1938 s. 4 (fot. S-ego); Stablewska I., Karol Oksza Stablewski, „Kron. Gostyńska” T. 2: 1930/1 s. 137–9; Wawrzykowska-Wierciochowa D., Emilia Sczaniecka, W. 1970 s. 85, 122–3, 131, 134, 141, 143, 192 (fot. portretów S-ego i jego żony), 245, 252, 267, 282, 291, 333–5, 402, 418, 444, 457, 466, 513, 557, 582–3; Zielewicz J., Żywot i zasługi doktora Karola Marcinkowskiego…, P. 1891 s. 60, 62, 86–7 (fot.); Żychliński L., Historia sejmów W. Ks. Poznańskiego, P. 1867 I–II; tenże, Stosunek polskiej a niemieckiej większej własności w Wielkim Księstwie Poznańskim…, P. 1878 s. 24, 27; – Niemojowski J. N., Wspomnienia, Wyd. S. Pomarański, W. 1925; Żmichowska N., Listy, Wr. 1957–60 I–II (dot. też żony S-ego, Korduli); – B. Ossol.: Acta Stablevsciana, rkp. 14445/III t. 2 (m.in. testament S-ego z 30 IV 1843).
Bibliogr. dot. synów S-ego: Żychliński, VII 9, 339, XV 315–17, XVII 332–3, XVIII 251–2, XX 222–3, XXXI 119–21; – Słown. Geogr. (Chytrowo, Nietrzanowo); – Złota księga ziemiaństwa polskiego…, Red. S. Sas-Lityński, P. 1929 (Szlachcin).
Elżbieta Orman-Michta