Scheibler Karol Wilhelm (1888–1934), przemysłowiec, działacz gospodarczy i społeczny. Ur. 21 IX w Łodzi, był najstarszym synem Karola Wilhelma jra (zob.) i Anny Julii Melanii, córki Ludwika Grohmana (zob.).

 

Początkowo S. uczęszczał do gimnazjum państwowego w Łodzi, wkrótce jednak przeniesiono go do Liceum Imperatorskiego w Carskim Siole pod Petersburgiem. Ukończył je w r. 1907 ze srebrnym medalem, uzyskując jednocześnie przydział wojskowy do elitarnej Lejbgwardii Pułku Grodzieńskiego, co później wszakże skrzętnie pomijano w jego biografii. Następnie studiował na politechnice w Dreźnie, ukończył ją w r. 1911 z wyróżnieniem, otrzymując tytuł inżyniera-technologa. Kolejne dwa lata poświęcił na praktykę zawodową, którą odbył w najbardziej renomowanych firmach włókienniczych Liverpoolu i w Czechach oraz w kilku firmach hurtowych Bremy – największego światowego ośrodka handlu bawełnianego. Po powrocie do kraju w końcu 1913 r., mając zaledwie 25 lat, został dyrektorem naczelnym ogromnych zakładów włókienniczych należących do akcyjnej spółki rodzinnej Scheiblerów i prowadzonych pod firmą «Towarzystwo Akcyjne Manufaktur Bawełnianych Karola Scheiblera».

 

Po wybuchu pierwszej wojny światowej S. energicznie usiłował bronić zakłady przed dewastacją przez okupanta niemieckiego, jednakże Niemcy nieustannymi rekwizycjami surowców, wyrobów i maszyn spowodowali dotkliwe straty szacowane na 20 mln zł, wskutek czego zakłady zmuszone były najpierw poważnie ograniczyć, a od r. 1916 całkowicie zawiesić produkcję. Pracownikom pozbawionym środków utrzymania S. do r. 1919 wielokrotnie wypłacał zasiłki.

 

W l. wojny S. działał w Głównym Komitecie Obywatelskim m. Łodzi, z jego ramienia energicznie współorganizował milicję obywatelską oraz prowadził liczne rozmowy i pertraktacje z okupacyjnymi władzami niemieckimi w obronie przemysłu łódzkiego. Od r. 1915 jako członek Łódzkiego Komitetu Giełdowego, wspólnie z Alfredem Biedermanem, Gustawem Geyerem i Ludwikiem Grohmanem oraz kilkoma wielkimi kupcami, poręczał swoim podpisem bony pieniężne, emitowane na łączną sumę 70 mln rb przez ten Komitet i Urząd Starszych Zgromadzenia Kupców m. Łodzi.

 

W związku z ogromnymi stratami wojennymi, brakiem surowców i środków obrotowych, a także groźbą utraty rynków rosyjskich, S. od r. 1918 dążył do zorganizowania przez największe przedsiębiorstwa łódzkie trustu, który byłby zdolny przeciwstawić się tym trudnościom i doprowadzić następnie do całkowitego zmonopolizowania przemysłu bawełnianego w Polsce. Poważnie zaawansowane pertraktacje, wobec oporu kilku firm, w tym przede wszystkim I. K. Poznańskiego, nie przyniosły jednak pożądanego rezultatu. Doszło natomiast do podpisania 5 XI 1919 aktu o utworzeniu «Wspólnej Administracji» dla zakładów scheiblerowskich i zakładów L. Grohmana. Dn. 21 XI 1921 obie, powiązane także rodzinnie firmy, dokonały fuzji, przyjmując nazwę «Zjednoczone Zakłady Przemysłowe K. Scheiblera i L. Grohmana, Sp. Akc.». Do ich zarządu, oprócz S-a, wszedł także jego wuj Henryk Grohman (zob.). Mimo to S. odgrywał główną rolę, ponieważ do jego rodziny przeszło aż 2/3 wszystkich akcji, składających się na kapitał zakładowy spółki, wynoszący początkowo 40,2 mln zł, a od r. 1928 – 69 mln zł. On też bezpośrednio nadzorował w l. 1919–25 odbudowę zakładów i ich częściową modernizację techniczną. W jej wyniku zakłady umocniły swą przodującą pozycję w polskim przemyśle bawełnianym i znowu zajęły jedno z pierwszych miejsc w tej branży na świecie. Zarządzane przez S-a Zjednoczone Zakłady posiadały oddziały w 8 punktach miasta. W ich skład wchodziło 5 przędzalni z 246 600 wrzecionami, o łącznej zdolności produkcyjnej 12 mln kg przędzy rocznie, 4 tkalnie z 6 106 krosnami, zdolne wyprodukować 90 mln metrów tkanin rocznie, 3 zakłady wykończalnicze, obejmujące bielniki, farbiarnie, drukarnie, draparnie, laboratoria doświadczalne i kontrolne, pracownie projektowe i nowoczesne rytownie, a także ujęcia wody, 3 gazownie, duża elektrownia fabryczna o mocy 4 tys. kilowatów, zakłady mechaniczne, zawodowa straż fabryczna, tzw. oddział V miejskiej straży, którego komendantem był sam S., oraz rozległa sieć normalno- i wąskotorowych bocznic kolejowych. Wyrabiały one ok. 120 rodzajów tkanin bawełnianych, półjedwabnych i jedwabnych, głównie na rynek krajowy, a w ok. 10% także na eksport, osiągając w szczytowym r. 1927 wartość produkcji 89,7 mln zł, przy zatrudnieniu 9 373 robotników.

 

Aby związać załogę na trwałe z firmą, kierownictwo spółki nieustannie rozbudowywało infrastrukturę socjalną przedsiębiorstwa. W okresie dwudziestolecia utrzymywało ono 3 osiedla pracownicze, obejmujące łącznie 75 domów z 1 120 mieszkaniami, w których z niskiego czynszu korzystało ok. 26% robotników, a także bezpłatnie prowadziło dla pracowników i ich rodzin 5 szkół podstawowych dla 2 400 dzieci, wzorowo zorganizowane i nowocześnie wyposażone 3 ambulatoria i szpital fabryczny na 60 łóżek, aptekę, biblioteki, klub robotniczy i ochronkę dla ok. 250 dzieci, orkiestrę robotniczą oraz tanie łaźnie, sklepy i własną piekarnię.

 

Lansowana z uporem przez S-a polityka ciągłej i wszechstronnej modernizacji przedsiębiorstwa, w połączeniu z troską o znośne warunki bytowania załogi, nie okazała się jednak trwała. Wprawdzie w r. 1928 zdołał on jeszcze przeforsować naukową reorganizację aparatu administracyjnego i sprzedaży oraz racjonalizację produkcji, przeprowadzoną przez angielską firmę C.H.B. Oomen, lecz wkrótce, z powodu przeinwestowania, wzrostu wierzytelności i przede wszystkim skutków wielkiego kryzysu 1929–33, przedsiębiorstwo utraciło zdolność kredytową i popadło w całkowitą zależność od swoich główych wierzycieli: Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK), Banca Commerciale Italiana i Banku Polskiego. W r. 1930 banki te, zgodnie z sugestią Min. Przemysłu i Handlu, poważnie zaniepokojonego kondycją finansową Zjednoczonych Zakładów, utworzyły «Główną Dyrekcję» i powołały nowego dyrektora naczelnego Wacława Lacherta. S. pozostał wprawdzie nadal w składzie zarządu firmy, jednak wpływ jego na bieg jej spraw znacznie zmalał, zwłaszcza po r. 1932, gdy prezesem zarządu i dyrektorem naczelnym przedsiębiorstwa został przedstawiciel BGK Feliks Maciszewski. Bank ten, w wyniku przeprowadzonej wówczas sanacji, przejął też 55% wszystkich akcji spółki, która tym samym utraciła swój dotychczasowy wybitnie rodzinny charakter. S. zdołał jednak zachować bardzo wysoką pensję i tantiemy, które nawet w latach strat spółki przewyższały kilkakrotnie uposażenie prezydenta RP.

 

S., mimo słabego zdrowia (przewlekłej choroby nerek i układu krążeniowego), działał również we władzach wielu innych przedsiębiorstw, reprezentujących praktycznie wszystkie działy gospodarki narodowej, poza rolnictwem i rzemiosłem. Od r. 1914 zasiadał w radzie nadzorczej Tow. Górniczo-Przemysłowego «Saturn», posiadającego trzy kopalnie węgla kamiennego: «Saturn» pod Czeladzią, «Jowisz» w Wojkowicach i «Mars» w Łagiszy, o łącznym wydobyciu do 1,6 mln t, z czego znaczna część trafiała do Łodzi, głównie do zakładów S-a. Wraz ze swoim ojcem – prezesem rady nadzorczej tej spółki – reprezentował w niej pakiet kontrolny akcji należący do rodziny Scheiblerów. W l. 1922–34 pełnił funkcję prezesa rady nadzorczej kontrolowanej także przez tę rodzinę Spółki Akc. Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich, z kapitałem zakładowym 20 mln zł. Prawdopodobnie z jego inicjatywy, a na pewno przy jego poparciu, Spółka ta w r. 1923 uruchomiła w Ostrowcu Świętokrzyskim wytwórnię wagonów towarowych, a w r. 1934 przejęła w Warszawie wytwórnię parowozów zlikwidowanej Warszawskiej Spółki Akcyjnej Budowy Parowozów. W r. 1920 razem ze swoim kuzynem Leonem Herbstem i Ludwikiem Pogorzelskim był współzałożycielem Warszawsko-Łódzkiego Tow. Handlowego S.A. (a następnie członkiem jego zarządu), które prowadziło hurtowy i komisowy handel towarami bawełnianymi scheiblerowskich zakładów, o obrocie do 15 mln zł rocznie. Od r. 1922 pozostawał w składzie rady nadzorczej Zakładów Przemysłu Włókienniczego «Józef Richter» S.A. w Łodzi, którego założyciel był wujem jego żony. W t.r. wybrany został w miejsce ustępującego ojca do rady nadzorczej Banku Handlowego w Łodzi, w którym rodzina Scheiblerów posiadała jeden z większych pakietów akcji. Jednocześnie przez wiele lat był wiceprezesem Gdańskiego Banku Handlowo-Przemysłowego i prezesem Banku Międzynarodowego w Warszawie. W r. 1923 został członkiem rady nadzorczej Spółki Akcyjnej «Siła i Światło», powiązanej z kapitałem belgijskim, a rok później jako jedyny przedstawiciel łódzkich sfer gospodarczych zaproszony został do władz Warszawskiego Tow. Ubezpieczeń, w którym objął stanowisko wiceprezesa. Wraz z przedstawicielami powiązanych kapitałowo z Scheiblerami rodzin Biedermanów i Herbstów przez długi okres zarządzał Tow. Drogi Żelaznej Podjazdowej Piotrków–Sulejów i Tow. Łódzkich Wąskotorowych Elektrycznych Kolei Dojazdowych. W r. 1928 wspólnie z Edwardem Ulmanem, Maksem Kernbaumem i G. Geyerem założył Tow. Budowy Domków Robotniczych S.A., z kapitałem 500 tys. zł, i jako pierwszy prezes jego zarządu przyczynił się znacznie do upowszechnienia budownictwa pracowniczego w Łodzi.

 

S. brał udział w wielu działaniach służących interesom sfer przemysłowych, umacniając zarazem w ten sposób własną pozycję i prestiż. W maju 1919 wraz z H. Grohmanem i Maurycym Poznańskim zabiegał w Anglii o kredyt 10 mln funtów sterlingów na zakup bawełny dla konsorcjum łódzkich fabryk, co jednak zakończyło się fiaskiem, mimo przedstawienia bankom londyńskim gwarancji kredytowych Sejmu RP. W początkach 1920 r. był współorganizatorem, a następnie został członkiem zarządu Związku Przemysłu Włókienniczego w Państwie Polskim, reprezentującego interesy 66 największych firm tej gałęzi produkcji. W listopadzie 1933 otrzymał w nim funkcję prezesa i w tym charakterze interweniował u woj. łódzkiego Aleksandra Hauke-Nowaka, żądając stanowczych działań policji przeciwko podejmującym okupację fabryk robotnikom. W r. 1929 należał do współzałożycieli Izby Przemysłowo-Handlowej w Łodzi i pracował potem w jej sekcji przemysłowej. W r. 1931 współdziałał przy restytuowaniu założonego wcześniej przez rząd kartelu bawełnianego w Łodzi. Od r. 1932 wchodził do Rady Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów.

 

Ponadto S. był m.in. długoletnim zastępcą komendanta Łódzkiej Ochotniczej Straży Ogniowej oraz założycielem i prezesem łódzkiego Automobil-Klubu i tamtejszego Lawn-Tennis Klubu. Nie prowadził natomiast działalności politycznej, choć wyraźnie sympatyzował z obozem prawicy; jesienią 1926 uczestniczył w rozmowach największych przemysłowców Łodzi z politykami prorządowego Stronnictwa Prawicy Narodowej. Czuł się Polakiem, co wielokrotnie z naciskiem podkreślał. W r. 1925 mianowany został honorowym konsulem Republiki Austriackiej w Łodzi, a w r. 1930 – honorowym konsulem generalnym tego państwa. W swoim domu gościł nuncjusza papieskiego, późniejszego Papieża Piusa XII. Zmarł 12 IX 1934 w Southampton, w czasie podróży handlowej do Anglii. Pochowany został w mauzoleum rodzinnym na Starym Cmentarzu Ewangelickim w Łodzi. Odznaczony był m.in. Złotym Krzyżem Zasługi i Orderem Papieskim.

 

Ożeniony z Jadwigą Pauliną z Richterów (ur. 10 I 1890), córką łódzkiego przemysłowca bawełnianego Reinholda, wnuczką Józefa Richtera (zob.), S. miał z nią troje dzieci, ur. 29 XI 1919 bliźnięta: Karola Eryka Hubertusa i Mirę Wierę Urszulę, zamężną Eisenbraun, oraz Barbarę Ksenię (ur. 19 I 1922), zamężną Flacker.

 

 

 

Badziak K., Przemysł włókienniczy Królestwa Polskiego w latach 1900–1918, Ł. 1979 s. 103, 120, 132, 141; Bajer K., Przemysł włókienniczy na ziemiach polskich od początku XIX w. do 1939 r. Zarys historyczno-ekonomiczny, Ł. 1958 s. 217, 224, 274, 275; Dzitkowska H., Uruchomienie przemysłu włókienniczego w okręgu łódzkim (1918–1920), „Roczn. Łódz.” T. 21: 1976 s. 138, 141; Fijałek J., Indulski J., Opieka zdrowotna w Łodzi do roku 1945. Studium organizacyjno-historyczne, Ł. 1990 s. 99, 100, 101, 141, 260, 276; Fijałek J., Indulski J., Sadowska J., Opieka zdrowotna w przemyśle polskim w XIX i XX wieku (do roku 1945) na przykładzie Łodzi, Ł. 1986; Gawiński R., Interwencjonizm gospodarczy w polskim przemyśle włókienniczym 1918–1939, Ł. 1966 s. 92–9; Heike O., Aufbau und Entwicklung der Lodzer Textilindustrie. Eine Arbeit deutscher Einwanderer in Polen für Europa, Mönchengladbach 1971 s. 186–9; Landau Z., Oligarchia finansowa II Rzeczypospolitej, „Przegl. Hist.” 1971 z. 1 s. 85; Łódź. Dzieje miasta, Wyd. 2, W. Ł. 1988 I; Popławska I., Architektura mieszkaniowa Łodzi w XIX w., W. 1992 s. 68, 71, 94; Puś W., Pytlas S., Dzieje Łódzkich Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju „Uniontex” w Łodzi (dawnych Zjednoczonych Zakładów K. Scheiblera i L. Grohmana) w latach 1827–1977, Ł. 1979; Pytlas S., Łódzka burżuazja przemysłowa w latach 1864–1914, Ł. 1994 s. 58, 89, 121, 300, 354; Rachalewski S., Zastygły nurt życia. Łódź, która odeszła, Ł. 1938 s. 128 (fot.), 129,130; Wachowska B., Strajki okupacyjne w łódzkim okręgu przemysłowym w latach kryzysu gospodarczego 1929–1933, Ł. 1967; Władyka W., Działalność polityczna polskich stronnictw konserwatywnych w latach 1926–1935, Wr. 1977 s. 43; – Hertz M., Łódź w czasie wielkiej wojny, Ł. 1933 s. 9, 74, 80, 81; Kandaurow D.P., Fabrično-zavodskie predprijatija Rossijskoj imperii, Pet. 1914; Rocznik informacyjny o spółkach akcyjnych w Polsce, W. 1929, 1930, 1932; Rocznik polskiego przemysłu i handlu, W. 1934; Sprawozdanie Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów z działalności za l. 1932–3, W. 1933–4; Sprawozdanie Izby Przemysłowo-Handlowej w Łodzi za l. 1929–1930, Ł. 1930, 1931; Sprawozdanie z działalności Łódzkiego Komitetu Giełdowego za r. 1915–1930, Ł. 1916–31; Sprawozdanie Zarządu Spółki Akcyjnej Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich za 1921–1933, W. 1922–34; Sprawozdanie Zarządu Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Bawełnianych Karola Scheiblera za lata 1916–1918, Ł. 1920; Sprawozdanie Zarządu Związku Przemysłu Włókienniczego w Państwie Polskim za 1934 r., Ł. 1935 (fot.); Sroka A.R., Księga adresowa przemysłu, handlu i finansów, W. 1922, 1926, 1930; Wierzbicki A., Wspomnienia i dokumenty (1877–1920), W. 1957 s. 177, 270; Zjednoczone Zakłady Włókiennicze K. Scheiblera i L. Grohmana S.A. w Łodzi. Informator, Bydgoszcz [1938]; – „Express Wieczorny Ilustr.” 1934 nr 254 s. 1, nr 255 s. 1, nr 256 s. 3, nr 261 s. 1, nr 262 s. 1; „Głos Poranny” 1934 nr 253 s. 7, nr 254 s. 6–9 (fot.), nr 260 s. 2, nr 261 s. 6; „Ilustr. Kur. Codz.” 1934 nr 255 s. 12; „Kur. Łódz.” 1934 nr 251–3, 258, 259; „Kur. Warsz.” 1934 nr 252 wyd. wieczorne s. 8, nr 253 wyd. poranne s. 7, wyd. wieczorne s. 3–4, 8, nr 255 s. 18, nr 257 wyd. wieczorne s. 8; – AP w Ł.: Księgi ludności stałej m. Łodzi nr 155/1242, k. 177; Państwowe Biuro Notarialne w Ł.: Sekcja VI Ksiąg Wieczystych, nr hip. 1253.