INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Kasper Smolik h. Kotwicz      herb Kaspra Smolika - Mikołaj REY, Zwierziniec, Kraków 1574 - w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl.

Kasper Smolik h. Kotwicz  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1999-2000 w XXXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.


 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Smolik Kasper h. Kotwicz (zm. 1588/9), dworzanin królewski, działacz reformacyjny. Pochodził z rodziny osiadłej w ziemi krakowskiej, był synem Jana (zm. 1550), dziedzica Wolwanowic, i Anny, być może z Jakubowskich.

W grudniu 1542 był S. dworzaninem Zygmunta I, w r. 1543 przeszedł na dwór Zygmunta Augusta i szybko awansował w hierarchii dworzan konnych; zaczął służbę z prawem do pocztu pięciokonnego, w r. 1548 miał już prawo do ośmiu koni. Dowodem królewskich względów były nadto przyznawane S-owi sumy pieniężne; w r. 1548 było to 30 fl. i stacyjne z klasztoru w Staniątkach, w r. 1551 Zygmunt August nadał mu 100 marek rocznej pensji, a w r. 1559 – na zakończenie służby na dworze – podwoił jej wysokość. Bliskim krewnym S-a ze strony matki był chorąży nadw. Rafał Jakubowski, w r. 1551 występowali wspólnie w sprawach majątkowych.

Po ojcu, jako jedyny syn, odziedziczył S. dobra w pow. proszowskim: Wolwanowice, Lekszyce oraz część wsi Bobin, której współwłaścicielem był Mikołaj Rej z Nagłowic. Wraz z częścią Bobina dostały się S-owi w spadku ciągnące się latami sąsiedzkie spory z Rejem. Rychło jednak (1552) przystąpili oni do ugody, w której następstwie S. zobowiązał się odkupić od Reja jego część Bobina za 2 500 złp.; transakcję tę sfinalizowano w r. 1562. Rej nie ujawnił jednak obciążenia swej części zapisem (czynszem odkupnym) na rzecz kapituły kolegiaty św. Anny w Krakowie, co uwikłało S-a w kolejne procesy: kapituła wystąpiła z pozwem przeciwko niemu, S. zaś wytoczył sprawę Rejowi i w r. 1567 uzyskał nawet prawo zajęcia jego dóbr Topoli i Słonowic. Waśnie te nie zaważyły jednak silniej na ich sąsiedzkich stosunkach; w swoim „Zwierzyńcu” wcale ciepło żartował Rej ze S-a.

W elegii „De sacrosancti Evangelii in dicione regis Poloniae […] progressu…” wymienił Andrzej Trzecieski «wyróżniającego się na dworze prawością» S-a wśród krzewicieli reformacji. S. istotnie chyba dość wcześnie związał się z powstającym w Małopolsce Kościołem reformacyjnym. W czerwcu 1557 na zjeździe we Włodzisławiu (obecnie Wodzisław) został wybrany na jednego z trzech deputatów do zbierania pieniędzy na wydanie polskiego przekładu Biblii, w listopadzie t.r. należał do grona szlachty różnowierczej, która złożyła w kapitule katedralnej krakowskiej protest przeciw studentom oraz innym uczestnikom napaści w Krakowie (28 X) na kondukt pogrzebowy Reginy Filipowskiej. Na synodzie włodzisławskim we wrześniu 1558 był jednym z pierwszych ofiarodawców na powstający fundusz kościelny. Wówczas też przydzielono mu na tymczasowego ministra Wawrzyńca Discordię z Przasnysza, w r. 1559 wyznaczono na jego miejsce Jana Siekierzyńskiego młodszego, który opiekował się przez najbliższe lata bobińskim zborem, powstałym w wyniku «zreformowania» kościoła parafialnego. W styczniu 1560 wziął S. udział w pogrzebie Jana Łaskiego; podczas zbiórki pieniędzy na wsparcie wdowy po reformatorze przekazał 10 złp. Na burzliwym synodzie generalnym w Książu we wrześniu t.r. przeciwstawił się stanowisku Jerzego Blandraty (Biandraty) w sprawie powoływania seniorów. Wbrew Blandracie i części ministrów, którzy uważali, iż seniorów winno się wybierać tylko spośród duchownych, dowodził S., iż w Kościele potrzebni są seniorzy duchowni dla spraw doktrynalnych oraz seniorzy świeccy, którzy mają czuwać nad szkołami, bronić praw współwyznawców na forum publicznym i łagodzić konflikty między braćmi. Wybrano go wówczas na jednego z trzech seniorów świeckich dystryktu krakowskiego. Po raz ostatni potwierdzona jest obecność S-a na synodzie generalnym we Włodzisławiu we wrześniu 1561. Siekierzyński występował jako minister bobiński do końca r. 1563; już w r. 1562 zbliżył się on do zwolenników antytrynitaryzmu, w r. 1563 należał do kształtującego się zboru ariańskiego.

Dn. 13 IV 1563 ustanowił S. opiekunów swoich dóbr i synów (puerorum) na wypadek swej śmierci: oprócz żony opiekę mieli sprawować m.in. Stanisław Szafraniec z Pieskowej Skały i Stanisław Cikowski z Wojsławic. Jeżeli uczynił to na skutek choroby, to wkrótce odzyskał zdrowie. Na forum publicznym nie był S. aktywny. Cieszył się jednak sporą popularnością; na opiekuna swoich dóbr i dzieci wyznaczył go np. Stanisław Taszycki z Lustawic (1570), był S. także opiekunem córki Węgra, Piotra Babaya. Prawdopodobnie to on (w źródłach – bez imienia) uczestniczył w sejmiku woj. krakowskiego w Proszowicach, który poparł elekcję Stefana Batorego na tron polski. Został S. wówczas jednym z deputatów, którym zlecono, by zreferowali uchwały sejmiku nieobecnym na nim – kanclerzowi Walentemu Dembińskiemu i woj. krakowskiemu Piotrowi Zborowskiemu.

Swoje dobra w Proszowskiem powiększył S. o część wsi Gruszów, wg rejestru poborowego z r. 1581 dzierżawił nadto trzy wsie w pow. ksiąskim (Marcinkowice, Karczowice i Przysiekę). Gnębiły go jednak kłopoty finansowe, często zaciągał drobne i większe pożyczki (np. w r. 1576 pożyczył 8 tys. złp.), zalegał z oddawaniem długów. Zmarł po 12 VI 1588, a przed 29 V 1589.

Z małżeństwa (zawartego zapewne w r. 1556) z Katarzyną z Korzeńskich z Korzennej, córką Jana, miał S. synów: Piotra, Jana (zob.) i Abrahama (zm. 1621), żołnierza w wojnach moskiewskiej (1610–13) i tureckiej (1620–1), oraz dwie córki: Zofię, która wyszła za mąż za Hieronima Rzeszowskiego, i Jadwigę.

Syn Piotr (ok. 1558 – 7 XI 1637), wg panegirycznego epitafium, które ufundował mu w krakowskim kościele Franciszkanów Seweryn Boner, mąż jego siostrzenicy Heleny (córki Zofii ze Smolików i Hieronima Rzeszowskiego), i na którym oparł się następnie Kasper Niesiecki, był od młodości związany z Janem Zamoyskim i przeważną część życia spędził na służbie wojskowej i dworskiej. Brał udział w wyprawie pskowskiej Stefana Batorego (1581), w bitwie pod Byczyną (1588), uczestniczył w antyregalistycznym zjeździe w Jędrzejowie 1 VI 1588. Później został dworzaninem Zygmunta III. Słynął z żartów i facecji, których wiele zachowało się w rękopiśmiennych sylwach szlacheckich, często «dla ich nieprzyzwoitości» pokreślonych i zamazanych (W. A. Maciejowski). Szczególną popularność zyskała anegdota o jego grze w karty ze Stanisławem Stadnickim («Diabłem»), czy powiedzenie, iż biblijny Adam, nie był szlachcicem. Część jego żartów opublikowali J. Krzyżanowski i K. Żukowska-Billip w antologii „Dawna facecja polska” (W. 1960).

 

Niesiecki; Paprocki; – Budka W., Przejawy reformacji na Mazowszu w latach 1548–1572, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 30: 1985 s. 152–3; Ferenc M., Dwór Zygmunta Augusta, Kr. 1998; – Akta sejmikowe woj. krak., I 61; Akta synodów różnowierczych w Pol., I–II; Materiały do biografii Mikołaja Reja z Nagłowic, Zebrał i wyd. Z. Kniaziołucki, Kr. 1892, Arch. do dziej. liter., VII; Materialy k istorii moskovskago gosudarstva ve XVI i XVII st. Vyp. II: Vojna iz Pol’šeju ve 1609–1611 godach, [Wyd.] T. Wierzbowski, W. 1888 (Abraham); Materiały do dziejów reformacji w Krakowie, Oprac. R. Żelewski, Wr. 1962; Matricularum summ., V 38, 5089, 5195–6, 5260, 5264, 5266–7, 6240, 8658; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro; Rej M., Zwierzyniec, Kr. 1895; Trzecieski A., Carmina. Wiersze łacińskie, Oprac. J. Krokowski, Wr. 1958; Węgierski A., Libri quatuor Slavoniae reformatae, W. 1973; Źródła do historii sztuki i cywilizacji w Polsce, Wyd. A. Chmiel, Kr. 1911; Źródła dziej. XIV;–AGAD: Metryka Kor. t. 113 k. 303v.–312, t. 166 k. 156v.–157 (Abraham); AP w Kr.: Castr. Crac. Inscr. t. 86 s. 1082–1083, t. 92 s. 1106, t. 94 s. 458 (córka Zofia Rzeszowska), Castr. Crac. Rel. t. 15 s. 145, Terr. Crac. t. 35, 43, 45, 72, 78, 85, 87 (wg indeksów); – Bibliogr. do Piotra Smolika: Boniecki, I 383; Niesiecki, VIII 220; – Górski K., Historia jazdy polskiej, Kr. 1894 s. 320; Krzyżanowski J., Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru, W. 1961; Maciejowski, Piśmiennictwo pol., III Dod. s. 290–2; – Akta sejmikowe woj. krak., I 248; Script. Rer. Pol., XXI (Diariusze i akta sejmowe, 1591–2); Starowolski, Monumenta Sarmatarum; – AGAD: Metryka Kor. t. 166 k. 543v.–544; AP w Kr.: Castr. Crac. Inscr. t. 140 s. 24–27, t. 167 s. 858, Castr. Crac. Rel. t. 19 s. 305–306, Terr. Crac. 78 s. 972.

Halina Kowalska

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.