Radziwiłłowa z Sobieskich, 1. v. Zasławska-Ostrogska, Katarzyna (1634–1694), podkanclerzyna i hetmanowa polna lit. Ur. 7 I w Złoczowie, była córką Jakuba Sobieskiego, u schyłku życia kaszt. krakowskiego, i Zofii Teofili z Daniłowiczów, córki Jana, woj. ruskiego (zob.), siostrą Jana III Sobieskiego (zob.).
Wkrótce po urodzeniu się Katarzyny rodzice przenieśli swą główną siedzibę ze Złoczowa do Żółkwi. Na tamtejszym zamku, pod srogim okiem matki, w atmosferze pobożności i pracy oraz wśród pamiątek po bohaterskim pradziadzie Stanisławie Żółkiewskim, wychowywała się ona do r. 1648. W przeciwieństwie do braci, lecz w zgodzie z ówczesną praktyką, nie otrzymała staranniejszego wykształcenia. Nie znała żadnego języka obcego. Z domu rodzinnego wyniosła natomiast nawyk czytania. Wysoce prawdopodobna jest opinia ostatniego spowiednika Katarzyny, jezuity Stanisława Bielickiego, że w dzieciństwie była przeznaczona do życia zakonnego. Droga ta zapewne ominęła ją po śmierci ojca (1646), gdy zapobiegliwa matka, chcąc ułatwić karierę synom, postanowiła wydać córkę za wpływowego w Rzpltej magnata. Po wybuchu powstania Bohdana Chmielnickiego Katarzyna znalazła schronienie we Lwowie. Wówczas to «panna krakowska» zapałała afektem do nieco od niej starszego ks. Dymitra Wiśniowieckiego, koniuszyca kor. Matka zaś chciała wydać ją za woj. krakowskiego i regimentarza wojsk kor., współsprawcę klęski spod Piławiec, ks. Władysława Dominika Zasławskiego-Ostrogskiego, wdowca starszego od niej o ponad 20 lat. Katarzyna «prawie z przynuki» matki w końcu lutego 1650 została żoną woj. krakowskiego, gdyż – jak głosił niemal pół wieku później S. Bielicki – «zakazał Petrarcha familiom wielkim w zęby zaglądać». Uroczystościom weselnym, odbywającym się we Lwowie, towarzyszyła groźba rozlewu krwi, ponieważ Wiśniowieccy próbowali siłą zdobyć rękę Katarzyny dla Dymitra. Zapewne odbywały się one także w atmosferze skandalu obyczajowego, dn. 6 III t. r. Katarzyna urodziła bowiem syna. Nic nie wiadomo, by otrzymała wówczas jakikolwiek posag. W r. 1651 Zasławski zapisał jej dożywocie na włościach: tuchelskiej w pow. przemyskim i starosielskiej w pow. lwowskim oraz na wsiach: Wiewiórka, Róża, Nagoszyn, Zasów, Mokre, Przerytybór, Zdziarzec, Czarna, Borowa i Korzeniów w pow. pilzneńskim. Dn. 10 VIII 1653 otrzymała dożywocie na star. przemyskim. Po najeździe Szwedów przez kilka miesięcy na przełomie r. 1655 i 1656 przebywała w Bardiowie na Słowacji. Od śmierci męża (4 IV 1656) sprawowała faktyczną opiekę nad dziećmi. Ich prawnymi opiekunami byli jej brat Jan oraz kaszt. wołyński Stanisław Kazimierz Bieniewski. Na początku sierpnia t. r. Jan Kazimierz żądał, by – jako starościna przemyska – «dział dwie, albo półkartanie, albo ćwierć kartana, oraz z puszkarzem dobrym, prochem, kulami i innemi rekwizytami – do Lublina» przysłała.
W początku kwietnia 1658 rozpoczął starania o jej rękę podczaszy W. Ks. Lit. Michał Kazimierz Radziwiłł. Dn. 13 VI t. r. w Dubnie na Wołyniu została spisana intercyza, 7 VII w Starym Siole koło Lwowa odbył się ślub, a 14 VII we Lwowie wesele. Od tej pory losy Katarzyny były ściśle związane z działalnością publiczną męża i brata. Towarzysząc przede wszystkim pierwszemu podczas sejmów, trybunałów, sejmików przejawiała coraz większe zainteresowanie życiem publicznym. W kwietniu 1660 wysłała 200 pieszych na pomoc bratu, który dokonał zajazdu na nadane mu star. stryjskie, pozostające w dożywociu wdowy po woj. bełskim Krzysztofie Koniecpolskim. W r. 1661 podczas sejmu, któremu marszałkował mąż, przebywała w Warszawie. Od połowy 1662 r. do lipca 1663 towarzyszyła małżonkowi podczas długiego pobytu we Lwowie (stałą rezydencją Radziwiłłów stało się wówczas Stare Sioło). Od maja do grudnia 1664 niemal bez przerwy rezydowała w Wilnie, gdzie Radziwiłł marszałkował Trybunałowi Lit. Po kolejnej «rezydencji sejmowej» Jan Sobieski na początku lutego 1667 nieco ironicznie zapytywał siostrę o jej działalność publiczną: «jakie fakcje były między damami, przy których W. Ks. Mość stawałaś – ? Znać, że coś sekretnego knujecie, że się nam oznajmić niczym nie godziło». W kwietniu 1668 gościła wraz z mężem w Białej króla, brata i wielu senatorów na chrzcinach syna Jerzego Józefa. Publiczną rolę R-ej podkreślały wizyty i upominki składane przez obcych posłów przybywających do Rzpltej. W r. 1668 znalazła się wśród dam, którym nuncjusz G. Marescotti podarował «tacki z tuzinem rękawiczek, po cztery różańce z metalikami, flaszeczki z esencjami, mydło bonońskie, Agnus Dei bogato haftowane». Podczas sejmu elekcyjnego 1669 r. wspierała działania męża na rzecz elekcji ks. Filipa Wilhelma Neuburskiego. W sierpniu t. r. Radziwiłłowie podejmowali w Białej posła cesarskiego. R. była obecna na uroczystościach koronacyjnych króla Michała Korybuta. Wkrótce po elekcji Wiśniowieckiego, chcąc łagodzić narastającą wobec niego opozycję brata, dążyła do ustalenia bliskich związków z dworem królewskim. Ukoronowaniem tych zabiegów było małżeństwo jej córki Teofili Zasławskiej Ostrogskiej z ks. Dymitrem Wiśniowieckim (10 V 1671). W tym czasie obciążyła przed królem bratową Marię Kazimierę Sobieską winą za działalność opozycyjną brata. Na przełomie lat 1671/2 miała natomiast jeździć do zięcia do Lubomli, by bezskutecznie nakłaniać go w imieniu męża i brata do spiskowania przeciwko królowi. Jeśli wierzyć J. Sobieskiemu, małżeństwo R-ej przechodziło wówczas pewien kryzys. Rzadziej przebywała u boku męża, jej rezydencją była Biała.
Rola polityczna R-ej wzrosła jeszcze po obiorze na króla jej brata. Na początku 1676 r. była ona obecna na uroczystościach koronacyjnych Jana III. W l. 1677–8 odbyła wraz z mężem podróż do Włoch; ok. 10 VIII 1677 Radziwiłłowie opuścili Białą i jadąc przez Śląsk oraz południowe Niemcy w dworze cesarskim doznali zimnego przyjęcia. W początku grudnia przybyli do Wenecji, gdzie do końca stycznia 1678 spędzili czas na spektaklach operowych, maszkarach i składaniu wizyt miejscowej arystokracji. Następnie, po krótkim pobycie w Loreto (złożyli tam votum) przybyli do Rzymu, w którym zostali przyjęci na audiencji przez papieża Innocentego XI oraz odwiedzili szwedzką królową Krystynę. W drodze powrotnej odwiedzili Wiedeń, doznając tam zimnego przyjęcia. W końcu czerwca 1678 peregrynacja dobiegła końca. W sierpniu t. r. R. trzymała do chrztu w imieniu cesarzowej-wdowy Eleonory bratanka Aleksandra. Gdy w połowie 1679 r. jej mąż wyruszył z misją dyplomatyczną do cesarza, Wenecji i papieża, R. w kraju gromadziła fundusze na potrzeby jego misji; przesłała do Włoch 78 640 złp. Jej stałym mieszkaniem stała się wówczas komnata na drugim piętrze zamku królewskiego w Warszawie, w trakcie od strony Wisły. Stały niemal udział R-ej w uroczystościach dworskich spowodował perturbacje w obowiązującym ceremoniale. Powstał mianowicie problem, komu przysługuje pierwszeństwo, siostrze króla, czy też siostrze królowej i jednocześnie żonie posła francuskiego Ludwice Marii de Béthune. Para królewska faworyzowała R-ą; ostatecznie też wszyscy przedstawiciele dyplomatyczni uznali jej pierwszeństwo.
Po śmierci męża (14 XI 1680) R. pozostała na zamku królewskim. Jan III udzielał jej pomocy w zarządzaniu dobrami oraz rad co do opieki nad małoletnimi synami. Stałą pomoc w tych sprawach zlecił bpowi kijowskiemu Jędrzejowi Chryzostomowi Załuskiemu. Dn. 30 I 1681 R. zawarła ugodę z przyrodnim bratem zmarłego męża Dominikiem Mikołajem Radziwiłłem w sprawie wyrzeczenia się przez niego wszelkich pretensji majątkowych oraz prawa opieki nad młodocianymi bratankami i ich dobrami. Dn. 15 II ugoda ta została potwierdzona na sejmie przez króla. W zamian siostra króla protegowała D. M. Radziwiłła na urząd podkanclerzego lit. W ciągu następnych miesięcy zajęta była organizowaniem pogrzebu męża oraz wykupieniem zastawów pozostawionych przez niego we Włoszech, co ostatecznie przeprowadzono w październiku t. r. W następnych latach nie odstępowała na krok Marii Kazimiery, przebywając w jej i jej ojca towarzystwie w Warszawie, Żółkwi (miała tam własny budynek) i Jaworowie, gdzie również miała swoje apartamenty. Dn. 19 VII 1683 zawarła ugodę majątkową w imieniu synów z Ludwiką Karoliną Radziwiłłówną, rezygnując z roszczeń do rzekomego zapisu Bogusława Radziwiłła dla Michała Kazimierza, a mającego dotyczyć księstwa słuckiego, kopylskiego i Kojdanowszczyzny z 1669 r., z należności za wykupienie z niewoli tatarskiej Piotra Gnoińskiego oraz sum należnych za zajęcie przez żołnierzy B. Radziwiłła zamku nieświeskiego w r. 1655 w zamian za wypłacenie 30 tys. talarów, czyli 150 tys. złp. monetą szelągową (należność ta została wypłacona w Słucku w marcu 1684). W lipcu–sierpniu 1683 wraz z Marią Kazimierą odprowadzała na Śląsk króla, udającego się na odsiecz Wiednia. Następnie, na początku września, uczestniczyła wraz z królową w nabożeństwie czterdziestogodzinnym u jezuitów w Krakowie, odprawianym na intencję zwycięstwa nad Turcją. W r. 1684 wysłała synów za granicę w celu kontynuowania nauki. W końcu lat 80-tych przyjazne stosunki między R-ą a Marią Kazimierą uległy zakłóceniu z powodu pretensji królowej, która oskarżyła szwagierkę o dążenie do osadzenia na tronie swego syna Karola Stanisława. R. opuściła wówczas zamek królewski i zamieszkała z nielicznym dworem kobiecym za murami warszawskiego klasztoru karmelitanek bosych. Nalegania króla spowodowały, że przed przybyciem do Polski nuncjusza A. Santa Croce w połowie 1690 r. powróciła R. do komnat zamkowych, wcześniej składając karmelitankom obietnicę rychłego powrotu oraz złożenia ślubów zakonnych. Po dalszych afrontach królowej w r. 1691 opuściła dwór królewski, zostawiając synowi Pamięć… dlaczego po kilku latach z dworu odjechałam.
Na mocy intercyzy zawartej 13 VI 1658 w posagu wniosła drugiemu mężowi «starostwa przemyskiego klejnotów splendor» oraz 150 tys. złp. dochodu z dóbr pierwszego męża. Małżonek zapisał jej asekurację posagu w wysokości 300 tys. złp. na tej części dóbr bialskich, którą niegdyś otrzymała jako asekurację jego matka Tekla z Wołłowiczów (tzn. na mieście Dokudowie z zamkiem, Ciciborze, Kownatkach, Worońcu, Cieleśnicy, Woskrzenicach, Dubownie, Worgulach i Witorożu) oraz dożywocie na reszcie dóbr bialskich. Bezpośrednio po zawarciu małżeństwa z Radziwiłłem zrzekła się dożywocia zapisanego jej przez pierwszego męża, a konferencja opiekuńska (J. Sobieskiego i S. K. Bieniewskiego) odbyta 2 IX 1658 w Lublinie przyznała jej jako dożywocie klucze tuchelski, starosielski, stepański i wałowicki (ten ostatni został oddany w posesję opiekunów). Dn. 28 VI 1662 w wyniku przeprowadzonego z bratem podziału pozostałego po rodzicach majątku Katarzyna otrzymała wsie Banunin, Ceperów, Chreniów, Dziedziłów, Horpin, Kukizów, Raudańce oraz część Nahorców Małych i Sokołowa w pow. lwowskim, a ponadto pałac murowany i dwór w Lublinie. Zrzekła się wówczas na rzecz brata zapisu na Błudowie w pow. łuckim (10 tys. złp. zapisanych jej w r. 1640 przez macochę ojca, Katarzynę z Tęczyńskich). U schyłku r. 1673 w związku z przejściem po śmierci Aleksandra Janusza Zasławskiego ordynacji ostrogskiej do dyspozycji Rzpltej M. K. Radziwiłł podjął w imieniu żony starania o uzyskanie dla niej dożywocia na dobrach ordynackich. W okresie sejmików przedkonwokacyjnych rozesłał listy do senatorów i posłów zalecające sprawę dożywocia. W r. 1674 próbował – bez powodzenia – wnieść tę kwestię pod obrady sejmu konwokacyjnego. Dodatkową komplikacją w sprawie ordynacji ostrogskiej był spór R-ej z córką i zięciem o klucz stepański. Po śmierci męża w rękach R-ej znalazły się kupione na Podlasiu dobra Sławatycze oraz w Prusach Królewskich klucz wejherowsko-rzucewski, który rychło (1685) odstąpiła królowi. Ponadto w l. 1681–92 zarządzała ordynacjami nieświeską i ołycką, hrabstwem kroskim i Szydłowcem. Okresowo płynęły do jej skarbca dochody z następujących królewszczyzn: star. przemyskiego, star. kamienieckiego (14 IV 1667), dóbr Pokalubicze i Kościukówka w pow. rzeczyckim (20 V 1670), star. połągowskiego (1677) oraz starostwa i dzierżawy gulbińskiej (21 IX 1678). Interesowała się stanem gospodarczym posiadanych dóbr ziemskich; zachęcała do rozwijania rzemiosła i handlu, nadając statuty cechom oraz uzyskując przywileje na targi.
R. poczyniła wiele fundacji religijnych i dobroczynnych. Niechętnie jednak pozostawiała informacje o tych poczynaniach. Wyśmiewała wręcz nadmierną skrupulatność w tym względzie, cytując żartobliwy napis na tablicy fundacyjnej «Zbudował kaplicę, dał na nią tarcicę. Fundator». Najważniejsze z jej fundacji dotyczyły Białej. W r. 1671 wspólnie z mężem osadziła tam reformatów, którym do końca życia przekazać miała ponad 100 tys. złp. Kościół p. wezw. Matki Boskiej Anielskiej (wg Adama Miłobędzkiego projektu Augustyna Locciego młodszego) został ukończony w r. 1688, zaś budowa klasztoru została ukończona dopiero po śmierci R-ej. W r. 1690 osadziła w Białej bazylianów «na wykorzenienie w państwie swoim bialskim schizmatyckiego uporu», uposażając ich – oprócz funduszów na budowę klasztoru i cerkwi – sumą 40 tys. złp. W t. r. fundacja została potwierdzona przez konstytucję sejmową. Przeprowadziła także restaurację kościoła farnego, ufundowała przy nim altarie i ustanowiła bractwo różańcowe św. Dominika. W r. 1671 ozdobiła wnętrze kościoła malowidłami. Przy farze wzniosła «celkę», w której oddawała się praktykom dewocyjnym. Odbudowała tam szpital dla poddanych, ustanowiła nadto fundusz na utrzymanie wdów-szlachcianek i zapewne zbudowała dla nich szpital. Jej zapis testamentowy (10 tys. złp.) zapoczątkował osiedlenie się w Białej szarytek. W Sławatyczach w l. 1684–5 ufundowała w miejsce dotychczasowego zboru kościół parafialny oraz szpital dla poddanych. Odbudowała szpital w Mirze. W r. 1693 przekazała 1 tys. złp. na zakład dla panien-szlachcianek przy szpitalu św. Kazimierza w Skaryszewie. W Nieświeżu szczególną jej opieką cieszyli się jezuici, których kościół otrzymał 40 tys. złp. na marmurowy wielki ołtarz, posadzkę i «kratki mosiądzowe pozłociste» oraz złotą monstrancję «diamentami osypaną», złoty kielich, a w r. 1693 złoty pacyfikał z relikwią św. Kazimierza. Zdaniem Stanisława Załęskiego, miała sprawić także miedziane trumny ze srebrnymi tablicami informacyjnymi dla pochowanych w podziemiach Radziwiłłów. Nieświeskie benedyktynki otrzymały 30 tys. złp., «aby pokorną ceremonią w powrozie Naświętszy Sakrament szanowały». Wileńscy misjonarze na podstawie zapisu z dn. 9 VI 1687 uzyskali dwór Sanguszkowski za «Subocz»-bramą oraz folwark Burbiszki koło Wilna. Spośród zakonów warszawskich szczególnymi względami R-ej cieszyły się karmelitanki bose, którym przed 1692 r. zapisała 1 250 złp., a w testamencie 6 tys. złp. Ponadto podarowała im obraz św. Józefa służący za «ołtarz chórowy» i swój konterfekt w stroju karmelickim. Jej fundacji był zapewne ołtarz św. Józefa w kościele Bernardynów. Datkami wspomagała jezuitów. Duży zapis otrzymały karmelitanki bose w Lublinie. Na mocy testamentu 3 tys. złp. otrzymały benedyktynki łomżyńskie i 12 tys. złp. benedyktynki sierpeckie. Wśród zakonów wspomaganych przez R-ą byli także dominikanie żółkiewscy (fundowani przez jej matkę) i jezuici krakowscy. W r. 1693 na ręce S. Bielickiego, wyasygnowała fundusze na ołowianą trumnę dla szczątków Piotra Skargi. Wspólnie z bratem po upadku Kamieńca Podolskiego przekazywała fundusze jezuicie Jerzemu Szornelowi, a następnie (po 1688 r.) trynitarzom na wykup z niewoli tureckiej jeńców chrześcijan. Ponadto, tuż przed śmiercią, w związku z dotarciem fałszywej wiadomości o odbiciu z rąk tureckich Kamieńca Podolskiego, nosiła się z zamiarem (niezrealizowanym) udzielenia wsparcia finansowego kościołom tego miasta. Również na potrzeby instytucji duchownych została przeznaczona suma 30 tys. złp., pozostawiona przez nią u schyłku życia do dyspozycji bpa J. Ch. Załuskiego.
Mało wiadomo o inicjowanych przez R-ą pracach budowlanych i dekoratorskich w rezydencjach radziwiłłowskich. W r. 1675 ukończył malowanie wnętrz zamku w Białej Stefan Florian Paszkowski, otrzymując jako wynagrodzenie 400 złp. W r. 1689 R. zawarła umowę na wykonanie bliżej nie znanych prac w pałacu przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie przez architekta G. Bellottiego. Ten sam architekt w tym samym czasie angażowany był do budowy «pałacyku w ogrodzie» w Białej oraz letniej rezydencji w podbialskim Ciciborze. Z jej imieniem zwykło się wiązać także początki ośrodka myśliwskiego (pałacyk, bażantarnia i zwierzyniec) w Roskoszy koło Białej. Przez współczesnych R. zwana była «mądrą Katarzyną»; brat-król zwykł podobno zasięgać jej rady w najpoważniejszych sprawach. Sama ona otaczała się duchownymi, z którymi roztrząsała zagadnienia religijne. W l. 1672–3 zmarli jej pierworodny syn Aleksander Janusz oraz trzej młodzi Radziwiłłowie. Przeżycia osobiste najwyraźniej popchnęły R-ą w stronę praktyk oraz rozmyślań religijnych, a zapewne także spowodowały zwiększenie wydatków na fundacje sakralne i dobroczynne. U schyłku życia często sięgała po «podręczniki» dobrego umierania autorstwa jezuitów – kard. R. Bellarmina, Kaspra Drużbickiego i Tomasza Młodzianowskiego. Wśród jej lektur odnajdujemy Tomasza á Kempis «złotą o naśladowaniu Pana Jezusa książeczkę», tłumaczenie żywota św. Franciszka Ksawerego, a przede wszystkim „Żywoty świętych” P. Skargi. Znane są także przypadki zamawiania przez nią utworów literackich o charakterze religijnym. Na jej «rozkazanie» Zbigniew Morsztyn napisał cykl wierszy „Emblemata”, Sebastian Piskorski wydał jej staraniem i nakładem w r. 1688 tłumaczenie „Vitae Patrum” św. Hieronima. Na zamówienie R-ej nie znany z nazwiska jezuita ułożył wykaz świętych na każdy dzień w roku, dodając krótki życiorys każdego świętego. Zamiłowanie do ksiąg uwidoczniło się także w powiększaniu zbiorów biblioteki akademii bialskiej, odnowionej przez R-ą.
Ostatnie lata życia spędziła R. bądź w swym pałacu warszawskim, bądź w Białej. W połowie 1692 r. przekazała synowi dobra ordynackie. Podczas pobytu w Białej wiosną 1694 zachorowała. Dn. 4 V t. r. spisała testament, ustanawiając jego wykonawcą bpa – wówczas już płockiego – J. Ch. Załuskiego. Oprócz wspomnianych już zapisów legowała 20 tys. złp. dla Rzpltej. Chorą przewieziono do Warszawy, gdzie w końcu sierpnia jedenastoosobowe konsylium lekarskie naradzało się nad jej stanem zdrowia. Jedynie Irlandczyk B. O’Connor postawił właściwą diagnozę, stwierdzając schorzenie wątroby. Dn. 29 IX 1694 ok. godz. 5 rano R. umarła. Zgon jej przypisywano niewłaściwej kuracji, zaleconej przez głównego lekarza Jana III, Żyda Jonasa, polegającej na podawaniu «proszku jezuickiego». Wnętrzności zmarłej zostały pogrzebane w kościele Jezuitów w Warszawie, pogrzeb serca zorganizowała córka Teofila w kościele Karmelitanek bosych dn. 19 X t. r. Po egzekwiach przy trumnie w kościele Jezuitów, a następnie w kościele w podwarszawskim Skaryszewie (w diec. bpa Załuskiego) trumna ze zwłokami została odprowadzona na statek wiślany i odesłana do Nieświeża. W dn. 20–22 I 1695 odbyły się tam uroczystości pogrzebowe, zorganizowane z wielką pompą przez syna Karola Stanisława, po których trumna została złożona w grobach radziwiłłowskich w podziemiach kościoła Jezuitów.
W czasie trwania związku małżeńskiego z Władysławem Dominikiem Zasławskim-Ostrogskim Katarzyna urodziła zapewne troje dzieci: syna Aleksandra Janusza (6 III 1650–1673) oraz córki Teofilę Ludwikę (ok. 1654–1709), 1. v. Dymitrowa Wiśniowiecką, 2. v. żonę Józefa Karola Lubomirskiego, marszałka nadwornego kor. (zob.), i Eufrozynę, zapewne zmarłą w wieku dziecięcym. Z drugiego małżeństwa z Michałem Kazimierzem Radziwiłłem urodziła sześciu synów i jedną córkę (o nich zob. w życiorysie ojca).
Portret nieznanego malarza (XVIII w.?) w zbiorach pałacu w Nieborowie; Miedzioryt Hirsza Leybowicza, reprod. w: Wobe M. F., Icones familiae ducalis Radivillianae..., Nesvisii [1758] tabl. 143; – Estreicher; Kotłubaj E., Galeria nieświeżska portretów radziwiłłowskich..., Wil. 1857; Słown. Geogr. (Biała, Mir, Nieśwież); Dworzaczek; Niesiecki, VIII 78, 433–6; Katalog Zabytków Sztuki w Pol., X z. 23 s. 21; – Bania Z., Jaroszewski T. S., Pałac Rady Ministrów, W. 1980 s. 30, 31; Bartoszewicz J., Zamek bialski, Lw. 1881 s. 14, 52–3, 55–67, 69, 89, 98; Bieńkowski L., Organizacja Kościoła Wschodniego w Polsce, w: Kościół w Polsce, Kr. 1969 II; Forst de Battaglia O., Jan Sobieski król Polski, W. 1983; Garbusińska D., Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa – kobieta dwóch epok. w: Studia z dziejów epoki Jana III Sobieskiego, Pod red. K. Matwijowskiego, Wr. 1984 s. 167–73; [Giżycki J. M.], Księża Misjonarze w Wilnie, Kr. 1916 s. 6–7; Górny B., Monografia powiatu bialskiego..., Biała Podlaska 1939 s. 43–4, 84, 90; Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego, Kr. 1898 I 19, 21–2, 28, 71–2, 302, 310–11, 477, 479, 512–13, 555, 584, II 57, 86, 87, 118, 126, 178, 220, 289, 401–2, 443, III 7, 8, 80, 147, 214, 266, 438, 447; Lileyko J., Zamek warszawski..., Wr. 1984; Łoski J., Jan Sobieski, jego rodzina, towarzysze broni..., W. 1883 s. 9, 30, 85, 88, 89, 90 (po s. 30 reprod. portretu z galerii nieświeskiej); Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, W. 1980 cz. I; Pelc J., Zbigniew Morsztyn – arianin i poeta, W. 1975; Podgórska-Klawe Z., Szpitale warszawskie 1388–1945, W. 1975 s. 52; Sajkowski A., Od Sierotki do Rybeńki, P. 1965; tenże, Staropolska miłość, P. 1981; tenże, W stronę Wiednia, P. 1984; tenże, Włoskie przygody Polaków, W. 1973; Wasilewski T., Ostatni Waza na polskim tronie, Kat. 1984 s. 204, 266; Wójcik Z., Jan Sobieski 1629–1696, W. 1983; Załęski, Jezuici, IV cz. I–III; – Bielicki S., Matka publicznych żalów..., W. 1695; Dunin P., Lament nad Syonem..., W. [1695?], tenże, Tarcze się świecą..., W. 1695; Jerlicz J., Latopisiec albo kroniczka..., Wyd. K. W. Wójcicki, W. 1853 II 9, 10; Klasztory Karmelitanek Bosych … Warszawa, Kr. 1902 s. 77, 95–6, 110–11, 114, 118, 121; Łącki K., Nowy Xiężyca Ostrogskiego splendor..., Kr. [1651]; Łopaciński E., Zamek w Białej Podlaskiej. Materiały archiwalne, „Biul. Hist. Sztuki” R. 19: 1957 s. 29, 31; Maria Kazimiera d’Arquien de la Grange, Listy do Jana Sobieskiego, W. 1966; Morsztyn Z., Muza domowa, Oprac. J. Dürr-Durski, W. 1954 II; Pisma do wieku Jana Sobieskiego, I cz. 1–2; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Wr. 1958 (po s. 28 reprod. portretu ze zbiorów nieborowskich); Sobieski J., Listy do Marysieńki, W. 1973 I–II; tenże, Listy do żony Marii Kazimiery..., Wyd. A. Z. Helcel, Kr. 1860; Theatri Europaei Continuati Vierzehenter Theil … vom Jahr 1691. an biss 1695...., Franckfurt am Mayn 1702 s. 683; Vol. leg., V 14; Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze..., Wyd. J. U. Niemcewicz, W. 1822 IV 300–3, 304, 317–18, 410–11, 481–93; Załuski, Epistolae; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. IV teka 26 koperty 361–363, teka 27 koperty 364–373 (listy M. K. Radziwiłła), teka 90, koperta 721 (3 listy R-ej), Dz. VIII nr 9, 13, 301, 406, 502, 506, 591, Dz. XI nr 111–113, Zbiór dok. perg. nr 8233, 8287, 8290; B. Narod.: rkp. 3278 k. 3–271 (listy R-ej); B. Raczyńskich: rkp. 177 (diariusz T. Billewicza); B. Uniw. Warsz.: rkp. 73 s. 343 (kopia testamentu R-ej).
Jan Jaroszuk