INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
Biogram został opublikowany w latach 1966-1967 w XII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 
Kazimierz (Kaźko) II (ok. 1449–1528), książę cieszyński i głogowski, starosta generalny i namiestnik Górnego i Dolnego Śląska. Był synem Bolesława II, ks. cieszyńskiego i frysztackiego, i Anny, córki ks. bielskiego Iwana. Po bardzo wczesnej śmierci ojca (w 1452) K. wychowywał się przy boku matki i stryja Przemysława II, ks. cieszyńskiego. Ok. r. 1460 posiadał już swoją część księstwa, wydzieloną z włości stryja. W sierpniu 1469 r. wystąpił wśród książąt śląskich w Ołomuńcu, ściągniętych tam przez władcę Węgier Macieja Korwina dla złożenia mu hołdu. Podpis K-a na tym dokumencie homagialnym nie miał, jak się zdaje, większego dlań znaczenia, skoro w lecie 1471 r., obok innych książąt śląskich, K. poparł wybór Władysława Jagiellończyka na króla Czech, towarzysząc polskiemu królewiczowi do Pragi. Rzeczywistość polityczna na podzielonym i ulegającym wpływom Czech, Polski i Węgier Śląsku zmusiła K-a do lawirowania między Pragą i Krakowem a dworem Macieja Korwina i jego czeskimi oraz śląskimi adherentami. Dobre stosunki z dworem krakowskim utrwalił obecnością na zaślubinach królewny Jadwigi z Jerzym ks. bawarskim w Krakowie w r. 1475; znajdował się też w orszaku odprowadzającym królewnę do Rzeszy Niemieckiej.
 
 
Niebawem po śmierci stryja Przemysława w r. 1477 K. odziedziczył całe księstwo cieszyńskie z Cieszynem i Frydkiem; ułożył się w sprawach majątkowych z siostrami: Zofią, żoną Wiktoryna z Podiebradu, ks. ziembicką i kłodzką, Barbarą, ks. żagańską, i z matką Anną, uposażoną dożywotnio na Frysztacie (gdzie podjęła interesującą działalność gospodarczą), oraz z Jadwigą, jedyną córką ks. Przemysława II cieszyńskiego, stryjeczną siostrą K-a, której przeznaczył w formie wiana i spłaty ojcowizny 8000 guldenów. Małżeństwo własne K-a z Joanną, córką Wiktoryna z Podiebradu, i małżeństwa sióstr zbliżyły go z jednej strony do Czech kalikstyńskich i Piastowiczów Dolnego Śląska (Baltazar żagański), z drugiej zamążpójście w r. 1483 stryjecznej siostry Jadwigi (w okresie przewagi na Śląsku Macieja Korwina) za Stefana Zapolyę, pierwszego z świeckich dostojników na Węgrzech, umożliwiło mu obronę własnych interesów na dworze Korwina. Po śmierci Przemysława II nie została uregulowana sprawa cieszyńskiej części księstwa głogowskiego, obejmującej część miasta Głogowa z zamkiem, Bytom Odrzański, pobliską Górę z okolicznymi wsiami, należącej od r. 1381 do książąt cieszyńskich, a pozostawionej przez ks. Władysława i respektowanej przez Przemysława II, stryjów K-a, jako uposażenie Małgorzaty Cyllejskiej, wdowy po wspomnianym ks. Władysławie; do ziem tych K. podniósł pretensje jako opiekun ciotki Małgorzaty i jej dóbr. W objęciu tych włości w swoje posiadanie napotkał K. jednakże przeszkodę ze strony króla Macieja, który już w r. 1475 uzyskał od Przemysława II zapewnienie następstwa na ks. głogowskim i dążył do zajęcia całości Głogowa z okolicą. Niebawem do cieszyńskiej części Głogowa i Bytomia przybył jeszcze jeden pretendent – ks. Jan żagański, dążący także do skupienia w swych rękach władzy w całym księstwie głogowskim.
 
 
W tej sytuacji, w okresie zamieszek na Dolnym Śląsku, 5 IX 1478 r. ruszył K. z wojskiem w kierunku Głogowa, aby na miejscu zapewnić księżnie Małgorzacie opiekę i zmusić do posłuszeństwa skłaniającą się raczej ku Janowi II Radę Miejską, która K-owi odmówiła hołdu; energiczna akcja K-a doprowadziła w istocie do rozwiązania owej rady i powołania nowej na jej miejsce, od której uzyskał hołd na 5 lat jako opiekun Małgorzaty. Skarcił przy okazji życzliwych ks. żagańskiemu mieszczan pobliskiej Góry. Sukcesy te spowodowały szybką kontrakcję Jana II, skutkiem czego doszło do zupełnej rozsypki wojsk K-a w bitwie pod Krosnem (8 X 1478). To skłoniło zapewne K-a do pertraktacji z Maciejem Korwinem w sprawie utraconej części księstwa głogowskiego, które (zakończone 10 X 1479) oddawały posiadłości głogowskie K-a (w myśl dawnego układu Przemysława II z królem węgierskim z r. 1475) Maciejowi, w zamian za Koźle z dobrami okolicznymi i 2 000 fl. węgierskich. Ten układ nie został jednakże nigdy wprowadzony w życie, ponieważ (na zjeździe książąt śląskich w Wysokiej Cerkwi (Hochkirch) 22 III 1480 r., zwołanym w celu nakłonienia Jana II do zwrotu zajętej części księstwa głogowskiego królowi węgierskiemu) nie doszło do porozumienia obu zainteresowanych stron. K. ponownie doznał przykrej porażki z rąk Jana II pod Górą koło Głogowa. W rezultacie K. utracił Głogów 1 V 1480 r. Nie otrzymawszy jednak od Macieja obiecanego Koźla i pieniędzy w zamian, nadal bezskutecznie zabiegał o księstwo głogowskie, walcząc na czele swych oddziałów u boku wojsk węgierskich z Janem II. W r. 1481 (7 VI) reprezentanci Korwina nakazali K-owi przerwać akcję i przybyć dla podpisania (wraz ze stryjeczną siostrą Jadwigą) niepomyślnego dlań układu pokojowego pomiędzy królem węgierskim a Janem II. Jako rekompensatę za zrzeczenie się roszczeń do cieszyńskiej części Głogowa i okolicy uchwalono, pod naciskiem króla Macieja, na rzecz K-a odszkodowanie pieniężne, oparte na corocznym specjalnym podatku, obarczającym cały Śląsk. Stany Górnego i Dolnego Śląska początkowo za cenę pokoju przyjęły ten dodatkowy ciężar finansowy, by w końcu 1482 r., mimo interwencji K-a i nacisku króla, wymówić się od niego kategorycznie.
 
 
Strata księstwa głogowskiego, a potem odszkodowania za nie, spowodowała przejście księcia cieszyńskiego do opozycji. Wobec tego w r. 1488, kiedy król węgierski opanował księstwo głogowskie i wypędził zeń Jana II, nie wziął pod uwagę dziedzicznych praw K-a do tych włości. Nie uzyskał ich K. i po śmierci Macieja Korwina w r. 1490, kiedy Śląsk (a z nim księstwo głogowskie) wraz z krajami Korony św. Stefana przeszły pod władztwo Władysława Jagiellończyka. Niemniej K. stanął na czele śląskich zwolenników nowego władcy i spowodował, że stany i książęta śląscy wysłały do Władysława wiernopoddańczy adres, obiecując złożenie hołdu przy najbliższym jego przyjeździe do Wrocławia. Nie doszło doń jednak od razu, mimo podróży K-a do Pragi w tej sprawie. K. zamianowany już przedtem przez Władysława starostą generalnym całego Śląska uzyskał aprobatę swego wysokiego stanowiska na sejmie we Wrocławiu (11 XI 1490) i objął księstwo głogowskie w imieniu króla Władysława, by wkrótce oddać je (na mocy układu koszyckiego z 20 II 1491 r. pomiędzy Władysławem i królewiczem Janem Olbrachtem) pełnomocnikowi królewicza – Janowi Karnkowskiemu.
 
 
Po zerwaniu układu koszyckiego przez Jana Olbrachta i rozpoczęciu na nowo (1491/2) wojny z bratem królem Czech i Węgier K. wiernie stał po stronie Władysława. Jako starosta generalny i namiestnik królewski na Śląsku («supremus utriusque Silesiae capitaneus») stał się czołową postacią wśród książąt i panów śląskich, dzierżąc potwierdzany kilkakrotnie urząd namiestniczy do śmierci (do r. 1514 z przerwami). Na tym trudnym stanowisku wykazał wiele energii i przedsiębiorczości, a przede wszystkim troszczył się o bezpieczeństwo i pokój wewnętrzny, którego Śląsk był pozbawiony jeszcze od czasów husyckich. W r. 1491 K. sposobił siły zbrojne do walki z bandami, otrzymując ze strony króla wojskowe poparcie dla przeprowadzenia oblężenia zamków Książ koło Wałbrzycha i Bolków. W r. 1504 bronił dóbr kapituły wrocławskiej przed grabieżcami, a sejm w Prudniku (Neustadt) w r. 1506 uchwalił pod jego naciskiem użycie najsurowszych środków w ściganiu i likwidowaniu rozbojów, zaś w l. 1509 i 1510 nadano mu nieograniczone pełnomocnictwa w celu ich wytępienia. Mimo tego posypały się nań skargi do króla, o niezbyt energiczną ochronę pokoju wewnętrznego na Śląsku, a duchowieństwo wrocławskie nawet wysuwało zarzut, iż nie tylko nie tępi rozboju, ale że napady na majątki kościelne i na duchowieństwo dzieją się za jego wiedzą i wolą. Zdaje się, że te zarzuty nie były w pełni przesadzone i K. nie miał zapewne dość silnych argumentów na usprawiedliwienie się, skoro z początkiem września 1504 r. król Władysław napisał do niego niezwykle ostry list w sprawie napadów na biskupa i kapitułę wrocławską na obszarze Wrocławia i poza jego granicami, wyrażając zdziwienie, iż pod rządami K-a rozboje i rabunki dotykają wyłącznie tylko kler.
 
 
Rozruchy wrocławskie w r. 1504 były też pretekstem, aby pozbawić K-a władzy namiestniczej, którą oddał Władysław bratu Zygmuntowi Jagiellończykowi, dzierżącemu od r. 1499 księstwo głogowskie. Było to zwycięstwo nieprzyjaźnie nastawionej do filoczeskiego i antyklerykalnego K-a orientacji węgierskiej na Śląsku i kapituły wrocławskiej, w stosunku do której K. od r. 1501 zajmował nieprzychylne stanowisko, w związku z pominięciem kandydatury jego syna Fryderyka na koadiutora biskupa wrocławskiego na rzecz związanego z Węgrami Jana Turzona. Mimo to da się stwierdzić zażyłość i współpracę (w 1504 i później) między tym śląskim Piastowiczem a Zygmuntem. Zygmunt zrzekł się na rzecz K-a drobniejszych nadań, m. in. Głogówka i Krapkowic, które K. trzymał do r. 1510; w r. 1505 odbył K., wspólnie z biskupem wrocławskim Turzonem, z polecenia Zygmunta i stanów śląskich ważne poselstwo na Węgry na dwór królewski. I później, gdy Zygmunt zasiadł na tronie polskim, a K. z czasem posiadł z powrotem namiestnictwo, węzły przyjaźni między nimi nie osłabły. W r. 1511 K. odegrał zasadniczą rolę w staraniach Zygmunta o rękę stryjecznej siostrzenicy Barbary, córki owdowiałej już Jadwigi cieszyńskiej i Stefana Zapolyi.
 
 
W r. 1496 król Jan Olbracht pożyczył od K-a sumę 1 200 fl. węgierskich, którą przekazał Konradowi ks. mazowieckiemu; K. posiadał w Krakowie, gdzie często bywał, kamienicę, zwaną książęcą, oraz rolę na Zwierzyńcu, nadaną mu przez króla dla budowy stawu rybnego; w r. 1518 otrzymał od podskarbiego kor. 300 fl. węgierskich, a w r. 1527 8 bałwanów soli rocznie na żupach krakowskich. Zygmunt Stary wreszcie, jako opiekun Ludwika, króla węgierskiego i czeskiego, potwierdził K-owi i Fryderykowi, ks. legnickiemu, prawo sukcesji po ks. Janie opolskim i niewątpliwie za poparciem króla polskiego K. objął po Zygmuncie całe jego dziedzictwo śląskie: namiestnictwo Śląska, starostwo opawskie i dożywocie na Głogowie. W r. 1518 przyjmował K. na swym dworze frysztackim spieszącą do Polski Bonę Sforzę i następnie brał udział w jej weselu z Zygmuntem Starym w Krakowie. W r. 1527 posłował na Węgry ze zleconą mu przez króla polskiego misją pośrednictwa pokojowego między Janem Zapolyą a Ferdynandem Habsburgiem. Po odzyskaniu stanowiska namiestnika na Śląsku K. nadal napotykał na trudności w dziedzinie likwidacji wewnętrznych niepokojów. W r. 1514 wystosowały miasta śląskie do króla głośną skargę na K-a, że niezbyt energicznie broni je przed bandami rabujących, że daleko mieszka od Wrocławia, gdzie pojawia się tylko na okres sejmów, że jest już jako namiestnik za stary. Dn. 6 II 1515 r. na sejmie śląskim stany doszły do zgody ze swym namiestnikiem, który zobowiązał się do roztoczenia specjalnej opieki nad Wrocławiem i wyszukania sobie w nim stałej rezydencji.
 
 
Śląsk Górny i Dolny zawdzięcza zabiegom i pośrednictwu K-a potwierdzenie przez króla Władysława 30 XI 1498 r. praw wolności i przywilejów Śląska oraz poszerzenie tychże, zwłaszcza ustanowienie urzędu starosty dla całego Śląska, gwarantujące to stanowisko wyłącznie jednemu z książąt śląskich. W związku ze wspomnianym sporem o obsadę koadiutora biskupa wrocławskiego doszedł do skutku w r. 1504 tzw. układ Kolowrata, na podstawie którego na stolec biskupi we Wrocławiu mógł być wybierany tylko poddany korony czeskiej. Rządy K-a na Śląsku spowodowały wzrost znaczenia księstwa cieszyńskiego, a K. stał się najpotężniejszym wśród książąt śląskich, politykiem mającym stale oparcie na dworach jagiellońskich w Pradze i Krakowie. Nie poniósł więc żadnych konsekwencji za pochopne skazanie swego politycznego przeciwnika na Śląsku – Mikołaja, ks. opolskiego, który w czerwcu 1497 r. w Nysie gwałtownie zaatakował bpa wrocławskiego Rotha oraz K-a, raniąc go lekko. K. przeforsował karę śmierci, którą wykonano. K., ku oburzeniu współczesnych, przywłaszczył sobie po nim, tytułem odszkodowania, najpiękniejsze konie i wartościowe przedmioty, które później na polecenie królewskie musiał zwrócić rodzinie zmarłego.
 
 
Jako wierny sługa czeskich Jagiellonów – Władysława i Ludwika – doszedł K. za poparciem tych władców do wielkiego majątku. W r. 1490 Władysław Jagiellończyk wystawił przywilej, na mocy którego K. otrzymał na własność całe księstwo cieszyńskie, a w r. 1498 dyplom potwierdzający akt z r. 1490 i nadający mu w dziedziczne posiadanie (do 4 pokolenia) także Pszczynę, z dobrami doń należącymi, oraz Wołów i Oleśnicę (od r. 1493). Otrzymał prawo bicia monety i odtąd cieszyńskie pieniądze rozchodziły się po całym Śląsku. Do skarbca K-a płynęły dochody z księstwa głogowskiego, które ciągnął tytułem władzy starosty całego Śląska. Przywileje i darowizny uzupełnia dyplom króla Władysława z r. 1515 (6 I), potwierdzony później przez Ludwika Jagiellończyka, na mocy którego, za dotychczasowe zasługi i wierność, otrzymał K. dożywotnio starostwo opawskie, w r. 1525 Ludwik potwierdził K-owi namiestnictwo śląskie, nadając mu pensję 1 200 guldenów rocznie. Chęć ściślejszego połączenia księstwa opawskiego z cieszyńskim (które w swym ręku zjednoczył i wprowadził w okres pokojowego rozwoju) widać w planach K-a (pod koniec życia) założenia rezydencji w Opawie, dokąd ściągnął sprzęty domowe z Cieszyna. Obok tych wielkich kompleksów włości, po sprzedaży w r. 1519 (za 40 000 guldenów) księstwa pszczyńskiego, otrzymał K. w r. 1527 w lenne posiadanie («do 3 pokolenia») od bpa ołomunieckiego Stanisława Turzona, miasta biskupie Mistek i Friedland.
 
 
Wystawiane przez stojącą na wysokim poziomie kancelarię książęcą K-a dyplomy dotyczą aktów sprzedaży, nadań, darowizn K-a na rzecz poddanych (m. in. sprzedaży miasta Frydek z przyleglościami Janowi Łabutowi ze Skrzyni w r. 1480, darowizny wsi Ochaby na rzecz sługi Mikołaja Brodeckiego, czy ogrodu pod Cieszynem swemu kuchmistrzowi i wiele in.). Najpilniej jednak pracował K. nad powiększeniem swych rodowych włości. Cieszyn już u progu jego panowania, a Skoczów w r. 1504 uzyskały potwierdzenie wszystkich swych przywilejów; nadto w r. 1521 K. wraz z swym synem Wacławem ponownie potwierdzili i poszerzyli prawa i przywileje Cieszyna. Miasto to zawdzięcza K-owi piękny wielki rynek, wybudowany w r. 1496 okazały ratusz, na miejsce drewnianego murowany piękny kościół Św. Marii Magdaleny, gdzie ufundował w r. 1519 dzwon i organy. Cieszyński szpital ubogich obdarował licznymi nadaniami. W r. 1489 potwierdził miastu Bielsku dokument książęcy z r. 1316, w r. 1521 darował mu m. in. staw rybny oraz książęcy browar i prawo wyszynku wina. Bielsko otrzymało poza tym w r. 1525 od K-a targ na ryby, który Cieszyn posiadał od r. 1523. We wszystkich miastach swego księstwa K. dbał o rozwój produkcji rzemieślniczej, popierając cechy przywilejami i nadaniami. Zainteresował się również możliwościami wykorzystania pokładów soli w księstwie cieszyńskim i popierał budowę żup solnych.
 
 
K. przeżył obu swoich synów. Fryderyk, duchowny, udał się dla uzupełnienia studiów na uniwersytet do Wiednia, gdzie w r. 1505 obdarzono go urzędem rektora, a następnie na uniwersytety włoskie, gdzie stykał się z humanistami; tam też zmarł przedwcześnie w drodze z Bolonii do Sieny w r. 1507. Drugim synem K-a był Wacław, żonaty z Anną, margrabianką brandenburską; zmarł w r. 1524, pozostawiając po sobie syna Adama Pogrobowca, którego K. przeznaczył na spadkobiercę i następcę; zawarł 8 IX 1528 r. układ małżeński dla niego z Marią, córką Jana z Pernstein, która miała wnieść 10 000 talarów posagu. Realizując plan ściślejszego połączenia księstwa cieszyńskiego, które spoił w silne państewko, z księstwem opawskim i ugruntowania wybitnej pozycji Cieszyna na Śląsku, stał się K. niewątpliwie najwybitniejszym księciem śląskim przełomu XV i XVI w. Zmarł na zamku opawskim 13 XII 1528 r.
 
Boniecki M., Książęta śląscy z domu Piastów, W. 1875 cz. II s. 311–6 i in.; Grotefend, Stammtafeln; – Biermann G., Geschichte der Herzogthümern Tropau u. Jägerndorf, Teschen 1874 s. 257; tenże, Geschichte des Herzogtums Teschen, Teschen 1895 s. 177–90; Blaschke J., Geschichte der Stadt Glogau, Glogau 1913; Finkel L., Elekcja Zygmunta I, Kr. 1910 s. 18, 22; Gątkowski J. N., Rys dziejów księstwa oświęcimsko-zatorskiego, Lw. 1867; Grünhagen C., Geschichte Schlesiens, Gotha 1884 I; Hausdorf G., Die Piasten von Schlesien, Breslau 1933 s. 115, 196–7; Historia Śląska, II 262, 295, 296 i in.; Kasperlik M., Kazimir II (1477–1528) in seiner Wirksamkeit als oberster Hauptmann in Schlesien und als Herzog von Teschen, nebst einem Rückblick auf den älteren Länderbesitz, „Notizen-Blatt” 1873 nr 1–3; Nowogrodzki S., Rządy Zygmunta Jagiellończyka na Śląsku i w Łużycach (1499–1506), Kr. 1937; Piotrowicz K., Plany rewindykacji Śląska przez Polskę pod koniec średniowiecza, Kat. 1936; Pociecha W., Królowa Bona, P. 1949–58 I–IV; Prasek V., Dejiny knižestvi Tĕšinskeho, Opava 1894 s. 64, 163; Priebatsch F., Der Glogauer Erbfolgestreit, „Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens” R. 33: 1893; Rychlik I., Księstwo oświęcimskie i zatorskie, Sprawozdanie Gimnazjum w Tarnowie, Tarnów 1887 s. 44 i in.; Schiemann Ch., Russland, Polen und Livland bis ins 17 Jh., Berlin 1887 I; Stanek J., Z dziejów ziemi oświęcimskiej, Kr. 1959; Wojciechowski Z., Zygmunt Stary, W. 1946 s. 16; – Cod. Sil., XII 21, 22, 23, XIII 93, 223, 298, 307 i in., XXIV 80–2, 191, XXXIII 86, XXXIV 124; Długosz, Historia, V; Gryphio A., Glogauisches Fürstentums Landes Privilegia aus den Originalen an Tag gegeben, Lissa 1653 s. 37 i in.; Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens, I 232 i in.; Listinař Tĕšinska, Wyd. E. Nĕmec, Česky Tĕšin 1955–60 I–II; Materialý k dĕjinam Tĕšinska okresniho archivu v Českem Tĕšine 1416–1526, Wyd. E. Nĕmec, Česky Tĕšin 1959; Matricularum summ., II nr 587, III nr 608, IV cz. 1 nr 390, 1316, 1724, 2781, 4224, 4228, 4328, IV cz. 2 nr 9781, 10166, 11914, 15336, 23143; Politische Correspondenz des Kurfürsten Albrecht Achilles, Hrsg. v. F. Priebatsch, Publicationen aus den k. Preussischen Staatsarchiven, Bd. 67 (II) nr 685 s. 633–4; Script. Rer. Sil., III 14, 16, 18, 19, 28, 29, 62, 67, 100, 128, 130, 146, 163, 166, 173, 174, 175, X 38, 39, 62, 64, 139, 140, XII 118, 126–8, 135–9, XIV 11, 42, 50–2.
 
 
                                                                                                                                                                                                                                            Feliks Kiryk
 
 
 
 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.