Sosnowski Kazimierz Marcin, pseud.: Casimir Martin, członek «Ludu Polskiego», Kazimierz Ludomski, Kazimierz S. Kaź, Kaź. S., Ludomir, Ludowy, Maryanowski, Orez, Ryszard, krypt.: K.S., S. (1857–1942), inżynier technolog, działacz ruchu socjalistycznego. Ur. w październiku lub listopadzie we wsi Wincenta (Wycięta pow. kolneński), był synem Kaliksta, szlachcica nie posiadającego majątku ziemskiego, kupca i właściciela kamienicy w Łomży, członka organizacji miejskiej w czasie powstania 1863 r., i Karoliny z Godlewskich, bratem Pawła (zob.).
W r. 1875 ukończył S. siódmą klasę gimnazjum klasycznego w Łomży, lecz matury nie zdał z powodu «ustępów wolnomyślnych w rosyjskim ćwiczeniu egzaminacyjnym». Złożył egzamin konkursowy i został przyjęty na wydz. chemii Inst. Technologicznego w Petersburgu. Otrzymane stypendium zapewniło mu utrzymanie, ponadto, podobnie jak w latach gimnazjalnych, dorabiał w czasie wakacji jako nauczyciel prywatny języka rosyjskiego synów Franciszka Lutosławskiego, właściciela Drozdowa w Łomżyńskiem. S. był przedstawicielem polskiej młodzieży kresowej, która ulegała wpływom rewolucyjnie nastawionego rosyjskiego otoczenia studenckiego. Z literaturą socjalistyczną zapoznał się – jak to wynika z listu do P. Ławrowa z r. 1885 – w języku rosyjskim; trwałym następstwem tego były występujące w jego poglądach elementy anarchizmu. W Petersburgu S. od razu dostał się pod wpływ przywódcy polskich studentów Inst. Technologicznego, Aleksandra Więckowskiego. Wstąpił do polskiego kółka rewolucyjnego, które stawiało sobie za cel przeniesienie socjalistycznej ideologii na grunt krajowy. Angażował się również w działalność Narodnej Woli; wiadomo m.in., że w grudniu 1879 rozpowszechniał jej wydawnictwa w rodzinnej Łomży. Zapalony agitator, próbował pozyskać nawet swego podopiecznego, Wincentego Lutosławskiego, który wspominał: «doktryna Marksa wydawała mu się tak oczywistą i pewną, jak prawdy matematyczne» („Jeden łatwy żywot”). W r. 1880 współorganizował w Petersburgu Gminę Socjalistów Polskich (GSP). Po aresztowaniu w lutym i marcu t.r. kierowników propagandy w Warszawie S. pojechał tam w kwietniu i starał się zebrać ocalałych; usiłował też – bezskutecznie – nakłonić studentów Uniw. Warsz. do kontynuowania agitacji.
Na początku czerwca 1880 przeniósł się S. na dłużej do Warszawy i z przybyłym wraz z nim Zygmuntem Balickim objął kierownictwo miejscowej organizacji socjalistycznej. Może z powodu pospiesznego wyjazdu nie odebrał dyplomu, może też – jak twierdził Lutosławski – na skutek działalności politycznej nie skończył studiów (w archiwum uczelni brak jego akt studenckich). W Warszawie zatrudnił się jako nauczyciel chemii i matematyki w prywatnej szkole realnej Ludwika Łopuskiego. Ułatwiło mu to kontakt z młodzieżą i realizację głównego zadania – przygotowania kadr inteligenckich do prowadzenia propagandy w środowisku robotniczym. Założył i prowadził kółka przygotowawcze: żeńskie (do którego należała m.in. jego siostra, Natalia) oraz studenckie na Uniw. Warsz.; oba zbierały się w jego mieszkaniu na rogu ul. Marszałkowskiej i Próżnej. Miał także zorganizować podobne kółko w Inst. Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Puławach. S. często występował na zebraniach robotniczych i opracował program organizacji kółek robotniczych. Już w czerwcu 1880 doprowadził do zwołania w Warszawie (w swoim mieszkaniu) zjazdu przedstawicieli polskich gmin i kółek robotniczych z terenu całego cesarstwa. W imieniu gminy warszawskiej, którą obok Balickiego reprezentował, zgłosił Nowy program organizacji propagandy, zakładający zespolenie ruchu na zasadach federacyjnych w jedną gminę. Na zjeździe zjednoczeniowym 22 (?) VII 1880 w Kijowie wygłosił referat o celach i zadaniach ruchu w Polsce, wg Ludwika Krzywickiego, «mocno oderwany od życia». Z inspiracji S-ego w jego mieszkaniu urządzono 29 IX obchód 50-rocznicy powstania listopadowego. Współorganizował i kierował kolejnym zjazdem gmin 16 I 1881 w Warszawie, w sprawie nowych zasad organizacji, mających chronić je przed prowokatorami.
Wiedza, zamiłowania i talent sposobiły S-ego na teoretyka i ideologa ruchu. Uznając za nieaktualny tzw. program brukselski socjalistów, podjął próbę opracowania nowych założeń ideowo-politycznych, które miały stać się programem ogólnym polskiego ruchu socjalno-rewolucyjnego. Zredagowane przezeń odezwy (podpisane: „Kółko socjalistów polskich spod zaboru rosyjskiego” i „Robotnicy polscy pod panowaniem cara”), wysłane na mityng zwołany w Genewie z okazji 50-rocznicy powstania listopadowego przez redakcję socjalistycznej „Równości”, zawierały próbę zespolenia postulatów narodowo-wyzwoleńczych i ekonomiczno-społecznych. S. opowiadał się za niepodległością, ale – w odróżnieniu od Balickiego – osiągniętą nie w drodze ugody z klasami posiadającymi, lecz przez walkę z nimi w sojuszu z międzynarodowym ruchem robotniczym. S. był autorem dokumentu programowego warszawskiej GSP pt. Pierwszy wykład, wydanej w postaci odbitki hektograficznej w styczniu 1881 (zachował się jedynie przekład rosyjski w aktach Prokuratora Warszawskiej Izby Sądowej). Jako cel główny stawiał dokonanie drogą rewolucji politycznego i społecznego wyzwolenia narodu polskiego i zorganizowanie go na zasadach socjalizmu naukowego. Jak inni ówcześni socjaliści przyjmował za podstawę ustroju przyszłej socjalistycznej Polski federację wiejskich gmin i zrzeszeń robotniczych, ale tylko on dał próbę pogłębionej analizy rozwoju kapitalizmu i procesów rewolucyjnych na ziemiach polskich i bardziej zdecydowanie niż inni postulował przejście fabryk i warsztatów w zbiorowe władanie robotników. W większości sam wypełnił jedyny numer pierwszego wydanego w Król. Pol. czasopisma socjalistycznego, „Gawędy z Ludem Roboczym”. Kilkadziesiąt egzemplarzy powielił z pomocą braci w rodzinnym domu w Łomży podczas świąt Bożego Narodzenia, a w końcu stycznia 1881 dostarczył do Warszawy. M.in. w artykule O jedności wzywał robotników do klasowej solidarności, w dziale krytyki przestrzegał przed solidarystycznymi broszurkami Józefa Ignacego Kraszewskiego i Konrada Prószyńskiego – Promyka. Przygotował jeszcze drugi numer „Gawęd…”, ale nie zdołał go już wydać.
W lutym 1881 zatrzymano na granicy z Prusami narodowolców A. A. Ostafiewa i N. A. Morozowa, którzy m.in. posiadali warszawskie adresy S-ego i Balickiego. W nocy z 14 na 15 II przeprowadzono u obu rewizję, ale ich nie ujęto. S. przez kilka dni ukrywany był przez Annę Tomaszewicz-Dobrską, z jej też pomocą uszedł do Galicji. Namiestnik Alfred Potocki, zaalarmowany przez służby carskie, zarządził 22 IV pościg za S-m i Balickim. Tymczasem zdołali oni przedostać się do Szwajcarii. W Genewie przyłączył się S. do «socjalistów narodowych» Bolesława Limanowskiego i był jednym ze współtwórców i organizatorów powstałego tam w sierpniu 1881 Stow. Socjalistycznego «Lud Polski». Nie oznaczało to tożsamości poglądów, przeciwnie, kolejne wypowiedzi S-ego świadczyły o zbliżeniu do stanowiska międzynarodowców. Jesienią przeniósł się do Paryża. Bez dostatecznej znajomości języka nie mógł znaleźć stałego zajęcia. Wegetował w ciasnym pokoiku oficyny domu przy ul. de la Glaciere, gdzie mieszkała niezamożna młodzież polska. Utrzymywał się z korepetycji, dzięki poleceniu Zygmunta Miłkowskiego (Teodora Tomasza Jeża), dorywczo zatrudniał go Bruno Abdank-Abakanowicz w założonej właśnie w Paryżu pracowni elektrotechnicznej. Z nim i Julianem Ochorowiczem pracował nad wynalazkami. Od samego początku pobytu w Paryżu starał się S. uczestniczyć w życiu politycznym emigracji polskiej. Jednak już 29 XI 1881 Komitet Organizacyjny obchodów kolejnej rocznicy powstania listopadowego nie dopuścił go do głosu, udaremniono również próbę odczytania tego wystąpienia na zebraniu Tow. Polaków Pracujących (TPP) 3 XII t.r. W ogłoszonym drukiem Przemówieniu w rocznicę listopadowej rewolucji na obchodzie w Paryżu 1881 (Paryż 1881) negował S. przejętą z romantycznej tradycji tezę o wyjątkowym znaczeniu walki o niepodległość Polski dla zmagań wyzwoleńczych narodów Europy i akcentował ważność «walki pracy z kapitałem, walki ekonomicznej – donioślejszej, bo warunkującej wolność i równość jednocześnie». W marcu 1882 podpisał rozesłany do gazet francuskich protest socjalistów polskich przeciw próbie wydania przez rząd Francji rewolucjonisty rosyjskiego L. Hartmana w ręce władz carskich. Wg Krzywickiego, S. «usiłował zespolić wszystkich emigrantów, którzy nie chcą pozostać biernymi świadkami toczącej się walki». Jednakże jego inicjatywę stworzenia wspólnymi siłami stałego wydawnictwa książek naukowych i agitacyjnych natychmiast przejął Stanisław Mendelson, dysponujący zarówno talentem przywódczym, jak i odpowiednimi środkami pieniężnymi. Z kolei propagowanie zasad socjalistycznych w TPP spotkało się ze zdecydowanym sprzeciwem części jego członków. Na zebraniu 6 V 1882 postanowiono usunąć S-ego i współdziałającego z nim Józefa Uziębłę-Biesiadowskiego z organizacji. Wydaleni zaprotestowali w odezwie Do uczciwych ludzi. Z powodu zajść na zgromadzeniu dn. 6 maja 1882 r. w Paryżu (Paryż 1882). S. ze swymi zwolennikami utworzył jeszcze w tym samym miesiącu Tow. [Stow.] Wzajemnej Pomocy Robotników w Paryżu (TWRR), pierwszą organizację socjalistyczną emigracji polskiej we Francji. Formułując jej zadania, podkreślał przede wszystkim współdziałanie z międzynarodowym ruchem robotniczym, a proletariat polski przedstawiał jako rzecznika sprawy narodowej w kraju. Broszura S-ego, O zmowie (strajku, grewie). Przemówienie […] w Stowarzyszeniu Wzajemnej Pomocy Robotników w Paryżu dnia 3 czerwca 1882 r. [Paryż 1882], w której uznał strajki za jeden z najskuteczniejszych sposobów przygotowania rewolucyjnych przeobrażeń, odegrała szczególną rolę w działalności propagandowej polskiego ruchu socjalistycznego. Przychylnie przyjęta przez redakcję „Przedświtu”, była w r. 1883 rozpowszechniana w Król. Pol. przez partię «Proletariat», stale używana w agitacji i propagandzie «Solidarności» Kazimierza Puchewicza oraz przez socjalistów galicyjskich. W l. dziewięćdziesiątych przedruk tej publikacji wykorzystywał Związek Robotników Polskich w działalności propagandowo-oświatowej. Negatywnie natomiast odniósł się do wyłożonych w niej poglądów Limanowski. S. wydawał swe prace pod firmą «Ludu Polskiego» i uważał się nadal za członka stowarzyszenia, coraz wyraźniej jednak stawał na pozycjach marksizmu. Z okazji przypadającej 28 IX 1882 rocznicy utworzenia I Międzynarodówki, wbrew obowiązującemu we Francji zakazowi publicznych jej obchodów, zainicjował zwołanie międzynarodowego mityngu pod auspicjami TWPR i wystosował zaproszenia do F. Engelsa oraz czołowych działaczy i organizacji socjaldemokratycznych w Europie. Doszedł on do skutku 14 X (bez udziału Engelsa); S. wystąpił na nim z referatem O Międzynarodowym Stow[arzyszeniu] Robotników (Paryż 1882). Dowodził, że ucisk narodowy pochodzi «od rządów a nie od ludów» i «w nierówności, w istnieniu klas bierze początek». Podkreślając konieczność międzynarodowej solidarności robotników, przeciwstawił koncepcji państwa narodowego koncepcję wszechświatowego, solidarnego społeczeństwa socjalistycznego. Negował przy tym potrzebę organizacji państwowej. Za najważniejszą pod względem politycznym pracę S-ego uważa się broszurę W kwestii socjalistycznej polityki na ziemiach w części lub też wyłącznie polską posługujących się mową oraz słów kilka o konieczności kongresu działających w tych granicach socjalistów (Paryż 1882), w której na podstawie analizy przeszłości polskiego ruchu robotniczego, próbował nakreślić drogi jego dalszego rozwoju – utworzenie jednej partii socjalistycznej opartej o ideową spuściznę I Międzynarodówki i dorobek socjalizmu naukowego. Co do zasady tworzenia partii narodowych i ich roli w ruchu międzynarodowym wyraził przekonanie, że silna Międzynarodówka może powstać poprzez sojusz «fundamentalnych części w oddzielnych czy to krajach, państwach, narodach lub w ekonomicznych okręgach». Feliks Perl uznał za «próbkę doktrynerstwa płynącego z dbałości o nieposzlakowaną czystość idei» wyrażony tam pogląd S-ego, że socjalista «nie powinien mówić o pomyślnej przyszłości narodu polskiego», o «losach kraju» lub też «o podniesieniu socjalizmu do przewodniej idei życia narodowego bo Polska ma przyszłość jedynie w robotniczym społeczeństwie».
W r. 1882 zaczął S. zarobkować piórem w czasopismach krajowych. Pod różnymi pseud. nadsyłał do „Przeglądu Tygodniowego” Listy naukowe z Paryża, zawierające recenzje i sprawozdania z ruchu piśmienniczego w zakresie filozofii, ekonomii, przyrody, ponadto dostarczał tłumaczenia i artykuły o ruchu socjalistycznym, stosunkach parlamentarnych i sprawach rolnych w różnych krajach Europy. Większość tych prac ukazywała się w „Dodatku Miesięcznym”, w tym – studium pt. Własność z ewolucyjnego i etycznego punktu widzenia (1883, odb. W. 1883) oraz analiza ekonomiczna pt. W chwili zwątpienia (1884 nr 7–8). Publikował też w „Ateneum”, ale nie udało mu się nawiązać współpracy z „Prawdą”. W korespondencji z krajem podpisywał się jako Casimir Martin.
Działalność S-ego i TWPR była w różny sposób popierana przez redakcję „Przedświtu”. Władze francuskie na poczynania grupy zareagowały represjami. S. uznany za «niebezpiecznego socjalistę» został 4 XII 1882 wydalony z Francji. Wyjechał do Brukseli, skąd po pół roku również wydalono go na skutek interwencji rosyjskiej. Przeniósł się do Londynu i tam założył kółko socjalistyczne wśród polskich robotników – emigrantów. W r. 1883 przełożył „Manifest do ludności rolniczej” J. F. Beckera (Genewa 1883), ogłoszony przez sekcję genewską Tow. Międzynarodowego Robotników. Żyjąc w niedostatku, bez widoku na pracę, wrócił jesienią t.r. do Paryża. Odtąd jego kontakty z socjalistami miały już charakter prywatny; pośredniczył jeszcze w początku r. 1884 między Krzywickim a F. Engelsem w sprawie przekładu na język polski „Kapitału”. Utrzymywał się z prac pisarskich. W tym czasie poznał i zaprzyjaźnił się z Władysławem Mickiewiczem. Uczęszczał na wykłady z anatomii na fakultecie medycznym Sorbony. W r. 1885 został zatrudniony w Société d’Éclairage, zajmującym się wdrażaniem do eksploatacji lampy elektrycznej P. Jabłoczkowa. Przygotował wówczas tłumaczenie zbioru szkiców autorstwa wybitnych kobiet pod redakcją T. Stantona „Kwestia kobieca w Europie” (W. 1885). Współpraca z Ochorowiczem zwróciła uwagę S-ego ku mediumizmowi i hipnozie. Praca na ten temat Magnetyzm a hipnotyzm, dawniejsze i współczesne w tym zakresie badania oraz poddawanie myślą w stanie hipnotycznym i na jawie, ukazała się jako druk „Przeglądu Tygodniowego” (W. 1887). Wrócił jednak do elektrotechniki; petersburski „Žurnal Ministerstva putej soobščenija” zamieścił opracowania S-ego z tego zakresu: Integrafy (1887 nr 36) i Opyt izsledowanija praktičeskago dostoinstva gal’vaničeskich elementov (1889 nr 8, oba ukazały się też oddzielnie, Pet. 1887, 1889). W r. 1889 podczas wielkiej międzynarodowej wystawy przemysłowej w Paryżu Abakanowicz polecił go członkowi jury, inżynierowi amerykańskiemu C. Heringowi, i S. otrzymał dobrze płatną posadę w uruchomionej w r. 1890 wytwórni akumulatorów «Atlas». Na skutek zatrucia się ołowiem, po roku musiał zrezygnować z tej pracy.
Zasadniczy zwrot w położeniu S-ego nastąpił w r. 1891, kiedy nawiązał współpracę z wynalazcą turbiny parowej, szwedzkim inżynierem C.G. Lavalem. S. stanął na czele paryskiej Société Laval i zajął się ulepszaniem oraz propagowaniem nowego systemu maszyny parowej. Nadal prowadził pracę oświatową, zwłaszcza w zakresie wykształcenia technicznego wśród robotników polskich w Paryżu. Przygotowywał dla nich różne pomoce naukowe. Naraziło go to na oskarżenie przez rosyjskich szpiegów o konstruowanie bomb, był aresztowany; ponownego wydalenia uniknął dzięki interwencji wpływowych osób ze sfer przemysłowych. W związku z tym wydarzeniem w r. 1892 naturalizował się we Francji. W l. 1892–4 demonstrował m.in. w Société Française de Physique w Paryżu pierwszą turbinę z giętą osią, dającą możliwość dowolnej ilości obrotów do 40000/min. z przekładnią zazębioną, redukującą ilość obrotów. W r. 1894 ukazała się praca S-ego Les Turbines à vapeur. Système de G. de Laval C „Le génie civil” (odb. Paris). Wg A. Stevarta, S. już w r. 1895 ustalił, iż szybkość liniowa na obwodzie koła powinna być równa szybkości względnej wypływania wody, a więc i szybkości względnej dopływu do turbiny. W r.n. utworzył pierwsze we Francji tow. akcyjne zajmujące się zastosowaniem i eksploatacją wynalazku w mechanice parowej oraz zmontował w Grands Magasins de Clichy w Paryżu pierwszą centralną stację elektryczną z turbogeneratorami parowymi Lavala i kotłami wysokiego ciśnienia. Wprowadził także do Ameryki turbiny parowe, zamontowane w Edison Electric Illuminating Co w Nowym Jorku. W r. 1895 miał odczyty w tow. naukowych i przemysłowych m.in. w Rouen, Marsylii (tu wygłosił odczyt w Société scientifique et industrielle de Marseille pt. La Turbine à vapeur de Laval, zamieszczony w „Bulletin de la Société…” 1895, odb. Marseille 1895), oraz w Paryżu w Société des Ingénieurs Civils de France, do którego został przyjęty. Teorię turbin Lavala wyłożył i dał ocenę porównawczą w pracy Roues et turbines à vapeur (w: „Bulletin de la Société d’encouragement pour l’industrie nationale” 1896, odb. Paris 1897, wyd. 2, Paris 1904, uzupełnione i zaopatrzone w 356 rysunków). Publikacja ta uznana została przez specjalistów (M. Levy, A. Stodol) za pierwszą i kompletną monografię w tym zakresie.
W r. 1900 wykonał S. instalację dwóch turbozespołów po 300 kw do centrali elektrycznej Powszechnej Wystawy Przemysłowej w Paryżu; nagrodzono go za to dyplomem honorowym. Kierowane przez niego francuskie Tow. Lavala do r. 1930 zainstalowało 30 takich urządzeń, w tym kilka poza Francją, m.in. w Leżniewie pod Moskwą i w Lawrion w Grecji. W r. 1909 wykonał S. pierwszą instalację wodociągową w Hawrze, składającą się z pomp wirowych, uruchomianych wyłącznie przez turbinę parową. Urządzenia takie Tow. Lavala zmontowało jeszcze m.in. w Usine de Charonne (zasilające w wodę Paryż) i w Usine d’Ivry (przepompowywanie wód kanalizacji na odległość 20 km). W zarządzanych przez siebie instytucjach S. protegował polskich emigrantów.
Zasługi S-ego, jako pioniera i twórcy przemysłu wytwarzającego turbiny, doceniły we Francji sfery przemysłowe i rządowe. Był powoływany na delegata i członka jury międzynarodowych wystaw przemysłowych w Europie, a w r. 1904 był przedstawicielem Francji na wystawie w St. Louis w USA. Raport pt. Les Machines à vapeur à l’Exposition de Saint-Louis de 1904 ogłosił w ogólnym sprawozdaniu sekcji francuskiej wydanym przez Min. Handlu (Paris 1905), a oddzielnie w t.r w „Memoire de la Société des Ingénieurs Civils de France” (Paris 1905). Był potem jeszcze kilkakrotnie delegowany do USA. W czasie pierwszej wojny światowej w r. 1915 rząd francuski skierował go do swej misji wojskowej w Nowym Jorku z «tajnym zadaniem». Poczynione podczas pobytu w Ameryce spostrzeżenia przedstawiał w r.n. w odczytach wygłaszanych w Société des Ingénieurs Civils w Paryżu wydanych pt. Applications et tendences nouvelles dans le domaine de la mécanique et de l’électricité (Paris 1916). Zebrane podczas kolejnej podróży do USA w r. 1919 dane dotyczące elektrotechniki, mechaniki cieplnej i ogólnie postępu technicznego, a także kwestii społecznych, np. pracy kobiet, relacjonował najpierw w licznych odczytach, a potem w sprawozdaniu pt. Grandes centrales américaines. Diverses applications électriques modernes vues au cours d’un voyage d’études à travers les Etats-Unis et derniers progrès réalisés („Bulletin de la Société Française des Electriciens” Conférences des 2 mars 1916 et 2 avril 1919, odb. Paris 1919). Ustalenia S-ego wykorzystane przez przemysł francuski przyniosły znaczne ulepszenia np. w postaci stacji energetycznych i centrali przesyłowych energii o wysokim napięciu na duże odległości.
Podczas kongresu pokojowego w r. 1919 nawiązał z S-m kontakt jego dawny uczeń W. Lutosławski, a także delegat Polaków z Suwalszczyzny, Edward Morawski (kolega z Inst. Technologicznego). Utrzymywał też S. stosunki i z innymi członkami delegacji polskiej. Bywał na oficjalnych spotkaniach polsko-francuskich, np. na bankiecie ku czci gen. L. Archinarda, szefa Francusko-Polskiej Misji Wojskowej (8 VIII); wg relacji Lutosławskiego myślał o «jakimś poważnym stanowisku» dla siebie w Polsce. Od r. 1920 pracował we francuskim Min. Handlu jako conseiller du commerce extérieur; po dwu kadencjach otrzymał tytuł radcy honorowego. Równocześnie był członkiem Rady Nadzorczej Chambre de Commerce Franco-Polonaise. Wchodził w skład dwóch misji gospodarczych francuskich, które przebywały w Polsce w l. 1922 i 1929. Reprezentował Polskę i był jednym z czterech wiceprzewodniczących Chambre de Commerce Internationale w Paryżu. Z tej racji udzielał się na jej kongresach w r. 1923 w Rzymie, 1925 w Brukseli, 1927 w Sztokholmie, 1929 w Amsterdamie i 1931 w Stanach Zjednoczonych.
Od r. 1918, jako członek Stow. Inżynierów i Techników Polskich we Francji, S. podjął się w r. 1925 pełnienia honorowej funkcji rzecznika i protektora Związku Polskich Czasopism Technicznych i Zawodowych w Komitecie wykonawczym Federacji Międzynarodowej Prasy Technicznej. Świadczył podatek na rzecz Instytucji «Czci i chleba», przychodzącej z pomocą materialną emigrantom, przede wszystkim z powstań narodowych. Powołany 9 IV 1922 do Rady Administracyjnej, jako administrator zarządzający, w r. 1931 z upoważnienia zebrania ogólnego przeprowadzał rozwiązanie instytucji i przekazanie jej majątku tytułem darowizny rękodajnej rządowi RP. Opinii Lutosławskiego, jakoby S. został «skończonym filistrem – bourgeois żyjącym zbytkownie i samolubnie», przeczą więc fakty. Zresztą i Lutosławski w innej wypowiedzi bardziej wyrozumiale nazwał S-ego «skromnym kapitalistą […] walczącym z trudnościami». Dn. 6 VI 1931 w Warszawie, staraniem kolegów z petersburskiego Inst. Technologicznego, zorganizowano uroczysty obchód 50-lecia pracy zawodowej i społecznej S-ego, na który nie mógł on przybyć ze względu na stan zdrowia. Zmarł w r. 1942 w Paryżu, pochowany został na cmentarzu Père Lachaise. S. był odznaczony dwukrotnie Legią Honorową (1907 – kawaler, 1920 – oficer).
Adam Asnyk (ok. r. 1882 lub 1883) ofiarował S-emu wiersz „To co niegdyś w ideału sferze” (pierwodruk „Tyg. Ilustr.” 1929 nr 23).
S. był żonaty z Heleną z domu Goldspiegel (zob. Sosnowska Helena). Spośród dzieci Sosnowskich udało się ustalić jedynie imię pierworodnego syna, Jana, i inicjały imion córki, J. H. Sosnowskiej, doktora medycyny specjalizującej się w ginekologii i elektroterapii, asystentki w paryskich szpitalach, która w l. siedemdziesiątych mieszkała w La Celle-St. Cloud pod Paryżem.
Starszy brat S-ego Henryk (1855–?), studiował medycynę na Uniw. św. Włodzimierza w Kijowie. Pośredniczył w kontaktach kijowskiego środowiska socjalistów polskich z warszawską GSP, głównie z S-m. W związku ze znalezieniem u aresztowanej w Kijowie 21 II 1881 Bronisławy Gałęzowskiej listów S-ego świadczących o udziale w konspiracyjnej działalności, został we wrześniu t.r. objęty śledztwem. Aresztowany 30 X t.r. w Łomży, do 23 XII przebywał w areszcie śledczym w Kijowie, następnie był pod nadzorem policyjnym. Decyzją administracyjną z 12 V 1882 skazano go na dwa miesiące więzienia i rok dozoru policyjnego. Dalsze jego losy nie są znane.
Estreicher w. XIX, IV (l. 1881–1900); Bibliogr. filozofii pol.; Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1866–1918; Lorentowicz J., La Pologne en France, Paris 1941 III; Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., Wr. 1994–6 I–IV; Catalogue général des livres imprimés de la Bibliotheque Nationale, Paris 1949 CLXXV; Rocznik polskiego przemysłu i handlu, W. 1938 poz. 124; Inskrypcje grobów polskich na cmentarzach w Paryżu. Pere Lachaise, Red. A. Biernat, W. 1991 s. 24; – Baumgarten L., Dzieje Wielkiego Proletariatu, W. 1966; Borejsza J., W kręgu wielkich wygnańców, W. 1963; Brodzicki C., Godlewska D., Łomża w latach 1794–1866, W. 1987 (dot. ojca S-ego, Kaliksta); Jažborovskaja I. S., Bucharin N. I., U istokov pol’skogo socialističeskogo dviženija, Moskva 1976; ciż, Z ideowej spuścizny Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Robotników Polaków w Paryżu, „Ze skarbca kult.” Z. 36: 1982 s. 30–91; Kazimierz Sosnowski, inżynier technolog. Z powodu pięćdziesięciolecia pracy zawodowej i społecznej, W. 1931 (fot.); Modzelewski W., Patriotyzm a świadomość klasowa w polskiej myśli socjalistycznej w latach 1878–1886, „Studia Filoz.” 1970 nr 4–5 s. 128; Notkowski A., Ludwik Waryński, Wr. 1978; Pawłowski A., Kazimierz Sosnowski. Z powodu pięćdziesięciolecia pracy zawodowej i społecznej. Przyczynek do rozwoju techniki i historii ruchu rewolucyjnego w Polsce, W. 1931 (fot.); Perl F. (Res), Dzieje ruchu socjalistycznego w zaborze rosyjskim, W. 1958; Rozen A. B., Z działalności polskich techników we Francji, w: Trzydziestolecie Stowarzyszenia 1918–1948, Paryż [1948] s. 24; Snytko T. G., Russkoe narodničestwo i pol’skoe obščestvennoe dviženie 1865–1881 gg, Moskva 1969; Śladkowski W., Emigracja polska we Francji 1871–1918, L. 1980; Walczak S., Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Robotników w Paryżu, „Ze skarbca kult.” Z. 17: 1965 s. 11–24 (fot. po s. 16); Związki rewolucjonistów polskich i rosyjskich w XIX w., [Red.] W. Śliwowska, Wr. 1972; – Do „gimnazjalistów zarażonych socjalizmem”. List Wincentego Lutosławskiego, Podał J. Skrzypek, „Niepodległość” T. 19: 1939; Korwin S. A., Wspomnienia. Na przełomie dwóch epok, W. 1966 I; Kółka socjalistyczne, Gminy, Wielki Proletariat. Procesy polityczne 1878–1888, [Wyd.] L. Baumgarten, W. 1966 (fot.); Krakowski komisarz policji na służbie carskiego wywiadu, [Wyd.] tenże, Kr. 1967; Krzywicki L., Wspomnienia, W. 1957–9 I–III; Légion d’Honneur. Annuaire officiel…, Paris [1932]; Limanowski B., Pamiętniki (1870–1907), W. 1958; Lutosławski W., Jeden łatwy żywot, W. 1933; tenże, Z paryskich listów z 1919 r., Wyd. J. Dużyk, „Studia Hist.” R. 37: 1994 z. 2 s. 237, 242, 244, 247–9; Pierwsze pokolenie marksistów polskich. Wybór pism i materiałów źródłowych z l. 1878–86, W. 1962 I–II; – „Katorga i ssylka” 1926 z. 27 s. 122–50; „Kron. Ruchu Rewol. w Pol.” 1936 nr 1 s. 20; „Niepodległość” T. 1: 1929/30, T. 3: 1930/2 s. 67–8, 72, 216 (w indeksie pomyłki); „Polonia” 1920 nr 29; – AGAD: Prokurator WIS 628 k. 204–257; B. Pol. w Paryżu: Arch. Instytucji „Czci i Chleba”, nr 705 k. 12, 76, 110, 740, 753, 755 k. 1017, 1120; B. Publiczna w W.: Teki koresp. „Przegl. Tyg.”, akc. IV.261 t. VI k. 109–155, akc. II.360/4 k. 20–28, akc. II.375/29 k. 201–205; Gosudarstvennyj archiv Rossijskoj Federacii w Moskwie: sygn. 533 1 1376 k. 57–68 (tu także życiorys Henryka); – Informacje i kopie różnych mater. zebrane przez Ryszarda Maturę z B. Pol. w Paryżu (w posiadaniu autorki); Informacje Stanisława Konarskiego z W.
Alicja Pacholczykowa