Serocki Kazimierz (1922–1981), pianista, kompozytor. Ur. 3 III w Toruniu, był najstarszym z trojga dzieci Franciszka (1871–1947), kupca, właściciela sklepu meblowego, i Bronisławy z domu Stefaniak (1887–1950).
S. rozpoczął naukę gry na fortepianie mając pięć lat, a od r. 1929 uczęszczał do klasy fortepianu Marii Drzewieckiej w Toruńskiej Szkole Muzycznej. W r. 1939 zdał maturę i otrzymał dyplom Średniej Szkoły Muzycznej (od r. 1937 uczył się w Bydgoskim Konserwatorium, nadal u M. Drzewieckiej). Pierwsze miesiące wojny spędził wraz z rodzicami w Solcu Kujawskim. W marcu 1940 zamieszkał w Warszawie, gdzie grywał na fortepianie w kawiarniach; w tym okresie powstały pierwsze jego utwory fortepianowe (Preludium, Etiuda, 2 Mazurki, wykonane przez kompozytora w r. 1945 w Polskim Radio). W r. 1944 S. rozpoczął studia w konspiracyjnym Konserwatorium w klasie fortepianu u Zofii Buckiewiczowej-Ciborowskiej i kompozycji u Kazimierza Sikorskiego. Kontynuował je po wojnie w Łodzi w klasie fortepianu Stanisława Szpinalskiego oraz kompozycji (nadal u K. Sikorskiego). W r. 1945 zorganizował ok. 100 koncertów bezpłatnych dla szpitali wojskowych i organizacji społecznych, a w r. n. ok. 70 takich koncertów. W r. 1946 uzyskał dyplom Konserwatorium Łódzkiego. Jego utwór dyplomowy, Concertino na fortepian i orkiestrę, emitowało Polskie Radio, a partię fortepianu wykonał sam kompozytor.
W r. 1946 S. objął kierownictwo muzyczne Teatru Powszechnego w Warszawie. W r. n. wyjechał do Paryża na roczne stypendium, fundowane przez rząd francuski dla najzdolniejszych młodych kompozytorów. Studiował tam fortepian u L. Lévye’go, a kompozycję u N. Boulanger. W r. 1949 przesłał na konkurs kompozytorski z okazji setnej rocznicy śmierci Fryderyka Chopina Sonatinę na fortepian, która była jego pierwszą nagrodzoną kompozycją. W sierpniu 1949 na Ogólnopolskim Zjeździe Kompozytorów i Krytyków Muzycznych w Łagowie Lubuskim powstała «Grupa 49», w skład której obok S-ego weszli: Tadeusz Baird i Jan Krenz. Celem jej było z jednej strony zastosowanie idei realizmu socjalistycznego, co oznaczało w praktyce komponowanie muzyki przystępnej dla przeciętnego słuchacza, a z drugiej – wspólne działanie w obronie indywidualizmu twórczego i wolności w doborze środków artystycznych oraz organizowanie wykonań nowo powstałych utworów. Dzięki staraniom T. Bairda i S-ego zorganizowano I Festiwal Muzyki Polskiej w r. 1951. W tym czasie S. zainspirowany folklorem pisał utwory, w których wykorzystywał melodie autentyczne, lub dokonywał ich twórczej stylizacji, m. in. 4 Tańce Ludowe (wykonane na koncercie «Grupy 49» 13 I 1950). Do ówczesnych dyrektyw artystycznych była natomiast dostosowana stylistyka, m. in. kantaty Mazowsze, Murarz warszawski z r. 1951, za tę ostatnią otrzymał trzecią nagrodę, równorzędną z Kazimierzem Wiłkomirskim, na I Festiwalu Muzyki Polskiej w r. 1951 oraz III Nagrodę Państwową w r. 1952; utwory te zajmują marginalne miejsce w twórczości S-ego. S. niechętnie wspominał później swoje wczesne kompozycje, nie zezwalał na ich publikację. Do początku l. pięćdziesiątych S. występował również jako pianista. Koncertował w kraju i za granicą, m. in. w Rumunii, NRD, NRF, Czechosłowacji. Dn. 12 I 1951 w Filharmonii Narodowej (FN) na jednym z ostatnich publicznych koncertów wykonał partię fortepianową swego Koncertu romantycznego. Wkrótce zrezygnował z kariery pianistycznej, poświęcając się wyłącznie komponowaniu.
Wraz z T. Bairdem był S. współtwórcą Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej «Warszawska Jesień» (WJ). Wielokrotnie pełnił funkcję wiceprzewodniczącego komitetu organizacyjnego WJ i był członkiem komisji repertuarowej aż do r. 1974. Na pierwszym Festiwalu WJ 14 X 1956 wykonana została jego Sinfonietta na dwie orkiestry smyczkowe (prawykonanie w Katowicach 18 VII 1956, I Nagroda na Konkursie Kompozytorskim im. Grzegorza Fitelberga – 1956, VII miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu – 1959). Odtąd prawie każdego roku S. prezentował na Festiwalach WJ swoje nowe kompozycje. Począwszy od l. pięćdziesiątych ewoluowały one od dodekafonii aż do punktualizmu i aleatoryzmu. W r. 1952 skomponował I Symfonię – pierwszy wydany i w pełni zaakceptowany przez siebie utwór (prawykonanie FN 30 V 1952 w ramach koncertu członków «Grupy 49»; Nagroda Min. Kultury i Sztuki – 1955). W t. r. po raz pierwszy sięgnął po technikę dodekafoniczną w Suicie preludiów na fortepian (I Nagroda w Konkursie Kompozytorskim z okazji Kongresu Narodów w Obronie Pokoju – 1952). Zainteresowany możliwościami technicznymi i brzmieniowymi puzonu napisał Koncert na puzon i orkiestrę (1953, prawykonanie FN 23 IV 1954, Nagroda Min. Kultury i Sztuki) oraz Suitę na 4 puzony (prawykonanie na I Ogólnopolskim Konkursie Gry na Instrumentach Dętych w Warszawie – grudzień 1954). W r. 1954 powstała też II Symfonia zw. Symfonią pieśni na chór mieszany i orkiestrę do tekstów ludowych (prawykonanie FN 11 VI 1954, w nowej wersji – 25 VI 1959 w Krakowie).
W dorobku kompozytorskim S-ego ważne miejsce zajmują utwory wokalne do tekstów poetyckich. W r. 1956 powstał cykl pieśni Serce nocy na baryton i orkiestrę, inspirowanych poezją Konstantego I. Gałczyńskiego i punktualizmem A. Weberna (na II WJ 1 X 1958 zaprezentowano drugą wersję tego utworu, z akompaniamentem fortepianu). Kompozytor zastosował w nich technikę serialną, punktualistyczną fakturę, skontrastował poszczególne części cyklu, a całości formy nadał specyficzną kolorystykę brzmieniową i liryczny nastrój. W r. n. ukończył drugi cykl pieśni Oczy powietrza na sopran i fortepian do tekstów Juliana Przybosia (II Nagroda na Konkursie im. G. Fitelberga w r. 1958, prawykonanie 25 XI 1959 w Katowicach oraz IV WJ 22 IX 1960, wersja orkiestrowa VIII WJ 18 IX 1964). W 1. półr. 1966 skomponował do tekstu Gałczyńskiego Niobe na chór mieszany, orkiestrę i dwa głosy recytujące (prawykonanie X WJ 17 IX 1966). Na przełomie l. 1968 i 1969 powstał cykl miniatur liryczno-dramatycznych Poezje na sopran i orkiestrę kameralną do tekstów Tadeusza Różewicza (prawykonanie XIII WJ – 23 IX 1969). Połączył w nim kolorystyczne efekty instrumentacyjne z niespokojną, rwącą się linią wokalną.
Bogactwo muzycznych pomysłów S-ego wyraziło się w utworach fortepianowych, przede wszystkim w Sonacie fortepianowej (1955, prawykonanie w Kapsztadzie 1958, II Nagroda na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim w Moskwie 1957), gdzie kompozytor zastosował ostrą, perkusyjną artykulację i odszedł od systemu tonalnego. Wykonana po raz pierwszy w Darmstadt Musica concertante z 1958 r., była skonstruowana na podstawie jednej serii dodekafonicznej (prawykonanie polskie II WJ – 3 X 1958, wyróżnienie na Konkursie im. G. Fitelberga, 1958). S. zastosował w niej koncepcję totalnego punktualizmu, w której podstawowym elementem struktury muzycznej jest pojedynczy, izolowany dźwięk.
Nowe możliwości sonorystyczne oraz poszukiwanie oryginalnych rozwiązań formalnych i brzmieniowych coraz bardziej zajmowały S-ego. W Epizodach, ukończonych w r. 1959 (prawykonanie IV WJ – 5 IX 1960, II Nagroda na Konkursie im. G. Fitelberga, 1960) kompozytor wykorzystał oryginalny pomysł połączenia instrumentów smyczkowych z trzema grupami perkusyjnymi; istotą tej kompozycji było kształtowanie różnych form ruchu dźwięków w przestrzeni. W kolejnym utworze z r. 1961 Segmenti na dwanaście instrumentów dętych, sześć strunowych i perkusję (prawykonanie VI WJ – 22 IX 1962) zestawione zostały figury brzmieniowe, kształtowane w oparciu o różne środki artykulacyjne, skontrastowaną dynamikę, oryginalne zestawienie i rozmieszczenie instrumentów na estradzie.
Na przełomie 1962 i 1963 r. S. zakończył pracę nad A piacere na fortepian (prawykonanie VII WJ – 22 IX 1963), gdzie po raz pierwszy sięgnął do koncepcji tzw. formy otwartej. W utworze tym następstwo poszczególnych cząstek kompozycji nie jest określone przez kompozytora, lecz zależy od inwencji pianisty. Mistrzowskie operowanie różnymi kategoriami brzmieniowymi zaprezentował we Freskach symfonicznych (1964, prawykonanie w Baden-Baden 22 VII 1964, polskie prawykonanie VIII WJ – 25 IX t. r., III Nagroda na Międzynarodowej Trybunie UNESCO 1965). W l. 1965–6 S. skomponował Continuum na sześć grup perkusyjnych (prawykonanie w Sztokholmie 17 IX 1967, polskie prawykonanie XI WJ – 26 IX 1968). Misternie skonstruowaną formę charakteryzuje bogactwo kolorystyczne i wyeksponowany element ruchu. W utworze Forte e piano na dwa fortepiany i orkiestrę, dedykowanym braciom Kontarskym (1967; prawykonanie w Kolonii 29 III 1968, polskie prawykonanie XIV WJ – 26 IX 1970), partie solowe w przeciwieństwie do orkiestrowej, zostały ujęte w sposób otwarty, pozwalający na dowolność rytmiczną w interpretacji.
W r. 1969 S. napisał kompozycję, zamierzoną pierwotnie jako balet, Dramatic Story na orkiestrę (prawykonanie XV WJ – 23 IX 1971; inscenizacje baletowe zrealizowano w Teatrze Wielkim w Łodzi w r. 1974 (choreografia T. Gołębiowskiego) oraz w Polskim Teatrze Tańca w r. 1979 (choreografia Conrada Drzewieckiego). W Swinging Music z r. 1970 (prawykonanie w Aarhus w Danii 6 IX 1970, polskie prawykonanie na Sympozjum Kompozytorów Afryki, Orientu i Polski – 10 IX t. r.; inscenizacje choreograficzne w Kassel w r. 1972 i w Teatrze Wielkim w Warszawie w r. 1975) S. wykorzystał niekonwencjonalne sposoby gry, a całość oparł na swingowym pulsie rytmicznym. Ukończona natomiast w r. 1971 Fantasmagoria na fortepian i perkusję (prawykonanie w Zurychu 12 I 1973, polskie prawykonanie XX WJ – 23 IX 1976) stanowiła syntezę nowych możliwości fortepianu (pianista gra na klawiaturze i bezpośrednio na strunach przy użyciu bogatego zasobu nowych środków artykulacyjnych, m. in. dłonią, paznokciami i pałeczką). W r. 1972 skomponował Fantasia elegiaca na organy i orkiestrę (prawykonanie XVII WJ – 28 IX 1973). W r. n. powstało Impromptu fantasque na flety proste, mandoliny, gitary, perkusję i fortepian (prawykonanie w Witten 28 IV 1974, polskie prawykonanie XVIII WJ – 24 IX t.r.). W Concerto alla cadenza na flety proste i orkiestrę, utworze z r. 1974 (prawykonanie we Frankfurcie 3 VI 1975, polskie prawykonanie XIX WJ 28 IX 1975), S. dawał soliście możliwość korzystania z sześciu różnych fletów, od wielkiego basowego do sopranino oraz z sześciu ustników. Niektóre pomysły, nie wykorzystane w Concerto, zastosował w Arrangements na 1–4 fletów prostych (1976; prawykonanie w Witten 25 IV 1976, polskie prawykonanie XXII WJ – 20 IX t. r.), gdzie powrócił do koncepcji formy otwartej (ze zmienną obsadą). Szerokie możliwości swobodnego kształtowania formy przez wykonawców nie naruszały tu jednak wewnętrznej spójności materiału dźwiękowego. W r. 1977 S. ukończył pracę nad pięcioczęściowym utworem Ad libitum na orkiestrę (prawykonanie w Hamburgu 17 IX 1977, polskie prawykonanie XXI WJ – 19 IX t. r.; wersja baletowa w choreografii T. Kujawy zaprezentowana została we Wrocławiu 2 XII 1978). Po raz kolejny zastosował tu formę otwartą. Kulminacją w twórczości kompozytorskiej S-ego stało się dzieło ostatnie – Pianophonie na fortepian, elektroniczne przetworzenie dźwięku i orkiestrę (1978). S. połączył tutaj środki elektroniczne z szerokim zakresem możliwości barwowych fortepianu (prawykonanie w Metzu 18 XI 1978, polskie prawykonanie XXIII WJ – 14 IX 1979). W r. 1978 B. Goodman zwrócił się do S-ego z prośbą o napisanie dlań koncertu na klarnet, ale choroba uniemożliwiła S-emu jej realizację.
Kompozycje S-ego często pojawiały się w repertuarach koncertów muzyki współczesnej nie tylko w kraju, ale i na całym świecie. O ich popularności świadczą wykonania koncertowe, emisje radiowe, audycje oraz odczyty. Jego twórczość była omawiana, m. in. przez Witolda Rudzińskiego w Paryżu (26 IX 1963) oraz przez L. de Pablo w Konserwatorium Muzycznym w Madrycie (18 XI 1965). Dn. 23 I 1970 odbył się w Warszawie poświęcony S-emu koncert monograficzny, na którym wykonano: Epizody, Freski, Serce Nocy, Niobe. W r. 1975 w cyklu koncertów «Polska Muzyka Kameralna XXX-lecia» w Krakowie, w programie jednego z nich, 14 V, znalazły się wyłącznie utwory S-ego.
Dzieła S-ego były prezentowane w większości krajów europejskich, m. in. w r. 1958 w Belgii, Austrii, Czechosłowacji, Anglii, w Holandii (1959), w Paryżu (1975) na dorocznej sesji Międzynarodowej Trybuny Kompozytorów UNESCO oraz m. in. w Tokio (19 X 1967, 27 XI 1972, 6 III 1974 na I Polsko-Japońskim Festiwalu Muzyki Współczesnej), Nowym Jorku (21 III 1967), Santiago de Chile (9 VIII 1967), Santa Marii (15 X 1967), Hawanie (21 X 1976 na Festiwalu Muzyki Współczesnej Krajów Socjalistycznych).
S. wielokrotnie współpracował z reżyserami filmowymi. Najchętniej pisał muzykę do filmów fabularnych, w większości w reżyserii Aleksandra Forda: „Młodość Chopina” (1952, Nagroda Państwowa II stopnia), „Piątka z ulicy Barskiej” (1953), „Ósmy dzień tygodnia” (1958, premiera polska 1983), „Krzyżacy” (1960), „Pierwszy dzień wolności” (1964). Był autorem muzyki, m. in. do filmów: „Czarci żleb” (1950, w reżyserii Tadeusza Kańskiego) i „Potop” (1974, w reżyserii Jerzego Hoffmana). Współpracował też ze Studiem Miniatur Filmowych w Warszawie, był autorem ilustracji muzycznych do 16 filmów animowanych (w l. 1956–76) oraz do 5 filmów dokumentalnych i oświatowych (w l. 1946–60).
Od 12 VI 1948 był S. członkiem Związku Kompozytorów Polskich (ZKP) i działał w nim bardzo aktywnie przez ponad 30 lat. Wybrany 13 XII 1951 na członka Zarządu Głównego (ZG) ZKP przez wiele lat był jego wiceprezesem. Zasiadał w komisjach: statutowej, kwalifikacyjnej (1963–79) i przyznającej coroczne nagrody ZKP, a ponadto w Funduszu Samopomocy Koleżeńskiej (1955–70), jako skarbnik oraz sekretarz ZG. Ponadto działał w Polskiej Sekcji SIMC, będąc kilkakrotnie członkiem, a w r. 1968 przewodniczącym jury Międzynarodowych Festiwali Muzyki Współczesnej (SIMC). Jego wiedza oraz wysoki poziom warsztatu kompozytorskiego zadecydowały, iż często wybierano S-ego na jurora konkursów. W l. 1965 i 1966 był jurorem Konkursu Młodych Kompozytorów, organizowanego co roku przez ZG ZKP dla absolwentów klas kompozycji. W l. 1970 i 1974 przewodniczył jury Konkursu Kompozytorskiego im. Artura Malawskiego. W r. 1974 był członkiem komisji Konkursu im. G. Fitelberga. W r. 1956 S. uczestniczył w Festiwalu Muzyki w Aix-en Provance, a później w Międzynarodowych Festiwalach SIMC w Rzymie (1959), w Austrii (1961, jako juror), w Pradze (1967), w Hamburgu (1969), a w l. 1960 i 1969 jako członek międzynarodowego jury tego Festiwalu.
W ramach wymiany kulturalnej i kontaktów między związkami kompozytorów S. wyjeżdżał, m. in. do ZSRR (w l. 1954, 1964, 1967, 1969 – w czasie Dni Kultury Polskiej w ZSRR, w r. 1970 otrzymał dyplom uznania Związku Kompozytorów Radzieckich «za aktywną działalność dla rozwoju twórczych kontaktów z muzykami radzieckimi”, 1974), NRD (1954, Kongres Związku Kompozytorów Niemieckich w Lipsku), Bułgarii (1956), Pragi (1957, Międzynarodowe Spotkanie Kompozytorów). Ponadto przebywał w r. 1957 na stypendium artystycznym Min. Kultury i Sztuki we Włoszech, a w l. 1957, 1958, 1959 na Międzynarodowych Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadt. W l. 1960–61 wyjeżdżał do Rumunii, Jugosławii (na XI Letni Festiwal w Dubrowniku) i na Węgry. Wygłaszał też odczyty poświęcone muzyce współczesnej (w Holandii w r. 1959, w Austrii w r. 1968 na zaproszenie tamtejszego Tow. Muzycznego w Wiedniu i Innsbrucku), prezentował dorobek polskich kompozytorów współczesnych w r. 1965 na wykładach w Essen (w czasie letniego kursu pod nazwą «Spotkania z Polską» oraz w Bejrucie, gdzie przebywał na zaproszenie Jeunesse Musicale, jako juror tamtejszego konkursu kompozytorskiego.
S. należał do najwybitniejszych kompozytorów polskich. W pierwszych jego utworach widoczny był wpływ stylu neoklasycznego i oryginalnie ukształtowany nurt folklorystyczny; później wciąż poszukiwał oryginalnych rozwiązań kompozytorskich, sięgając po najnowocześniejsze środki brzmieniowe i wykorzystując je zawsze w sposób indywidualny i twórczy. Zdaniem T. Bairda kompozycje S-ego charakteryzowało «wyjątkowe mistrzostwo, szczególnie w zakresie kolorystyki i instrumentacji (w czym przewyższał wszystkich współczesnych kompozytorów polskich), a także – co ważniejsze – samodzielność i śmiałość poszukiwań, które nigdy nie zmieniły się w eksperymentowanie dla zewnętrznego efektu». Otrzymał m. in.: Nagrodę Min. Kultury i Sztuki I stopnia (1963), Nagrodę Państwową I (1972) i II stopnia. We wrześniu 1979 S. został częściowo sparaliżowany. Zmarł 9 I 1981 w lecznicy Min. Zdrowia. Został pochowany w Warszawie 14 I na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Orderem Sztandaru Pracy I i II kl. (1975), Krzyżami: Kawalerskim, Oficerskim (1954) i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
S. był żonaty (ślub 1947) z Zofią Adamowską, polonistką. Małżeństwo było bezdzietne.
Balski G., Polscy kompozytorzy muzyki filmowej 1944–1984, Biofilmografia, Kr. 1986; Bibliogr. pol. czasopism muzycz.; Mrygoniowie A., E., Bibliografia polskiego piśmiennictwa muzykologicznego, W. 1972; Dictionnaire de la musique contemporaine, Paris 1970; Mechanisz J., Poczet kompozytorów polskich, W. 1993; Die Musik in Gesch. u. Gegenwart, X; The New Grove Dictionary of Music and Musicians, London 1980 XVII (B. Schäffer); Schaeffer B., Mały informator muzyki XX wieku, Kr. 1987; Vinton’s Dictionary of Contemporary Music, N. York 1971; – Baculewski K., Polska twórczość kompozytorska 1945–1984, Kr. 1987; Chomiński J., Muzyka Polski Ludowej, W. 1968; C. J., Nowy cykl pieśni Kazimierza Serockiego, „Ruch Muzycz.” 1960 nr 21; Derewecka E., Oczy powietrza Kazimierza Serockiego, tamże 1960 nr 18; Erhardt L., Grupa 49, „Muzyka” 1954 nr 5–6; Gawrońska B., Organizacja tworzywa muzycznego w twórczości Kazimierza Serockiego po roku 1960, tamże 1981 nr 2; Gorczycka M., Wobec nowych wymiarów, „Ruch Muzycz.” 1960 nr 21; Lissa Z., Chomiński J., Kultura muzyczna Polski Ludowej, Kr. 1957; Markiewicz R., Freski symfoniczne, „Ruch Muzycz.” 1964 nr 21; Schiller H., Sinfonietta na dwie orkiestry smyczkowe, tamże 1958 nr 3; Zieliński T., A piacere, tamże 1963 nr 22; tenże, O twórczości Kazimierza Serockiego, Kr. 1985; – Baird T., Grzenkowicz I., Rozmowy, szkice, refleksje, Kr. 1982; Biuletyny Informacyjne ZKP za l. 1951–79; Kazimierza Serockiego wspominają: T. Baird, Z. Mycielski, B. Matuszczak, J. Häusler, H. Abe, „Ruch Muzycz.” 1981 nr 17; Programy Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej «Warszawska Jesień» za l. 1956–91: Wiłkomirski K., Wspomnień ciąg dalszy, Kr. 1980; „Życie Warszawy” 1981 nr 8, 9, 12, 13; – Arch. B. ZKP w W.: Teczka osobowa S-ego; B. Katedry Hist, i Teorii Muzyki UJ: Będkowski S., Dodekafonia i serializm w twórczości Kazimierza Serockiego (mszp. pracy magisterskiej); – Informacje Zofii Serockiej.
Renata Suchowiejko