Sidor Kazimierz, pseud.: Hardy, Kazik, Kruk (1915–1981), oficer Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, pułkownik WP, dyplomata, publicysta. Ur. 26 X w Rudce Starościńskiej w pow. włodawskim, był synem Antoniego, właściciela 13-hektarowego gospodarstwa, i Natalii z Biniszewskich.

Wykształcenie S. zdobył jako samouk, pracując równocześnie na gospodarstwie u ojca. W r. 1934 zdał maturę jako ekstern w Lublinie. W l. 1936–9 studiował biologię a jednocześnie prawo na Uniw. Warsz.; czynny był wówczas w Związku Młodzieży Wiejskiej RP «Wici». Wg niektórych relacji miał być wówczas związany z Tow. Rozwoju Ziem Wschodnich.

Początkowy okres okupacji niemieckiej spędził S. w stronach rodzinnych. W końcu 1940 r. był jednym z założycieli i działaczy w pow. włodawskim organizacji pn. Związek Młodochłopski, który w r. 1941 przekształcił się w Bojową Organizację Ludową. Wydawała ona „Manifest Wolności” (numery tego pisemka nie zachowały się). W czerwcu 1942 S. wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i Gwardii Ludowej (GL). Początkowo był dowódcą GL na pow. włodawski i lubartowski, 21 II 1943 został dowódcą Okręgu Północnego Obwodu Lubelskiego GL. Uczestniczył w wielu akcjach partyzanckich, jak rozkręcanie szyn, napady na urzędy gminne i in. Od września 1943 był oficerem wywiadu w Dowództwie Obwodowym GL (przekształconej w styczniu 1944 na Armię Ludową). Dn. 15 VII 1943 mianowano go podporucznikiem, 20 XI 1943 kapitanem, 10 II 1944 majorem.

Na zebraniu założycielskim konspiracyjnej Wojewódzkiej Rady Narodowej (WRN) Lubelszczyzny (zwołanym 18 II 1944 w Rudce Kijańskiej w pow. lubartowskim) S. został jej przewodniczącym. Nie pełnił jednak długo tej funkcji, włączono go bowiem w skład delegacji PPR i Krajowej Rady Narodowej (KRN) do Moskwy. Delegacja (Edward Osóbka-Morawski, Marian Spychalski, Jan Stefan Haneman i S.) wysłana została 16 III 1944, lecz strona radziecka zdecydowała się na jej przerzucenie przez linię frontu do Moskwy dopiero 16 V, pod stałą obserwacją radzieckiego kontrwywiadu wojskowego. Dn. 22 V delegację przyjął Stalin. Zrobiło to na S-rze wielkie wrażenie. Dn. 29 VII 1944 S. powrócił na Lubelszczyznę już jako pułkownik (stopień zatwierdzono 15 X 1945); został posłem do KRN (15 VIII złożył ślubowanie). Był nadal przewodniczącym WRN w Lublinie, organizatorem administracji terenowej w województwie (do 14 X 1944). Kontynuował tę działalność jako p. o. wojewoda lubelski (formalnie od 8 XI 1944 do 13 I 1945, faktycznie od 26 IX 1944 do 2 I 1945).

S-a przeniesiono następnie do organizującego się aparatu Min. Spraw Zagranicznych (MSZ), początkowo w Lublinie, potem w Warszawie. Od 10 I 1945 do 31 VII t. r. był kierownikiem Dep. Ogólno-Administracyjnego, od 1 VIII – dyrektorem tegoż Departamentu. Gdy rozkazem naczelnego dowódcy WP z 1 X 1945 została powołana Polska Misja Wojskowa we Włoszech (miała zająć się repatriacją żołnierzy polskich z Włoch), S. został jej szefem. Dn. 6 IV 1946 Misję przekształcono w Polską Misję Wojskową Likwidacyjną, zaś 25 XI t. r. rozformowano. W związku z tą działalnością S. ogłosił swą pierwszą publikację książkową W niewoli u Andersa (Rzym 1947) – o trudnościach, jakie napotykali żołnierze 2. Korpusu Polskiego pragnący wrócić do kraju. Od 19 II 1947 do 5 III 1948 S. był attaché wojskowym przy Sojuszniczej Komisji Kontroli w Berlinie.

S. przeszedł następnie do służby w Oddziale II (Wywiadowczym) Sztabu Generalnego jako szef Wydziału VI zajmującego się sprawami ataszatów wojskowych za granicą. W r. 1948 otrzymał dyplom magisterski prawa na KUL. Od 15 XII 1948 był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Uznany za nie nadającego się do pracy w organach wywiadu (nie wykluczone, że zaważyły na tym jego dotychczasowe kontakty z M. Spychalskim, już wówczas pozbawionym kierowniczych stanowisk, zaś w maju 1950 aresztowanym), przeniesiony został 28 III 1950 do Biura Wojskowego Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego. Dn. 11 VII t. r. skierowano go do dyspozycji Głównego Zarządu Politycznego, wkrótce (17 VII) został sędzią Najwyższego Sądu Wojskowego, lecz już 2 XI 1950 otrzymał przeniesienie do rezerwy. Jak wynika z listu S-a do marszałka Konstantego Rokossowskiego, stało się to na własną prośbę S-a, lecz po rozmowach z członkami kierownictwa PZPR (S. powoływał się w liście w pierwszym rzędzie na Jakuba Bermana), którzy doradzali mu taki właśnie krok. Mianowano go wtedy wicedyrektorem Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. Pisał pracę kandydacką Ruchy wyzwoleńcze w świetle prawa międzynarodowego, lecz jej nie dokończył.

W okresie przemian politycznych w r. 1956 powołano S-a do służby dyplomatycznej. Dn. 25 X 1956 S. został mianowany posłem w Iranie (odpowiednia decyzja Biura Politycznego Komitetu Centralnego PZPR pochodzi z 17 VIII 1956). Wkrótce też został równolegle posłem w Afganistanie (daty nominacji nie odnotowano w aktach MSZ; listy uwierzytelniające złożył w Kabulu 26II 1957). Z obu tych stanowisk został odwołany odpowiednio 17 i 29 IX 1960. Dn. 17 IX t. r. uzyskał nominację na ambasadora w Egipcie. Powierzono mu także kierownictwo dwiema innymi placówkami. Dn. 19 XI 1960 został w Jemenie posłem (listy uwierzytelniające w Sanie złożył dopiero 31 I 1962), zaś w związku z podniesieniem w r. 1963 placówki w Sanie do rangi ambasady – ambasadorem 8 VII t. r. Dn. 12 VI 1964 mianowano go ponadto ambasadorem w Libii. Ze wszystkich tych placówek odwołano go 12 I 1966.

Dn. 1 II t. r. S. został doradcą w Biurze Studiów MSZ, zaś 21 V t. r. także członkiem Komitetu Zakładowego PZPR przy MSZ (jego członkiem był formalnie do 9 XII 1972). W r. 1964 był delegatem na IV Zjazd PZPR. Przez wiele lat wchodził do Rady Naczelnej ZBoWiD. Uważany był za zwolennika Mieczysława Moczara, przywódcy nurtu nacjonalistycznego w PZPR. W r. 1968 miał w swych osobistych planach objęcie stanowiska ministra spraw zagranicznych. Władysław Gomułka, do którego doszły o tym wiadomości, traktował jednak te plany S-a jako niepoważne. Nie powiodły się próby S-a uzyskania mandatu delegata na V Zjazd PZPR w listopadzie 1968 (przepadł w wyborach już na konferencji PZPR dzielnicy Warszawa-Śródmieście). Biuro Polityczne KC PZPR decyzją z 6 V 1968 w związku z uznaniem za niesłuszne zarzutów S-a wobec wiceministra spraw zagranicznych Mariana Naszkowskiego zakazało S-owi pełnienia funkcji kierowniczych w MSZ przez 5 lat. Jednakże niemal natychmiast po objęciu funkcji I sekretarza KC partii przez Edwarda Gierka (20 XII 1970) Biuro Polityczne KC w nowym składzie uchyliło 19 I 1971 (najprawdopodobniej z inicjatywy M. Moczara) wcześniejszą decyzję; mianowano go 12 I 1972 ambasadorem we Włoszech. Jednocześnie został przedstawicielem PRL przy Światowej Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) z siedzibą w Rzymie. Równolegle był pierwszym polskim ambasadorem na Malcie, mianowany 4 V 1972. Odwołano go z tych stanowisk 6 I 1977. Po powrocie do kraju został doradcą ministra spraw zagranicznych. Po raz ostatni nominację na ambasadora, tym razem w Turcji uzyskał 29 VII 1978. Ze względu na stan zdrowia musiał latem 1980 powrócić do kraju.

S. był autorem obszernych książek publicystycznych: Bogowie, magowie i nafta (W. 1967, Wyd. 2, W. 1971), Rewolucja pod piramidami (W. 1969), Naseryzm. Historia, praktyka i teoria socjalizmu w ZRA (W. 1969), Rewolta studentów (W. 1973), Wzgórze Watykanusa (W. 1981 nagrodzone doroczną nagrodą „Miesięcznika Literackiego” za r. 1981, Wyd. 2 wraz ze szkicem biograficznym o S-rze pióra M. Horaszewicza, W. 1985). S. ogłosił też krótkie wspomnienie: W lasach Parczewskich, w książce zbiorowej pt. „Tak rodziła się wolność” (W. 1954), mocno ocenzurowane przez KC PZPR wspomnienia partyzanckie pt. Trzeci front (W. 1955) oraz szkic o Teodorze Albrechcie «Fiedi», partyzancie radzieckim w oddziałach GL, w zbiorze „Byli z nami” (W. 1966).

S. zmarł 2 XII 1981 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Komunalnym na Powązkach. Odznaczony był m. in. Krzyżem Grunwaldu III i II kl., Krzyżem Virtuti Militari V kl., Orderem Sztandaru Pracy I kl., Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski z Gwiazdą.

Ożeniony od r. 1945 z Alicją Mezer, miał S. córkę Ewę (ur. 1946).

Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1954–5, 1962–3, 1967, 1968, 1969, 1971; – Garas J. B., Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945, W. 1971; Polski ruch robotniczy w okresie wojny i okupacji hitlerowskiej, W. 1964; – Dowództwo Główne GL i AL. Zbiór dokumentów z lat 1942-1944, Oprac. W. Poterański i in., W. 1967; Gwardia Ludowa i Armia Ludowa (1942–1944) na Lubelszczyźnie, Wstęp i oprac. Z. Mańkowski, J. Naumiuk, L. 1960; „Ja, syn ludu polskiego…”. Relacje i wspomnienia działaczy PPR, GL i AL. Lubelszczyzna 1942–1944, Wstęp i oprac. Z. J. Hirsz, Źródła i materiały do dziejów ruchu oporu na Lubelszczyźnie 1939–1944, L. 1964 IV; Komunikaty Dowództwa Głównego Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, W. 1961; Polska – ZSRR. Struktury podległości. Dokumenty KC WKP(b) 1944–1949, W. 1995; – „Arch. Ruchu Robotn.” T. 2: 1975; „Roczn. Liter.” 1981; „Tryb. Ludu” 1981 nr 285 s. 1, 289 s. 2; „Życie Warszawy” 1981 nr 284 s. 11, 1982 nr 1 s. 10; – AAN: CK 5971 teczka osobowa 8141; CAW: TAP 1624/78/285; Min. Spraw Zagranicznych w W.: Akta personalne (nie udostępnione); – Informacje Władysława Kuszyka i Stanisława Trepczyńskiego z W.

Aleksander Kochański