Straszewski Kazimierz (1879–1959), inżynier mechanik, elektroenergetyk.
Ur. 30 I w Krakowie, był synem Maurycego (zob.) i Marii z Sadowskich, bratem Michała (zob.) i Henryka.
Po zdaniu celująco matury w r. 1897 w Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie studiował S. na Wydz. Budowy Maszyn Szkoły Politechnicznej we Lwowie, gdzie w r. 1902 uzyskał dyplom inżyniera mechanika. Potem wyjechał na roczne studia uzupełniające w Inst. Elektrotechnicznym im. Montefiore w Leodium (Liège) w Belgii i w r. 1902 otrzymał dyplom inżyniera elektrotechnika. Staż odbył w czeskiej w fabryce liczników elektrycznych «Křižik» w Pradze; zaprzyjaźnił się tam z Vladimirem Listem. Następnie przebywał w USA, gdzie w l. 1904–7 pracował przy projektowaniu i budowie aparatów wysokiego napięcia w firmach «Western Electric Co.» (Chicago), «Allis Chalmers» (Milwaukee) i «Westinghouse Electric Co.» (Pittsburgh). Po powrocie do kraju w r. 1908 został kierownikiem przedstawicielstwa firmy «Siemens-Schuckert» na Galicję z siedzibą w Krakowie. Brał udział w zjazdach techników polskich we Lwowie (1910) i Krakowie (1912). Od r. 1913 był dyrektorem Elektrowni Okręgowej Zagłębia Krakowskiego w Sierszy Wodnej koło Trzebini o mocy 2,5 MW, którą rozbudował o drugi turbozespół (2,5 MW). Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości uczestniczył w styczniu 1919 w zebraniu kierowników kilkunastu elektrowni, na którym postanowiono o powołaniu do życia stowarzyszeń elektrowni polskich oraz elektrotechników polskich. Następnie brał udział w pracach komitetu organizacyjnego, założonego 24 IV t.r. Związku Elektrowni Polskich (ZEP), a także w obradach I Zjazdu Elektrotechników Polskich w Warszawie w czerwcu, na którym założono Stow. Elektrotechników Polskich (został członkiem jego zarządu głównego). W r. 1921 przeszedł na stanowisko dyrektora budowanej przez koncern «Siła i Światło» Elektrowni Okręgowej w Pruszkowie; w związku z tym przeprowadził się do Warszawy. Elektrownię (z dwoma turbozespołami o mocy 3,5 i 5 MW) uruchomił w r. 1924, a następnie rozbudował (wkrótce osiągnęła moc 32,75 MW); w r. 1931 została przemianowana na Elektrownię Okręgu Warszawskiego. S. doprowadził w r. 1935 do połączenia jej z elektrownią miejską w Warszawie; dzięki możliwości wymiany energii między nimi, elektrownia pruszkowska zasilała zarówno duży obszar zachodnich okolic stolicy, jak i węzeł kolejowy warszawski.
Oprócz pracy zawodowej S. angażował się w działalność branżową organizacji. Jako przedstawiciel Stow. Elektrotechników Polskich został w r. 1923 członkiem Centralnej Komisji Przepisowej. Dn. 1 VI 1928 na toruńskim Zjeździe Stowarzyszenia, przemianowanego wtedy na Stow. Elektryków Polskich (SEP), został wybrany na prezesa SEP (na roczną kadencję, ponownie pełnił tę funkcję w l. 1930–1). Przyczynił się do połączenia z SEP Polskiego Komitetu Elektrotechnicznego i Stow. Radiotechników oraz do zakończenia prac nad statutem SEP (zatwierdzonym 5 I 1929). Był wiceprezesem zarządu, działającego w l. 1929–34 Stow. «Organizacja Gospodarki Świetlnej». Pod koniec r. 1929 został przewodniczącym komisji organizacyjnej Znaku Przepisowego SEP, a w lipcu 1933 – przewodniczącym zarządu powołanego wtedy Biura Znaku Przepisowego SEP (jego zadaniem było przyznawanie znaku jakości wyrobom polskiego przemysłu elektrotechnicznego); funkcję tę pełnił do r. 1939. Był współzałożycielem Union Internationale des Producteurs et Distributeurs d’Energie Electrique (UNIPEDE, rozpowszechniona polska nazwa: Międzynarodowy Związek Elektrowni); od r. 1930 kierował sekretariatem jego Komitetu Propagandy i Zastosowań Elektryczności, a od r. 1933 wchodził w skład zarządu UNIPEDE. Kiedy w r. 1932 SEP utworzyło Centralną Komisję Normalizacji Elektrycznej z zadaniem opracowywania norm, przepisów, wskazówek i instrukcji elektrycznych, S. pełnił w niej funkcję zastępcy przewodniczącego. Był zwolennikiem ścisłej współpracy elektryków polskich i czechosłowackich; w r. 1933 SEP i Elektrotechnicky Svaz Československy (ESČ) zorganizowały wspólny zjazd w Warszawie, który wybrał S-ego na członka korespondenta ESČ. Dwukrotnie był S. prezesem ZEP (1934, 1938–45); na jego Zjeździe w Krakowie wygłosił 4 I 1939 referat 20 lat pracy elektryfikacyjnej w Polsce i potrzeby chwili bieżącej. Na Walnym Zgromadzeniu SEP w r. 1939 w Katowicach (z okazji dwudziestolecia organizacji) otrzymał S. godność członka honorowego SEP. W l. trzydziestych wchodził w skład zarządu wydawnictwa „Przegląd Elektrotechniczny” oraz należał do komitetu redakcyjnego wydawanego pod egidą UNIPEDE w Zurychu międzynarodowego czasopisma „Elektrizitätsverwertung”.
Podczas okupacji niemieckiej S. nadal kierował elektrownią w Pruszkowie (pod niemieckim nadzorem) oraz pracował społecznie w dziale handlowym ZEP, który jako organizacja przemysłowców działał oficjalnie. Wchodził też w skład konspiracyjnego zespołu, który na potrzeby Delegatury Rządu na Kraj przygotował pod krypt. „Projekt Z i sprawy organizacyjne” plan elektryfikacji Polski na okres do r. 1956 (prace ukończono na przełomie l. 1943 i 1944). Podczas powstania warszawskiego 1944 r. S. pod pseud. Nałęcz walczył w AK; znając języki angielski, francuski, niemiecki, rosyjski i włoski, prowadził w piwnicy podstacji przy ul. Tynieckiej nasłuch zagranicznych stacji radiowych, na podstawie których redagowano komunikaty do powstańczego pisma „Baszta”. Z 16 na 17 I 1945 wycofujący się Niemcy wysadzili w powietrze elektrownię w Pruszkowie; mimo 75% zniszczeń S. przystąpił do jej odbudowy i już latem t.r. uruchomiono pierwszy turbozespół.
Po utworzeniu 3 I 1946 Centralnego Zarządu Energetyki (CZE) został S. powołany 14 V t.r. na jego dyrektora naczelnego. Był jednym z twórców planu budowy ogólnokrajowego systemu energetycznego i kierował opracowaniem zarysu trzyletniego Planu Elektryfikacji Kraju. W styczniu 1950 został odwołany (prawdopodobnie z przyczyn politycznych jako dyrektor przedwojenny) z funkcji dyrektora naczelnego i przeniesiony na stanowisko doradcy techniczno-ekonomicznego oraz kierownika Biura Współpracy Gospodarczej CZE. Od 23 X 1951 do przejścia na emeryturę był wiceprzewodniczącym Rady Technicznej CZE, a także kierował sekretariatem Rady Naukowo-Technicznej w Min. Górnictwa i Energetyki oraz sekretariatem Polskiego Komitetu Światowej Konferencji Energetycznej (World Power Conference). Kontynuował działalność stowarzyszeniową; wprawdzie ZEP nie wznowił działalności po wojnie, ale 28 VIII 1945 reaktywowano SEP i S. został dokooptowany do jego zarządu głównego. Po ustąpieniu Kazimierza Szpotańskiego pełnił od marca 1946 do 5 XII 1947 po raz trzeci funkcję prezesa SEP. Na Zjeździe SEP (Warszawa 17–18 V 1946) wygłosił główny referat o losach organizacji i jej programie na przyszłość. Na I (XII) Zjeździe SEP (Łódź 22–24 IX 1946) był autorem referatu Postępy energetyki w ostatnich latach („Przegl. Elektrotechn.” 1946 nr 4), a na II (XIII) Zjeździe SEP (Wrocław 6–7 VII 1947) przedstawił kolejny referat Synteza odbudowy i osiągnięć w elektrotechnice polskiej w latach 1945–1947 (tamże 1947 nr 9–10). Na I Zjeździe Delegatów SEP (Warszawa 4–5 XII 1947) przekazał przewodnictwo Stowarzyszenia Włodzimierzowi Szumilinowi i został wybrany na I wiceprezesa SEP, którym był do 27 IV 1949. W kolejnej kadencji (27 IV 1949 – 5 V 1950) był przewodniczącym Głównej Komisji Rewizyjnej SEP. Propagował elektryfikację wsi i był autorem przedmowy do książki Jana Wacława Czarnowskiego „Elektryfikacja wsi w Polsce” (W. 1947). Na łamach „Przeglądu Elektrotechnicznego” publikował fachowe artykuły z dziedziny elektryfikacji. Często reprezentował SEP za granicą, m.in. na Zjeździe ESČ w Bratysławie (1947), V Sesji Światowej Konferencji Energetycznej w Wiedniu (1956), a także na posiedzeniach Conférence Internationale des Grandes Réseaux Électriques à Haute Tension oraz Commission Electrotechnique Internationale. Brał udział w pracach Komitetu Elektryfikacji Polski PAN. W sierpniu 1958 przeszedł na emeryturę. Napisał rozdział SEP w latach 1945–1956 do pracy zbiorowej „Historii Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919–1959” (W. 1959). Zmarł 20 XII 1959 w Warszawie, został pochowany 22 XII na cmentarzu Powązkowskim (kw. 302–2–5). Był odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1947), Krzyżami Oficerskim (1948) i Komandorskim (1958) Orderu Odrodzenia Polski, Medalem X-lecia Polski Ludowej (1954) oraz Złotymi Odznakami Honorowymi SEP i NOT.
W małżeństwie zawartym 13 VII 1913 z Kazimierą Julią z Turskich, dr historii, autorką (pod nazwiskiem Turska-Straszewska) książki dla młodzieży „Pomniki Piastów Śląskich mówią…” (W. 1947), miał S. troje dzieci: syna Andrzeja, porucznika AK, rozstrzelanego przez Niemców podczas powstania warszawskiego, oraz córki: Zofię (1922–1994), podporucznika AK, inżyniera rolnictwa, pracownika informacji naukowej na uniw. w Paryżu, i Małgorzatę (zm. 2006), po mężu Janowską, architekta w Londynie. Bratankiem S-ego był Ryszard Straszewski (zob.).
Słown. pionierów techn.; Słown. pol. tow. nauk., I, II cz. 1–2; Słown. techników, z. 14; – Białkiewicz Z., Sylwetki prezesów SEP. Kazimierz Straszewski, „Spektrum” 2002 nr 1–2 s. 18 (fot.); Historia elektryki polskiej. T. 1: Nauka, piśmiennictwo i zrzeszenia, W. 1976 (fot.); toż, T. 2: Elektroenergetyka, W. 1977; Historia Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919–1959, W. 1959 (fot.); Lubiatowski J., Mgr. inż. Kazimierz Straszewski (1879–1959), „Energetyka” R. 23: 1969 nr 12 s. 429 (fot.); Malinowski K., Żołnierze łączności walczącej Warszawy, W. 1983; Piłatowicz J., Elektrownia pruszkowska w latach 1913–1939, w: Dzieje Pruszkowa, Red. A. Żarnowska, W. 1983; 75 lat Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919–1994, Red. T. Skarżyński, W. 1994; Sylwetki członków honorowych SEP. Mgr inż. Kazimierz Straszewski (1879–1959), „Biul. Inform. SEP” R. 15: 1976 nr 3 s. 32 (fot.); – Gospodarka elektryczna w Polsce 1922, 1923, 1926, 1930, 1935, 1936, 1939, W.; Informator o władzach i organach Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1936/37, 1937/38, W.; – Nekrologi i wspomnienie pośmiertne: „Energetyka” R. 14: 1960 nr 2 s. 55–6 (H. Tarnawski), „Życie Warszawy” 1959 nr 306; – Informacje Romana Włodka z Kr.
Stanisław Tadeusz Sroka