Pacowa z domu de Mailly Lascaris Klara Izabella Eugenia (ok. 1635–1685), żona kanclerza w. lit. Krzysztofa (zob.), dama dworu Ludwiki Marii i Eleonory. Była córką zubożałego hrabiego Antoniego de Mailly-Lespine i Genowefy d’Ufre, wdowy po księciu de Croy; małżeństwo to było podobno utrzymywane w tajemnicy, gdyż matka Klary nie chciała utracić tytułu książęcego. Zapewne jako powinowata w piątym stopniu z Ludwiką Marią Gonzagą została przez nią zabrana do Polski. Młodą, ubogą Klarę wyposażyła w odpowiednią garderobę ciotka, hrabina Schomberg. W r. 1646 wraz z nową królową Polski Klara przybyła do Warszawy. We fraucymerze królowej Ludwiki Marii zajmowała przez osiem lat pierwsze miejsce. Jej urodę jako jednej z «nimf» w orszaku królowej wychwalał w poemacie „Psyche” Jan Andrzej Morsztyn. Ten sam poeta poświęcił jej wstępną strofę „Baletu królewskiego”, będącego opisem odegranego w pocz. 1654 r. na dworze królewskim baletu „Cztery pory roku”, w którym Klara tańczyła jedną z nimf. Zgodnie z zadaniami stawianymi przez Ludwikę Marię damom z fraucymeru miały one poprzez ożenki z wybitniejszymi przedstawicielami szlachty polsko-litewskiej wzmocnić obóz dworski. Czynione jeszcze przed r. 1650 starania Jana Kazimierza Krasińskiego o rękę Klary nie dały rezultatu, ale już 28 VI 1654 poślubiła ona blisko związanego z dworem chorążego w. lit. Krzysztofa Zygmunta Paca. Udzielony im przez nuncjusza Piotra Vidoniego ślub odbył się w pałacu królewskim (Kazimierzowskim). Niewątpliwie małżeństwo to jeszcze mocniej związało Paca z polityką prowadzoną przez dwór królewski i zaważyło na dalszej jego karierze. Zapewne Ludwika Maria obdarzyła swą dwórkę hojnym wianem, skoro już w czerwcu 1654 P. była w stanie pożyczyć mężowi 60 000 zł, otrzymując w zastaw dobra Jezno. W maju 1655 otrzymała wraz z mężem kaduk na kamienicę w Wilnie po zmarłym Andrzeju Raczkiewiczu. Po wybuchu wojny ze Szwecją P. towarzyszyła Ludwice Marii w podróży na Śląsk, zostawiając swe dobra ruchome u Jana Zamoyskiego w Zamościu, z którym utrzymywała bliskie stosunki. Od tej pory dzieliła losy królowej – najpierw na emigracji, a później w wędrówkach dworu po Polsce. I tak w styczniu 1657 towarzyszyła królowej w przerwanej w połowie wyprawie do Gdańska, w początkach kwietnia t. r. udała się wraz z nią na Śląsk, skąd wróciła zapewne w początkach maja. Prawdopodobnie od końca 1658 r. do wiosny 1659 przebywała wraz z mężem na Litwie. Wiemy, iż w lutym 1659, w rezultacie wzrastającego zagrożenia rosyjskiego, zamierzała schronić się w Prusach, ale ostatecznie powróciła do Warszawy.

Jak większość dam z fraucymeru królowej, P. aktywnie uczestniczyła w wydarzeniach politycznych kraju. Możliwe, iż pod jej wpływem Krzysztof Pac stał się zdecydowanym zwolennikiem elekcji kandydata francuskiego na tron Rzpltej. W r. 1661 pobrała z kasy francuskiej 3 000 liwrów jako pensję za prace na rzecz tejże elekcji. Przebywając stale w Warszawie przy boku królowej P. pełniła rolę rezydenta swego męża, pilnując jego spraw, łagodząc ewentualne konflikty między nim a parą królewską, utrzymując jednocześnie korespondencję z posłami cudzoziemskimi, podejmując przebywających w stolicy dyplomatów w specjalnie dla niej zbudowanym przez męża pałacyku Belweder pod Warszawą. Zbudowana na planie kwadratu drewniana willa przekazana została P-ej przez męża 17 IV 1663. W latach sześćdziesiątych – wg przekazu P. de Bonzy’ego – była jedną z dwóch (obok Marii Kazimiery Sobieskiej) najważniejszych kobiet-osobistości na dworze. Związana bardzo blisko z Ludwiką Marią, po jej śmierci w maju 1667 P. zapewne utraciła swe znaczenie na dworze, ale nie zrezygnowała z udziału w życiu politycznym kraju, włączając się do walki Paców z Radziwiłłami o hegemonię na Litwie. Rola P-ej gwałtownie wzrosła w okresie panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Początkowo Pacowie wysunęli koncepcję małżeństwa króla z księżniczką francuską. We wrześniu 1669 P. złożyła wizytę Hugo de Lionne’owi, przedstawiając mu projekt takiego małżeństwa, ale nie znalazł on zrozumienia. Pacowie zachowali więc zrazu rezerwę wobec króla Michała, ale następnie przeszli do obozu austriackiego i wyraźnie dążyli do bliskiej współpracy z królem, stając się zwolennikami jego małżeństwa z Eleonorą Habsburżanką. Niejako w nagrodę za postawę zajętą przez Krzysztofa Paca żona jego została od r. 1670 pierwszą damą fraucymeru nowej królowej oraz otrzymała austriacki Order Damy Krzyża Gwiaździstego. Podobno zresztą w tym celu P. wyrzekła się swego francuskiego pochodzenia i podawała się za Lotarynkę. P. wywierała duży wpływ na Eleonorę, uchodząc za jej najbardziej zaufaną i nieodstępną towarzyszkę, ucząc ją zasad polityki i wtajemniczając w zawiłości życia politycznego Rzpltej. W czerwcu 1670 P. otrzymała od męża w dożywocie dobra Dowspuda i Janówka koło Augustowa.

Po śmierci króla Michała P. była niewątpliwie gorącą zwolenniczką kandydatury Karola lotaryńskiego, który ożenić się miał z owdowiałą Eleonorą, co gwarantowałoby P-ej w dalszym ciągu pierwszoplanową rolę na dworze. Podejmowane przez nią w r. 1674 próby porozumienia z Marią Kazimierą Sobieską były tylko wybiegami taktycznymi, gdyż między obiema eks-dwórkami Ludwiki Marii istniała od dawna zdecydowana wrogość, której nic już nie było w stanie załagodzić. Po elekcji na króla Jana Sobieskiego P. w lipcu 1674 towarzyszyła królowej Eleonorze w podróży do Torunia, ale stosunki między nimi nie układały się już najlepiej. Elekcja Sobieskiego stanowiła kres roli P-ej na dworze królewskim. Zdecydowanie negatywnie odnosiła się ona do nowej królowej i jeszcze bardziej niż jej mąż przeciwna była polityce prowadzonej przez Sobieskiego, nie godząc się na żadne próby zbliżenia z dworem; m. in. w r. 1676 zdecydowanie sprzeciwiła się projektowanemu przez królową i popieranemu przez Krzysztofa Paca małżeństwu Michała Kazimierza Paca, woj. wileńskiego i hetmana w. lit., z Marią Anną d’Arquien de la Grange, siostrą królowej. P. była rzecznikiem bliskiej współpracy swego męża z Brandenburgią. Jesienią 1677 przyrzekła posłowi brandenburskiemu w Polsce Johannowi von Hoverbeck, iż wpłynie na męża, aby udał się wraz z królem Janem III Sobieskim do Gdańska w celu paraliżowania jego antybrandenburskiej polityki. Możliwe, iż na prowadzenie przez P-ą częściowo odmiennej od męża polityki miały wpływ nie najlepiej układające się między nimi stosunki, czego najwymowniejszym przykładem był głośny romans Krzysztofa Paca z Zofią Leszczyńską. Po śmierci męża P. otrzymała zapisane jej testamentem w dożywocie obszerne dobra: Jezno, Swicenniki (w woj. trockim), z których płacić miała 1 000 zł rocznie zakonnikom w Kownie, folwark Belweder z pałacem, kamienicę w Wilnie przy ul. Świętojańskiej, plac w Grodnie, znaczne sumy pieniężne zapisane na Ostryni, Szadowie i Wilkii, wszystkie ruchomości oraz posiadane przez Paca starostwa. Już po śmierci męża P. zakończyła ugodą sprawę spadku po Annie z Paców Sapiehowej, wojewodzinie mścisławskiej (dobra Kornieszów, Kłazomicze i połowa Horodni). W marcu t. r. zapisała Kazimierzowi Michałowi Pacowi (zob.) dobra Dowspuda i Janówka (w pow. grodzieńskim), a także pałac i folwark w Belwederze. We wrześniu t. r. scedowała temuż Pacowi starostwo pińskie. P. zmarła 11 III 1685 na raka piersi. Pochowana została obok męża w podziemiach kościoła Kamedułów w Pożajściu. Jedyne ich dziecko (syn) zmarło zaraz po urodzeniu (1661/2).

P. miała młodszego brata – Jakuba, który już w początkach lat sześćdziesiątych przybył do Rzpltej. Przez wiele lat był on tu agentem francuskim, piastując jednocześnie godności pułkownika, a następnie generała-majora w wojsku litewskim. Po śmierci swej siostry Jakub, niezadowolony z postanowień jej testamentu, toczył z Kazimierzem Michałem Pacem długi proces, który zakończył się skazaniem Jakuba de Mailly-Lascarisa na banicję z W. Ks. Lit.

Portret P-ej, przez Daniela Schultza (?), w Dailes Musieius w Kownie (reprodukcje czarno-białe w: Fabiani B., Nieznane portrety Paców, „Roczn. Muz. Narod. w W.” T. 15: 1971 z. 2 s. 157, Karpowicz M., Dwa kowieńskie portrety Paców…, „Biul. Hist. Sztuki” T. 25: 1963 nr 2); P. jako dama dworu w r. 1652 na obrazie „Hołd dworu Jana Kazimierza i Ludwiki Marii relikwiom św. Wiktorii”, nieznanego malarza, w kolegiacie w Łowiczu (reprod. w: Fabiani B., Nieznane portrety Paców, i taż, Warszawski dwór Ludwiki Marii, W. 1976 s. 48–9 ilustr. 11); Najprawdopodobniej portretem P-ej jest obraz nieznanego malarza (w Muz. Narod. w W., nr 128867), który uznawano za portret królowej Eleonory (reprod. kolorowa w: Fabiani B., Warszawski dwór … s. 64–5, ilustr. 3); – Codello A., Litwa wobec polityki bałtyckiej Sobieskiego w latach 1675–1679, „Kwart. Hist.” T. 74: 1967 s. 25, 29; tenże, Litwa wobec wojny z Turcją 1672–1676 r., Studia i Materiały do Hist. Wojsk., W. 1968 XIV cz. I s. 157; Fabiani B., Nieznane portrety Paców, „Roczn. Muz. Narod. w W.” T. 15: 1971 z. 2 passim; taż, Warszawski dwór Ludwiki Marii, W. 1976; Karpowicz M., Dwa kowieńskie portrety Paców „Biul. Hist. Sztuki” T. 25: 1963 nr 2 s. 214–19; Kwiatkowski M., Belweder, W. 1976 s. 7–11; Targosz K., Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646–1667), Wr. 1975; Waliszewski K., Polsko-francuskie stosunki w XVII wieku, Kr. 1889; Wolff J., Pacowie, W. 1885; Woliński J., Toruński azyl Eleonory Wiśniowieckiej 1674/75, „Spraw. Tow. Nauk w Tor.” T. 19: 1965 z. 1–4 s. 167; tenże, Z dziejów wojny i polityki w dobie Jana Sobieskiego, W. 1960; – Gołembiowski Ch., Pojedynek śmierci z życiem na pogrzebie Jaśnie Wielm. JMP Krzysztofa Zygmunta Paca… i Jaśnie Wielm. JMP Clary Isabelli Eugeniey Pacowey, W. 1685; Maria Kazimiera d’Arquien de la Grange, Listy do Jana Sobieskiego, Oprac. L. Kukulski, W. 1966; Morsztyn J. A., Utwory zebrane, W. 1971; – AGAD: Metryka Kor. 203 k. 208v.–209, Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 6168 (W. S. Judycki do M. K. Radziwiłła. Warszawa 6 VI 1668), nr 11208 (Listy Krzysztofa Paca); B. Narod.: BOZ rkp. 1302 (Testament Krzysztofa Paca); B. Ossol.: rkp. 2985/II s. 45–46, 2986/II s. 34, 80.

Andrzej Rachuba