Podwysocki Klemens, krypt. K. P. (1832–1903), poeta, tłumacz, pedagog. Ur. w Winnicy na Podolu. Szkoły ukończył w Kijowie (wg „Encyklopedii ogólnej wiedzy ludzkiej” z r. 1875 X, uczęszczał do gimnazjum w Winnicy, a następnie studiował na Uniwersytecie Kijowskim), po czym zajmował się guwernerką po domach ziemiańskich na Podolu. W r. 1866 osiadł w Warszawie, gdzie – poza pracą pedagogiczną – rozwinął wcale żywą działalność literacką, zamieszczając wiersze i poematy oraz przekłady poetyckie przede wszystkim w „Kłosach”, „Tygodniku Illustrowanym” i „Kronice Rodzinnej”, a także w „Bluszczu”, „Wędrowcu”, „Opiekunie Domowym”, „Tygodniku Mód”, „Przyjacielu Dzieci” i w in. pismach warszawskich, a nawet w galicyjskich (np. w „Czasie”). Własna twórczość poetycka P-ego pozostawała w cieniu polskiej literatury romantycznej, zwłaszcza krajowej, wiele np. zawdzięczał Wincentemu Polowi. Obok liryków, w których dawał często wyraz swej tęsknocie za Ukrainą, ogłaszał poematy historyczne, wprowadzał do nich treści zaczerpnięte z dziejów Turcji i Bizancjum (Irena, „Tyg. Illustr.” 1868), Serbii (Miłosz Kobylowicz, tamże 1869), a zwłaszcza Polski i Ukrainy (Córa Chrobrego. Rapsod historyczny, Kr. 1874; Soroka, „Tyg. Illustr.” 1869; Znad Bohu. Z podania ludowego, „Kron. Rodzinna” 1875). Uprawiał także tematykę historiozoficzną w duchu chrześcijańskim (np. w poemacie Noc na Wschodzie, „Tyg. lllustr,” 1873) oraz religijną (Dzień męki. Ahaswerus, legenda, „Tyg. Illustr.” 1874). Epigoński charakter poezji P-ego oraz jego działalność odczytowa, w której zwalczał, zresztą bez należytego przygotowania naukowego, teorię Ch. Darwina i w ogóle filozoficzne podstawy pozytywizmu, powodowały ostre ataki przeciw niemu ze strony wyznawców tego kierunku. P. odpowiadał na nie nie tylko piórem; gwałtowny z natury, nie wahał się publicznie zwymyślać lub – wyzywać na pojedynek swoich literackich przeciwników. W r. 1874 wyzwał redaktora „Przeglądu Tygodniowego” Adama Wiślickiego w odwet za skrytykowanie w „Przeglądzie” swego poematu Noc na Wschodzie. Następstwem tego wyzwania była sprawa sądowa, zakończona skazaniem P-ego na 22 dni aresztu. Takie postępowanie przyniosło P-emu niejaki rozgłos, a poglądy – pewną popularność w pismach i kołach zachowawczych. Popularność ta jednakże nie trwała długo, a od całkowitego zapomnienia uchroniła go twórczość przekładowa, którą uprawiał równocześnie z oryginalną. Zaczął od tłumaczeń wierszy V. Hugo i temu pisarzowi pozostał wierny na długie lata. Tłumaczenia te, chwalone współcześnie, przedrukowywano w antologiach; do dziś zalicza się je do najlepszych spolszczeń z francuskiego poety. Pozostały one jednak trudno dostępne, bo rozproszone po czasopismach, a tylko fragmenty z „Legendy wieków” zdołał P. zebrać w osobnym tomie (W. 1871), stanowiącym zresztą obecnie rzadkość bibliograficzną. Zakaz cenzury przerwał druk drugiego u nas, a wiernego i samodzielnego przekładu „Les Misérables” (pt. „Nędzarze”, W. 1878, w ambitnej serii „Biblioteka Najcelniejszych Utworów Literatury Europejskiej”); tylko na łamach „Tygodnika Mód i Powieści” (1875) ukazało się tłumaczenie „Hernaniego”; scenicznej realizacji tej sztuki w Warszawie również sprzeciwiła się cenzura. Chwalono współcześnie także przeznaczony dla sceny i nie wydany przekład P-ego „Świętoszka” Moliera (wystawiony W. 1874). Dla potrzeb teatru spolszczył P. nadto kilka współczesnych sztuk francuskich (m. in. „Serafinę” V. Sardou), z których jedynie dramat F. Coppéego „Opuszczona” doczekał się druku („Tyg. Illustr.” 1874).
W r. 1878 P. przeniósł się do Częstochowy, gdzie został nauczycielem języka francuskiego w progimnazjum. Jednakże już w r. n. z bliżej nie znanych powodów politycznej natury utracił tę posadę, a gdy ponadto policja nie pozwoliła mu udzielać lekcji prywatnych, znalazł się w nędzy, w której poratował go pożyczką przyjaciel ojca Józef Ignacy Kraszewski. W r. 1880 (?) otrzymał marnie wynagradzaną pracę w częstochowskiej Inspekcji Dróg Żelaznych. Ok. r. 1884 znów pojawił się w Warszawie i przypomniał czytelnikom wierszami i poetyckimi przekładami drukowanymi w „Kłosach”, „Bibliotece Warszawskiej”, „Biesiadzie Literackiej”, „Tygodniku Literackim” i w in. pismach, z czasem coraz rzadziej. W stolicy przebywał co najmniej do r. 1887, po czym udał się «na tułaczkę w poszukiwaniu kawałka chleba» („Wiek Ilustr.” 1903; wedle nekrologu w „Bibl. Warsz.”: «do Cesarstwa»). Na parę lat przed śmiercią powrócił do Warszawy, gdzie wegetował nie posiadając stałego zajęcia, usiłował żyć z tłumaczeń, o które przychodziło mu coraz trudniej – m. in. przełożył dla „Biblioteki Dzieł Wyborowych” studium P. Lerey-Beaulieu „Nowe społeczeństwa anglo-saksońskie” (W. 1901). Zmarł w nędzy w Warszawie 21 X 1903.
Przed r. 1878 P. założył – jak się zdaje – rodzinę (w tym czasie pisał do Kraszewskiego: «w Warszawie zostawiłem dzieciątko moje jedyne z biedną matką»).
Estreicher w. XIX; toż, Wyd. 2, V 150, X 433; Estreicher K., Zestawienie przedmiotów i autorów w 32 tomach Tygodnika Ilustrowanego z l. 1859–1875, W. 1877; Bibliogr. filozofii pol., III; Bibliografia literacka czasopism polskich za r. 1875–6, Lw. 1936–8; Enc. ogólna wiedzy ludzkiej, W. 1875 X; Enc. Org. (Suplement); Kurier Warszawski. Książka jubileuszowa, W. 1896 s. 670; Ruch. Kalendarz encyklopedyczny na r. 1889, W. 1889; – [Dygasiński A.], Echa warszawskie, „Przegl. Tyg.” 1886 nr 25 s. 299–300; – Gomulicki W., Warszawa wczorajsza, Wyd. J. W. Gomulicki, W. 1961; Kocięcka M., Żydanowicz Z., Z dziejów Wiktora Hugo w Polsce, „Przegl. Human.” 1958 nr 6 s. 96–8, 113; [Pietkiewicz A.] Pług A., Dr Antoni Józef Rolle, „Kłosy” 1883 nr 929 s. 247; [Przyborowski W.] Eksdziennikarz, Stara i młoda prasa, Pet. 1897 s. 117–20; tenże, Listy o literaturze i literatach warszawskich, „Tyg. Mód” 1870 nr 7; Sowiński L., Rys dziejów literatury polskiej podług notat A. Zdanowicza, Wil. 1875 IV; Świętochowski A., Liberum veto, W. 1976 I–II; Żydanowicz Z., Recepcja „Legendy wieków” w Polsce, „Przegl. Human.” 1959 nr 5 s. 155–7, 159–60; – Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w., Ks. 3, 4, W. 1962–75; Lubowski E., Przegląd teatralny, „Bluszcz” 1874 nr 41; Sienkiewicz H., Listy, W. 1977 I cz. 1–2; „Kłosy” 1875 nr 515 (rec. przedstawienia „Serafiny” V. Sardou w przekładzie P-ego, inna rec. w: „Kur. Warsz.” 1875 nr 95); „Kur. Codz.” 1874 nr 141 (sprawa sądowa P-ego); „Niwa” 1872 nr 7, 8, 23; – Nekrologi z r. 1903: „Bibl. Warsz.” t. 4 s. 413–14, „Biesiada Liter.” nr 44 s. 345 ([Maleszewski W.] Sęp), 359, „Dzien. Chicagoski” nr 266, „Książka” nr 11 s. 414, „Tyg. Ilustr.” nr 44 [Ostroróg J.], „Tyg. Pol.” nr 44, „Wędrowiec” nr 44, „Wiek Ilustr.” nr 290 s. 6; – B. Jag.: rkp. 4839, 10900, Listy P-ego: rkp 6475 k. 385–386, 6527 k. 51–55, 6712 k. 348–349, 6998 k. 92–96; B. PAN w Kr.: rkp. 718 (list P-ego); IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna.
Rościsław Skręt