Machczyński Konrad, krypt. i pseud. M., K. M., Konrad M., Matecznik, dr Obełgalski (1826–1911), prawnik, publicysta, pisarz. Ur. 19 II w Płocku, był synem Marcelego Apolinarego, właściciela wsi Sosnowo w pow. rypińskim, potem sędziego Sądu Apelacyjnego w Warszawie, i Ewy z Luboradzkich, bratem Antoniny (zob.) i Edwarda (zob.). Ukończył w Płocku gimnazjum gubernialne, w którym, wraz z Edwardem Jurgensem, założył samokształceniowe «Kółko dla ochrony narodowości» oraz redagował pisemko uczniowskie „Mucha”. W l. 1843–5 studiował na kursach prawnych w Warszawie. W październiku 1845 został aplikantem przy Płockim Trybunale Cywilnym. W l. 1846–7 kształcił się na wydziale prawnym uniwersytetu berlińskiego oraz w École de Droit w Paryżu. W sierpniu 1848 objął aplikanturę w Sądzie Apelacyjnym Król. Pol. w Warszawie, a w r. 1850 skierowany został do Oddziału Tłumaczy Sądowych przy Komisji Rządowej Sprawiedliwości. Od grudnia 1850 do września 1852 pełnił funkcję podpisarza w Sądzie Policji Poprawczej w Zamościu, a następnie w Janowie Podlaskim. W l. 1852–3 był podpisarzem I Wydziału Sądu Policji Poprawczej pow. warszawskiego, a w l. 1854–8 podpisarzem, pisarzem, a następnie asesorem II Wydziału Sądu Policji Poprawczej pow. warszawskiego. W styczniu 1859 został mianowany sekretarzem, w r. 1867 pisarzem, a w r. 1873 pomocnikiem naczelnego prokuratora X Departamentu Rządzącego Senatu. Instytucję tę porzucił 13 VII 1876 w związku z reorganizacją sądownictwa. W r. 1881 otrzymał godność radcy stanu. W okresie pracy w sądownictwie M. powoływany był kilkakrotnie do komisji przygotowujących projekty z dziedziny prawa karnego i procedury. Do najważniejszych poczynań M-ego w tym zakresie należy praca podjęta, wraz z F. Maciejowskim, na polecenie Komisji Sprawiedliwości w r. 1862 nad początkową wersją projektu kodeksu prawa kryminalnego dla Król. Pol. W projekcie tym znalazł się przepis, aby – zgodnie z postulatem wysuwanym przez A. Wielopolskiego – przestępstwa polityczne były karane wyłącznie w granicach terytorium Królestwa, co usuwało groźbę deportacji na Sybir.
Prace publicystyczne i naukowe z zakresu prawa rozpoczął M. drukować w latach pięćdziesiątych w prasie warszawskiej, później zamieszczał je głównie w „Gazecie Sądowej Warszawskiej”. W r. 1861 opublikował w „Bibliotece Warszawskiej” obszerną rozprawę O listach żelaznych czyli glejtowych i o formie odwoływania się od wyroków i postanowień sądów karnych, a w r. n. w „Gazecie Warszawskiej” Zarysy prawodawstwa kryminalnego. Od r. 1866 jako pierwszy zaczął ogłaszać w czasopismach warszawskich sprawozdania z ważniejszych rozpraw sądowych. W r. 1868 został powołany na członka redakcji „Przeglądu Sądowego”. W t. r. opublikował w tym piśmie obszerną rozprawę Pogląd historyczny na sądownictwo ludowe jako źródło instytucji przysięgłych. W l. 1873–85 był członkiem komitetu redakcyjnego „Gazety Sądowej Warszawskiej” i autorem licznych artykułów wstępnych w tym piśmie. Ogłosił też drukiem kilka wartościowych rozpraw prawniczych i historyczno-politycznych: O projektowanej reformie administracyjnej w Galicji („Bibl. Warsz.” 1881), Jedna z odpowiedzi margrabiemu Z. Wielopolskiemu na jego „List otwarty” do Katkowa (Lw. 1881), O pełnomocnikach gminnych („Bibl. Warsz.” 1882), Bismarck contra Fryderyk III (tamże 1889). Po ustąpieniu z sądownictwa M. pracował w Wydziale Administracji Ogólnej Warszawskiego Tow. Dobroczynności. W r. 1882 został wiceprzewodniczącym zarządu Tow. Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych, w l. 1883–7 był przewodniczącym zarządu, a w l. 1884–95 członkiem komitetu tego Towarzystwa.
M. był zapalonym myśliwym, co znalazło odbicie w jego twórczości. Od r. 1891 publikował w „Jeźdźcu i Myśliwym” „Łowcu Polskim” i w kalendarzykach myśliwskich liczne artykuły fachowe i opowiadania. Wydał trzy zbiory bezpretensjonalnych opowiadań o polowaniu i obyczajach myśliwskich: Mozaika wilcza, ułożona z młodzieńczych wspomnień myśliwskich przyjaciela (W.–Kr. 1896, 2. wyd. P. 1926), W polu i kniei. Z teki myśliwego (W. 1897), gdzie obok opowiadań i humoresek zamieszczone są artykuły fachowe, oraz Humoreski i nowele myśliwskie i obyczajowe (Kr. 1905), a także fachową rozprawę O wyżłach i ich układaniu (W. 1898). Warszawski Oddział Cesarskiego Tow. Pielęgnowania Zwierzyny Łownej i Racjonalnego Myślistwa powołał M-ego w r. 1901 na członka komisji do opracowania projektu prawa łowieckiego i nadał mu godność członka honorowego. M. był również znanym humorystą; pisywał do „Kuriera Świątecznego” pod pseud. dr Obełgalski. Obok licznych drobnych humoresek opublikował w tym piśmie w l. 1866–7 cykl Korespondencje z księżyca. Zmarł w Warszawie 25 VI 1911; pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Odznaczony był Orderem Św. Stanisława. Nie był żonaty. Biblioteka prawnicza M-ego została przekazana Tow. Naukowemu Warszawskiemu.
Estreicher; W. Enc. Ilustr.; Bar, Słownik pseudonimów; Boniecki; Uruski; – [Krechowiecki A.], K. M. (Kartka do życiorysu śp. K. M-ego, ostatniego prokuratora b. Senatu Polskiego, autora dzieł prawniczych i innych), Lw. 1912 (odb. z „Gaz. Lwow.”); Towarzystwo Osad Rolnych, „Słowo” 1887 nr 68; Rocznik urzędowy obejmujący spis naczelnych władz Cesarstwa oraz wszystkich władz i urzędów Królestwa Polskiego na r…. 1852–8, 1860–6; – „Gaz. Sądowa Warsz.” 1911 nr 26; „Kur. Warsz.” 1873 nr 273, 1911 nr 175 dod. por. s. 2–3, nr 175 s. 7; „Kron. Powsz.” 1911 nr 28 s. 19–20; „Roczn. Sądowy” na rok… 1865–75; „Roczn. Tow. Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych” za r. 1882 s. 1, 1883 s. 130, 1886 s. 96, 1887 s. 157, 1890 s. 185, 1891 s. 220, 1892 s. 131, 1893 s. 127, 1894 s. 127, 1895 s. 161; „Świat” 1911 nr 28 s. 22 (fot.); „Tyg. Ilustr.” 1911 nr 27 (fot.); „Wędrowiec” 1896 nr 3 s. 49–50 (fot.); – B. Jag.: rkp. 8076 III k. 62–3; B. Narod.: rkp. nr Akc 9318–9319 (rękopisy prac M-ego, zaświadczenia i korespondencja oraz liczne fot.), nr Akc 7752, 7754, 7757, 7760, 9320–9323 (spuścizna po siostrze Antoninie Machczyńskiej); IBL PAN: Kartoteka Bara.
Stanisław Konarski