Janikowski Konstanty h. Jastrzębiec (2. poł. XVIII w.), pułkownik wojsk kor. i podkomorzy bohusławski, konfederat barski, targowiczanin i uczestnik insurekcji kościuszkowskiej. Pisał się «Kłysz na Janikowicach», a pochodził z drobnej szlachty woj. sieradzkiego. W czasie bezkrólewia 1763–4 r. związał się z partią Czartoryskich i na elekcji oddał głos na Stanisława Augusta Poniatowskiego. Od konfederacji radomskiej trzymał się z daleka. Po zawiązaniu konfederacji barskiej dopiero jesienią zorganizował J. samodzielny oddział i zapewniwszy 26 XI 1768 r. w grodzie wieluńskim «wszelkie bezpieczeństwo każdemu», włóczył się po woj. sieradzkim i ziemi wieluńskiej. Po przystąpieniu do konfederacji barskiej księcia Franciszka Sułkowskiego J. zadeklarował połączyć z nim swe siły. Ale gdy w kilka dni później, 15 XII, książę skapitulował na terytorium śląskim, J. zdołał uniknąć pościgu Drewicza, zbiegł na Kujawy i mianując się pułkownikiem działał tam przez kilka tygodni. Poparł następnie starania Andrzeja Cieleckiego o marszałkostwo łęczyckie, za co otrzymał od niego, już jako nowego marszałka, stanowisko pułkownika w woj. łęczyckim (30 V). Wkrótce jednak wystąpił przeciwko nowemu zwierzchnikowi i oskarżony o «buntownicze knowania» został w listopadzie uwięziony przez A. Szaniawskiego i Cieleckiego. Wydostawszy się jednak z aresztu, opuścił Łęczyckie i połączył się z Józefem Bierzyńskim, pierwszym marszałkiem sieradzkim. Na przełomie stycznia i lutego 1770 r. brał udział w głośnej na całą Polskę sprawie z przywódcami dysydenckimi, Janem i Michałem Grabowskimi. Ci, pochwyceni przez konfederatów, byli transportowani przez J-ego od Staszowa aż na Podgórze do granicy węgierskiej. Tu Generalność poleciła J-emu odstawienie więźniów do obozu pod Konieczne. Ostrzeżony jednak o grożącym mu niebezpieczeństwie za zrabowanie dóbr kasztelana wojnickiego, przekazał J. Grabowskich Bierzyńskiemu. A gdy ci wypuszczeni zostali na wolność, Generalność oburzona w równym stopniu na Bierzyńskiego, jak i J-ego, oskarżyła go o nieposłuszeństwo wobec Rzpltej oraz o niestawiennictwo w bitwie pod Dobrą i w obozie pod Konieczną. Dn. 13 III 1770 r. Rada Generalna wydała na Bierzyńskiego i jego grupę ostry wyrok. Bierzyńskiego, J-ego i innych ogłoszono wrogami ojczyzny, odsądzono od obywatelstwa i imienia szlacheckiego, pozbawiono wszelkich szarż i stanowisk, skazano na karę śmierci i konfiskatę wszystkich dóbr ruchomych i nieruchomych. J. miał jeszcze przed wyrokiem możność rehabilitowania się, a marszałek sandomierski Jan Tarnowski ofiarowywał mu nawet u siebie stanowisko regimentarza. J. jednak nie opuścił w nieszczęściu towarzyszy. Bierzyński, podjudzany przez Teodora Wessla, rozpoczął kontrakcję, zapowiadając już jawnie obalenie Generalności. J-ego wysłał w Łęczyckie, Sieradzkie i do Wielkopolski celem przeciągania oddziałów wojskowych. Generalność 4 V, ostrzegając o tym Ignacego Malczewskiego, poleciła mu ścigać J-ego, a «złapanego bez żadnego sądu egzekwować». Wreszcie, gdy pojmanemu przez konfederatów Bierzyńskiemu udało się zbiec, zaraz z całą swą komendą poddał się Drewiczowi. Po miesięcznym pobycie w Krakowie, po wywieranych presjach ze strony Drewicza i nie bez oporu ze strony aresztowanych oficerów podpisał J. z towarzyszami 30 V 1770 r. akt recesu. J. przeszedł następnie do armii kor., uzyskawszy potwierdzenie stopnia pułkownika. Pod dowództwem F. K. Branickiego wziął udział w kampanii przeciwko konfederatom. W bitwie pod Widawą 23 VI 1771 r. rozbici przez Józefa Zarembę, o mało nie dostali się obaj do niewoli. Brał J. zapewne udział również w dalszych walkach z konfederatami. Wówczas związał się ściśle z Branickim, którego stał się odtąd «jurgieltowanym Achatesem».
W latach 1772–92 zyskał J. opinię utalentowanego gracza i szulera karcianego, sławnego na całą Polskę «bibosza, rębacza i burdę». «Był on – pisze Koźmian – wzrostu małego, lecz niezmiernie barczysty, szeroki, karku niesłychanie grubego, twarzy obszernej, zgoła lwiej postaci i siły». Strach wzbudzał wśród przeciwników, choć sam nie był napastliwy. O popularności, jaką cieszył się wśród szlachty, świadczyć może polecenie go w r. 1778 względom króla przez sejmik przedsejmowy łęczycki. W r. 1779 został deputatem łęczyckim na Trybunał Piotrkowski, w r. 1782 posłował z woj. łęczyckiego, a w 1786, dzięki Branickiemu, wybrany został posłem na sejmiku żytomierskim. Zasiadał z woj. łęczyckiego w drugiej kadencji na Sejmie Czteroletnim, oczywiście jako przeciwnik Konstytucji 3 maja i poplecznik interesów Branickiego. Nie wiemy, czy uczestniczył w wojnie 1792 r. Wziął natomiast udział w Targowicy jako konsyliarz powiatu brzezińskiego i delegat województwa łęczyckiego do Generalności. Prawdopodobnie brał jednakże udział w powstaniu 1794 r. i 19 IV podpisał akt powstania warszawskiego. Dn. 27 VI Kościuszko polecał gen. J. Orłowskiemu powierzyć komendę nad świeżo zorganizowanym oddziałem kilku tysięcy pospolitego ruszenia J-emu lub F. Czyżowi, jako śmiałym i roztropnym oficerom. O dalszych losach J-ego brak wiadomości.
Finkel, Bibliografia; Enc. Org.; Boniecki; Uruski; – [Iwanowski E.] Helleniusz E., Pamiątki polskie z różnych czasów, Kr. 1882 I 537, II 365; Kaczkowski S., Wiadomości o konfederacji barskiej, P. 1843 s. 159; Konopczyński W., Konfederacja barska, W. 1936 I; tenże, Krwawe dni nad górną Wartą, Łódź 1930 s. 18, 23, 44; Pułaski K., Szkice i poszukiwania hist., Lw. 1909 IV; Rostworowski E., Sprawa aukcji wojska na tle sytuacji politycznej przed Sejmem Czteroletnim, W. 1957; Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1896; – Akty powstania Kościuszki, III; Diariusz sejmu… od d. 16 XII 1790, t. I, cz. 1; Elektorów poczet, Wyd. O. Pietruski, Lw. 1845; Kitowicz J., Pamiętniki, Lw. 1882 I 245; Konfederacja barska, Wybór tekstów, Wyd. W. Konopczyński, Kr. 1928 s. 61, 65; Korespondencja krajowa Stanisława Augusta z lat 1784–1792, Wyd. B. Zaleski, P. 1872 s. 50, 56; Kosmowski S., Pamiętniki, P. 1867 s. 24; Koźmian K., Pamiętniki, W. 1907 I 26, 52; Listy Katarzyny z Potockich Kossakowskiej 1754–1800, Wyd. K. Waliszewski, P. 1883; Niemcewicz J. U., Pamiętniki czasów moich, Oprac. J. Dihm, (W.) 1957 I; Vol. leg., VII 115, IX 206; Źródła…, Wyd. H. Schmitt, Lw. 1884 s. 67, 72, 100; – AGAD: Obl. grodz. wieluń., rkp. 244 B f. 209, BOZ XII 1689; Arch. Państw. w Łodzi: Zbiory Bartoszewiczów; B. Czart.: rkp. nr 832 s. 199, 431, nr 942, nr 944, nr 946 s. 258, 299, nr 948 s. 129, 177; B. Jag.: rkp. 3049 s. 231; B. Ossol.: rkp. 341, 4585; B. PAN w Kr.: rkp. 1149; B. Tow. Przyj. Nauk w Wil.: rkp. 94; Zbiory Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Lauda łęczyckie i sieradzkie; B. Krasińskich: rkp. 4039 s. 25.
Wacław Szczygielski