Jelski Konstanty h. Pielesz (zm. 1799), poseł na Sejm Czteroletni, powstaniec 1794 r. Czwarty syn Władysława, starosty pińskiego, i Heleny Brzostowskiej. Deputat na trybunał litewski 1780 r. Porucznik petyhorski, szambelan królewski, w r. 1786 stolnik starodubowski. Poseł grodzieński na sejm 1786 r. W r. 1788 zabiegał u Karola Radziwiłła o poparcie na sejmiku poselskim starodubowskim. Mimo rekomendacji króla mandatu wówczas nie uzyskał. Został natomiast w r. 1790 wybrany posłem starodubowskim na drugą kadencję Sejmu Czteroletniego. W kwietniu 1791 r. król i S. Małachowski proponowali powołać go do deputacji do ułożenia projektu o sejmikach, kandydatura nie została jednak przyjęta przez Izbę. Dn. 24 X 1791 r. J. domagał się odebrania pensji wojskowym przebywającym za granicą bez zezwolenia. W listopadzie t. r. ogłosił w „Gazecie Narodowej i Obcej” pochwałę wyboru ewangelika Jana Stryjeńskiego na marszałka trybunału duchownego w Wilnie. W styczniu 1792 r. opowiedział się w sejmie (wbrew znacznej większości) za dożywotniością sędziów ziemskich. Na sesji 24 V 1792 r. domagał się pozwania Szczęsnego Potockiego, Seweryna Rzewuskiego i towarzyszy przed sąd sejmowy. Tegoż dnia został powołany w skład sądu sejmowego ekstraordynaryjnego. W l. 1792–3 spełniał w Warszawie różne polecenia w sprawach majątkowych i osobistych Dominika Radziwiłła (spadkobiercy Karola).
W lecie 1793 r. stał się jednym z głównych uczestników sprzysiężenia Ignacego Działyńskiego. Odgrywał rolę łącznika między ośrodkiem warszawskim a Litwą. Reprezentował kierunek umiarkowany. Wraz z I. Działyńskim i Andrzejem Kapostasem gromadził i dostarczał środki pieniężne. Wg zeznań Kościuszki, Kapostas, A. Walchowski i J. stworzyli tzw. «Małą Radę» mającą koordynować współdziałanie czynników cywilnych i wojskowych oraz hamować «jakobiński» radykalizm. J. reprezentował pogląd, że przygotowania powstańcze należy prowadzić w ścisłym porozumieniu z emigrantami. We wrześniu został wysłany do przebywającego w Podgórzu Kościuszki. Wg J. Pawlikowskiego, skłonił Kościuszkę do przedłużenia okresu przygotowań. Zaopatrzony licznymi listami do obywateli miał się udać przez Warszawę na Litwę i tam organizować przygotowania do zimowych działań wojennych. Po wyjeździe J-ego Kościuszko posłał za nim Pawlikowskiego z doniesieniem o swym zamiarze wyjazdu do Włoch. Decyzja ta wywołała wśród sprzysiężonych konsternację. Wysłano J-ego w towarzystwie A. Guszkowskiego (J. miał reprezentować «cywilnych», Guszkowski zaś wojskowych), aby ponownie porozumiał się z Kościuszką. Wysłannicy, zaopatrzeni w podpisy należących do sprzysiężenia oficerów, informacje o rozmieszczeniu wojsk rosyjskich i pruskich oraz pieniądze dla Kościuszki, najpierw odszukali we Florencji Niemcewicza, który skontaktował ich (w grudniu) z przebywającym w Rzymie Kościuszką. Kościuszko dał im szczegółową instrukcję co do długoterminowych przygotowań wojskowych. W drodze powrotnej mieli porozumieć się z emigrantami w Dreźnie. Stanęli tam w początkach stycznia. Kołłątaj i I. Potocki wtajemniczyli ich w stan pertraktacji z Francją i zalecili czekać z powstaniem do końca marca. Wg Kołłątaja, J. «poplątał» ustne polecenia, co miało się ujemnie odbić na przygotowaniach powstańczych. W literaturze przedmiotu, tyczącej konspiracyjnej działalności J-ego, bardzo często mieszano go z jego bratem Franciszkiem, niekiedy nawet ze Stanisławem.
Po wybuchu powstania na Litwie 9 V 1794 r. powstała Komisja Porządkowa Grodzieńska, która jednomyślnie obrała J-ego komendantem powiatowej siły zbrojnej. Dn. 30 V Kościuszko mianował J-ego i A. Kazanowskiego generałami-majorami ziemiańskimi pow. grodzieńskiego. J. zajmował się głównie organizowaniem pospolitego ruszenia szlachty. Jego rygorystyczne rozporządzenia poborowe napotykały na trudności ze strony komisji. W lipcu na pomoc gen. Andrzejowi Karwowskiemu przyprowadził pod Łomżę 1200 szlachty «ochoczej», ale «w broń gołej». Podzielił ich na 3 pułki (zorganizowane w zależności od skąpego uzbrojenia). Od sierpnia do końca października osłaniał linię nadnarwiańską na odcinku między Łomżą a Nowogrodem gen. Jerzy Grabowski, pod którego komendą pozostawał J., otoczony przez Prusaków kapitulował 1 XI 1794 r. J. nie został jednak wzięty do niewoli. Po stłumieniu powstania był poszukiwany przez władze rosyjskie. Zmarł bezpotomnie 21 X 1799 r. w Siennej, gdzie został pochowany.
Estreicher; W. Enc. Ilustr.; Boniecki; Uruski; – Bartoszewicz J., Dzieje Insurekcji Kościuszkowskiej, Wiedeń [b. r.] s. 131; Janik M., Hugo Kołłątaj, Lw. 1913; Kalinka W., Sejm Czteroletni, Kr. 1896 II 665–6; Kieniewicz S., Ignacy Dzialyński, Kórnik 1930; Korzon, Wewnętrzne dzieje, II, III, VI; Kowecki J., Pospolite ruszenie w insurekcji 1794, W. 1963; Leśnodorski B., Polscy jakobini, W. 1960; Michalski J., Sejmiki poselskie 1788, „Przegl. Hist.” 1960 z. 2 s. 358; Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, Wil. [b. r.]; tenże, Gen. Jasiński, (fot.); Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1903; tenże, Przewrót umysłowy w Polsce w XVIII w., W. 1949; Tokarz W., Insurekcja Warszawska, W. 1950; tenże, Ostatnie lata Hugona Kołłątaja, Kr. 1905 I–II; Zahorski A., Uzbrojenie i przemysł zbrojeniowy w powstaniu kościuszkowskim, W. 1957; Żytkowicz L., Rządy Repnina na Litwie, Wil. 1938; – Akty powstania Kościuszki, I–III; Niemcewicz J. U., Pamiętniki czasów moich, W. 1957 II; Pawlikowski J., Pamiętnik o przygotowaniach do insurekcji kościuszkowskiej, „Przegl. Pol.” 1876 t. 1 s. 77, 81, 82, 89–94, 97; – AGAD: Arch. Radziwiłłowskie V/6034; Arch. Państw. w Kr.: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów (militaria).
Emanuel Rostworowski