Plater (Broel-Plater) Konstanty Ludwik h. własnego (1722–1778), starosta inflancki, kasztelan trocki. Syn Jana Ludwika (zob.) i Rozalii z Brzostowskich, po śmierci braci został jedynym męskim spadkobiercą rodziny. Już w r. 1735 ojciec miał zezwolenie na cesję dlań grodowego starostwa inflanckiego (dyneburskiego), o które P. po zgonie rodzica (grudzień 1736) energicznie zabiegał za pośrednictwem stryja Ferdynanda (zob.). Wjazd na starostwo odbył P. w grudniu 1736 lub w styczniu 1737. Informacja, jakoby uprzednio posiadał niegrodowe. starostwo grawerowskie, nie znajduje potwierdzenia w źródłach i wynika zapewne z identyfikowania P-a z bratem Ferdynandem, w r. 1736 już nieżyjącym. Od r. 1738 P. występował na sejmikach inflanckich jako główny rzecznik rodziny obok stryja Ferdynanda. W sierpniu t. r. obrano go tam posłem na sejm warszawski. Posłując ponownie w r. 1740 P. został deputatem do rozliczenia artylerii koronnej. Na sejmie grodzieńskim 1744 r. wszedł w skład sądów sejmowych, zaś podczas sejmu warszawskiego 1746 r. (zawsze z mandatem inflanckim) należał do litewskiej deputacji opracowującej projekt aukcji skarbu. Zwaśniony z podkomorzym inflanckim Janem Borchem o pierwszeństwo na sejmikach dyneburskich, w początkach 1746 r. pogodził się z nim za mediacją kanclerza Andrzeja Załuskiego i podkanclerzego Michała Czartoryskiego. W zamian za rezygnację z przywodzenia sejmikom inflanckim pieczętarze obiecali P-owi pisarstwo litewskie, które otrzymał 26 XI t. r.
Zarówno dygnitaria, jak przede wszystkim zawarty w r. 1744 związek małżeński z Augustą Ogińską, córką woj. wileńskiego Józefa (zob.), wprowadziły P-a w krąg magnaterii litewskiej. W r. 1752 P. marszałkował inflanckiemu sejmikowi poselskiemu; u schyłku t. r. odmówił podjęcia się deputacji i laski Trybunału Lit. w r. 1753. Rok później zaakceptował analogiczne sugestie M. Czartoryskiego (do którego stronników P-a zaliczano) i zdobywszy deputację w Brasławiu został marszałkiem Trybunału Lit. w r. 1754. Dn. 14 VII t. r. otrzymał kasztelanię połocką. W sierpniu wyjechał na inflancki sejmik poselski, ale rychło wrócił do Trybunału. Nagrodą za marszałkostwo był – obok kasztelanii połockiej – otrzymany jeszcze w r. 1754 Order Orła Białego. Choć niektórzy z Platerów już w r. 1753 przekształcali przydomek Broel w nazwisku P-a na Brühl lub Bryll, brak rękopisów kasztelana połockiego z taką pisownią; nie odmawiał on jednak podpisywania sporządzonych w ten sposób formularzy. P. był w dobrych stosunkach z Radziwiłłami (w l. 1755–9 trzymał w zastawie Siebież od chorążego lit. Hieronima Floriana), lecz nie opuścił Czartoryskich także po ich rozejściu się z dworem. W obliczu kampanii o laskę trybunalską dla Jerzego Flemminga obiecał M. Czartoryskiemu czuwanie nad sejmikiem połockim, potem zaś, proszony o to zresztą i przez dwór (obawa rozruchów), obecny był na fundacji Trybunału. Gdy nadto latem t. r. przyczynił się na sejmiku inflanckim do uzyskania poselstwa przez Stanisława Poniatowskiego, mógł uchodzić za stronnika «familii» (W. Konopczyński). W październiku 1756 wobec perspektywy wkroczenia do Rzpltej wojsk rosyjskich P. czuwał nad tworzeniem dla nich w Inflantach magazynów z prowiantem. W styczniu 1757 anonsował w Petersburgu przez S. Poniatowskiego gotowość dostarczenia furażu i żywności dla wkraczającej do Polski armii S. F. Apraksina. W r. 1758 odbierał od tegoż feldmarszałka przyznany przez Elżbietę Order Aleksandra Newskiego; w marcu t. r. za usłużność wobec sojuszniczej armii dziękował P-owi Henryk Brühl. Dn. 18 V 1758 P. dostał województwo mścisławskie; w sierpniu t. r. uczestniczył w inflanckim sejmiku poselskim, trzymając jego laskę.
Zamysł Augusta III, by w Kurlandii osadzić królewicza Karola, otworzył przed P-em, który w tym księstwie miał zarówno posesje, jak koneksje wśród szlachty, możliwość szczególnego przysłużenia się dworowi. W listopadzie 1758 P. podpisał potępioną przez Czartoryskich uchwałę rady senatu, która uznawała wakans tronu kurlandzkiego i rekomendowała doń Karola. W czasie uroczystej inwestytury królewicza w styczniu 1759 w Warszawie P. był jednym z mistrzów ceremonii. W marcu t. r. był przy Karolu odbywającym wjazd do Kurlandii, zaś latem pośredniczył w Mitawie w ugodzie nowego władcy z tamtejszą szlachtą, która niechętna była królewiczowi w obawie o swe wolności i religię protestancką. Wypracowany przez P-a kompromis pozwolił zdobyć większość głosów, którymi Kurlandczycy wybrali Karola na swego księcia. W paktach konwentach królewicza P. zdołał uchylić nakaz wydalenia z Kurlandii jezuitów, godząc się na zakaz zakładania przez nich nowych osad i powiększania liczby zakonników. Jako nagrodę wojewoda mścisławski zawczasu zapewniał sobie u Jerzego Mniszcha pierwszą wakującą chorągiew litewską (koronną posiadał prawdopodobnie najpóźniej od końca t. r.). Od tegoż marszałka nadwornego P. przyjmował teraz zlecenia na sejmik inflancki; mimo odnowionych sporów z J. Borchem, po dawnemu zachował w tej prowincji wpływy.
Śmierć podkanclerzego lit. Michała Sapiehy w październiku 1760 otworzyła przed P-em możliwość zabiegania o pieczęć. Wojewoda pojechał po nią do Warszawy i od lutego 1761 miał wiążącą obietnicę króla. Wakans obsadzało się jednak w ukonstytuowanym sejmie, a tymczasem po r. 1754 żadne ze zgromadzeń nie zdołało obrać marszałka. Po rozbiciu sejmu nadzwycz. w kwietniu 1761 P. uczestniczył w majowej radzie senatu. Odmówiwszy Mniszchowi we wrześniu 1761 udziału w zwalczaniu kandydatury Andrzeja Zamoyskiego do laski Trybunału Kor., w l. 1762–3 o dalsze nagrody starał się P. przez królewicza Karola. Choć latem 1762 kandydaturę P-a do podkanclerstwa poparli także Czartoryscy (traktując ją jako mniejsze zło), zerwanie sejmu t. r. przekreśliło tę szansę. Obóz dworski myślał o przekazaniu P-owi pieczęci poza sejmem, ale przeważyła podzielana przez samego zainteresowanego (biegłego, ale w myśleniu mało śmiałego prawnika) opinia o nielegalności takiego kroku. Po sejmie P. uczestniczył w radzie senatu i zapewne podpisał jej uchwały, potępione przez Czartoryskich. Satyryczny rejestr ksiąg z t. r., wymieniając m. in. „Nową naukę algebry, przez którą dowodzi się, że jeden a jeden są dwa, przez Platera wojewodę mścisławskiego egzaminowaną, a przez sekretarza jego poprawioną”, był może reakcją na skrupulancką ostrożność wojewody, który wolałby nie narażać się żadnemu z rywalizujących stronnictw. Mimo to – niewątpliwie z uwagi na kurlandzkie koneksje – P., obok kaszt. łęczyckiego Tadeusza Lipskiego, został powołany na członka komisji Rzpltej, która wesprzeć miała w Kurlandii zagrożoną przez Rosję pozycję królewicza (Katarzyna II zmierzała do przywrócenia w księstwie Ernesta Birona). Komisja została powołana mocą reskryptu Augusta III z 12 XII 1762. Kanclerz lit. nie uznał tego reskryptu i nie zapieczętował go, ale rada senatu z marca 1763, uzupełniając pełnomocnictwa misji, tym samym ją autoryzowała. Zanim P. przybył do Mitawy (16 II 1763), obecny tam od stycznia Lipski rozwinął energiczną, ale bezskuteczną działalność na rzecz królewicza, grożąc opornym sądem swej komisji. Sił na wyegzekwowanie tych pogróżek nie było, a przybycie P-a nie wzmocniło obozu polskiego; królewicz Karol, skarżąc się na jego trwożliwość i niezdecydowanie w działaniu, podejrzewał, że wynikały one z obaw P-a, by Rosja nie mściła się na jego dobrach położonych nad granicą. Pełnomocnik Petersburga K. G. M. Simolin donosił Katarzynie m. in. (20 VI 1763), że dzięki ustępstwu P-a dom książęcy w Mitawie nie został przez komisarzy polskich zajęty i mógł objąć go Biron. Senatorowie Rzpltej wytrwali w Kurlandii do lipca 1763.
Podczas sejmu konwokacyjnego 1764 r. P. wchodził w skład deputacji do układania paktów konwentów oraz do komisji przeprowadzającej rozliczenia ze spadkobiercami byłych podskarbich. Podpisał całość uchwał tego sejmu, który odebrał mu nadzieje na podkanclerstwo, ogólnikowo tylko rekomendując go do łask przyszłego króla. W czerwcu 1764 P., który ku niezadowoleniu Katarzyny II w grudniu 1763 skarżył się H. Keyserlingowi na krzywdy doznane przez Rzpltą od wojsk rosyjskich, usprawiedliwiał się przed carycą z działań w Kurlandii w r. 1763 i odbierał zapewnienie o łaskawym zapomnieniu i życzliwości. Oddanie głosu na Stanisława Augusta (z województwem mścisławskim) nie poprawiło sytuacji P-a. Instrukcje sejmików, inspirowanych przez «familię», zalecały rekomendowanie go do łask królewskich, ale o podkanclerstwie nie było mowy. Wiedziano powszechnie, że Czartoryscy od dawna przeznaczali je dla Antoniego Przezdzieckiego. Podczas sejmu koronacyjnego P. wszedł w skład sądów asesorskich. Ponoć tuż po koronacji dostał chorągiew petyhorską w wojsku litewskim; ok. r. 1770 scedował ją synowi Kazimierzowi Konstantemu.
W czasach stanisławowskich P. nie odgrywał znaczniejszej roli. Nie wiadomo, kiedy otrzymał Order Św. Stanisława; nie jest pewne, czy go w ogóle posiadał. We wrześniu 1767 obiecywał królowi interwencję na sejmiku inflanckim w sprawie wyboru posłów po jego myśli i skłonienia do rezygnacji osób wybranych nielegalnie. W maju 1768 został przez proradziwiłłowską komisję oskarżony – wraz z innymi magnatami – o nadużycia w administrowanych w l. 1764–7 dobrach nieświeskiego dziedzica. Należał więc pewnie do zarządców tych dóbr, a może wmieszany był w sprawę jako zastawnik Smorgoni; te pozostały w jego posesji co najmniej do r. 1771. Dn. 25 III 1770 P. dostał kasztelanię trocką po Tadeuszu Ogińskim. W listopadzie t. r. prosił króla o zwolnienie Inflant od ceł, które narzuciła im Komisja Skarbu Lit.; używając argumentów legalistycznych powoływał się na odrębność Inflant, które nie należały do W. Księstwa Lit. Obcy ideologii barskiej, w październiku 1771 niepokoił się perspektywą sekwestru dóbr hetmana Michała Kazimierza Ogińskiego, gdyż od półtora roku trzymał w zastawie za 800 000 złp. jego Bieszenkiewicze (woj. połockie). Dobra te w r. 1772 rząd rosyjski zasekwestrował. Gdy w wyniku pierwszego rozbioru dobra inflanckie P-a znalazły się za kordonem, kasztelan – wyjednawszy dwumiesięczną zwłokę – zdecydował się dla ochrony stanu posiadania złożyć Katarzynie przysięgę wierności i we wrześniu 1772 zapowiadał to królowi. Podczas sejmu rozbiorowego P. wchodził w skład komisji emfiteutycznej. Być może to on (może jednak syn Kazimierz) dostał od Rosji po rozbiorze ponad 3 200 poddanych («dusz») skonfiskowanych tym Polakom, którzy odmówili złożenia przysięgi wierności Katarzynie II. W r. 1774 P. uzyskał od Marii Teresy dziedziczny tytuł hrabiowski.
Po ojcu dziedzic Krasławia, Kombula, Indrycy i Isnaudy w Inflantach, drogą późniejszych nabytków P. dodał do tego: Grenzhof, Matuliszki, Alt- i Neuborn w Kurlandii, Pustyń (kupioną w r. 1739) i Newlany (pow. brasławski) oraz Szumowicze (być może na Podolu). Żona wniosła mu dobra daszowskie na Ukrainie (w r. 1750 wpadli tam hajdamacy, a w r. 1768 kolije), Horynkę na Wołyniu, ok. r. 1775 małżonkowie nabyli do tego dobra kalnickie na Ukrainie. Co najmniej od r. 1762 miał P. pałac w Warszawie przy ul. Świętojerskiej. W Krasławiu w r. 1755 ufundował kościół, który za aprobatą sejmu 1768 r. stał się katedrą inflancką. Przekazał go misjonarzom, uposażając (do spółki z bpami: inflanckim Antonim Ostrowskim i smoleńskim Jerzym Hylzenem) zarówno ich, jak i utworzone przez nich w r. 1757 w wybudowanym przez P-a budynku seminarium diecezjalne (uposażenie stanowiła m. in. Baltyń w pow. dyneburskim). Misję krasławską jezuitów przeniósł P. do Indrycy; od r. 1754 świadczył też na szkoły jezuickie w miasteczku Widze. Przebudowywany przez P-a od r. 1752 i rozkwitły gospodarczo Krasław stał się ważnym ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym. Od r. 1770 używano tam ponoć obok innych walut domowego medalu Platerów z ich herbem. Znaczenia miasta dowodzi m. in. fakt podporządkowania przez sejm konwokacyjny 1764 r. tamtejszemu kahałowi wszystkich Żydów inflanckich. Świetny rozwój przerwał pierwszy rozbiór, odcinając miasto kordonem od niezbędnego zaplecza. Wdowa po P-rze w r. 1789 fundowała w Krasławiu szpital i klasztor Sióstr Miłosierdzia. W r. 1759 P. wzniósł w Krasławiu gmach biblioteki, która doszła ponoć do 20 tysięcy tomów (jej zasób uległ zniszczeniu w r. 1917; ocalałe resztki są najprawdopodobniej w Petersburgu oraz w bibliotece miejskiej w Rzeżycy). W r. 1761 P. chwalił I tom dzieła Konarskiego, a warszawskiemu kolegium jezuitów ufundował, wraz z Michałem Wielhorskim, jeden z zakupionych w Paryżu przyrządów astronomicznych. Do badań nieba w początkach ery stanisławowskiej udostępnił jezuitom wileńskim Krasław. P. zmarł 31 III 1778 w Krasławiu i tam prawdopodobnie został pochowany.
W zawartym 16 VIII 1744 małżeństwie z Augustą (1724–1791) z Ogińskich, od r. 1746 Damą Krzyża Gwiaździstego, miał córki: Annę Jadwigę Rozalię (ur. 11 XI 1750), która poślubiła Roberta Brzostowskiego (zob.), Marię (zm. 1804), żonę Wincentego Józefowicza-Hlebickiego, posła na Sejm Czteroletni, i Rozalię Honoratę (ur. może w r. 1757, zmarłą dzieckiem). Synami P-a byli: Józef Wincenty (zob.), Kazimierz Konstanty (zob.), August Hiacynt (zob.) oraz zmarli jako dzieci: Jan Michał i Antoni Tadeusz.
Fot. portretów P-a i żony w: Konarski Sz., Platerowie, i w: Plater-Broel L., Krasław, Londyn 1975; – Estreicher, XX, XXIII 284, XXIV; Muzyka w czasopismach polskich XVIII wieku, Oprac. J. Szwedowska, Kr. 1975; Bartoszewicz J., Znakomici mężowie polscy w XVIII w., Pet. 1855–6 I 266, II 207, 216, 256; Konarski Sz., Platerowie, Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., IV; Kossakowski Sz., Monografie historyczno-genealogiczne, W. 1860 II; PSB (Borch Jan Jędrzej, Lipski Tadeusz, Ogiński Józef); Słown. Geogr. (Baltyń, Daszów, Isnauda, Kalnik, Krasław, Newlany, Pustyń); Borkowski J. Dunin, Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lw. 1895; Uruski; Żychliński, III; Elektorów poczet; Łoza, Kawalerowie; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., II, V (Dodatek); Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; Chwalewik, Zbiory pol., I 169, 261; – Baliński M., Lipiński T., Starożytna Polska, W. 1845–6 II 1384, III 859–61; Fijałek J., Kościół rzymsko-katolicki w Inflantach, „Kwart. Teolog. Wil.” R. 1: 1923–4 t. 2 s. 194; [Giżycki-Gozdawa J. M.] Wołyniak, Klasztor oo. karmelitów bosych w Wiśniowcu, „Roczn. Wołyński” T. 8: 1939; [Iwanowski E.] Helleniusz E., Pamiątki polskie z różnych czasów, Kr. 1882 I 457; [Jałowiecki J.], Warnowicze, „Przegl. Katol.” R. 25: 1887 nr 26 s. 406; Jankowski Cz., Powiat oszmiański, Pet. 1898 III; Kaleta R., Oświeceni i sentymentalni, Wr. 1971; Konopczyński W., Kazimierz Pułaski, Kr. 1931; tenże, Konfederacja barska, W. 1936 I; tenże, Od Sobieskiego do Kościuszki, Kr. 1921; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1909–11 I–II; Kossacka D., Północna Warszawa w XVIII wieku, W. 1970; Kwiatkowski M., Architektura pałacowa i willowa w Warszawie XVIII w., w: Warszawa XVIII w., z. 3, W. 1975; Łopaciński B., Charles de Saxe, Paris 1870 s. 4, 19, 24–5, 30, 51, 59–63, 69–102, 105–36, 166, 168–75, 185–97; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Łukaszewicz J., Historia szkół w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim, P. 1851 IV 351 n.; Manteuffel G., Inflanty, P. 1879 s. 62, 86, 116, 118; tenże, Krasław, W. 1901 s. 9, 17, 26–7 (odb. z „Kron. Rodzinnej”); tenże, Księstwo inflanckie XVII i XVIII stulecia, Kr. 1897 s. 28–30; tenże, O starodawnej szlachcie krzyżacko-rycerskiej na kresach inflanckich, Lw. 1912 s. 39–40; tenże, Z dziejów Kościoła w Inflantach i Kurlandii, W. 1905 s. 47, 50; Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, Wil., b. r. I; Plater-Broel L., Krasław, Londyn 1975 s. 9, 11, 13–16; Sapiehowie, Pet. 1894 III ; Smoleński W., Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII, W. 1923; Solove’v S., Istoria Rosso, Wyd. 2., S. Pet. [b. r.] V 1491, 1494; Waliszewski K., Potoccy i Czartoryscy, Kr. 1887; Weyssehnoff J., Kronika rodziny Weyssów-Weyssenhoffów, Wil. 1935; Załęski, Jezuici IV/3–4; – Akta grodz. i ziem., XXIII, XXV; Akty Vil. Archeogr. Kom., IV, VII, XVI; Archiv kniazia Voroncova, Moskva 1872 IV; Diariusz inwestytury najjaśniejszego królewica jmci na Księstwo Kurlandzkie die 8 januarii roku 1759, [W. 1759]; Diariusze sejmowe z w. XVIII, II–III; Herbarz szlachty Inflant polskich z 1778 roku, Wyd. A. Heymowski, Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., II; Historia domus Varsaviensis scholarum piarum, Wr. 1959; Hylzen J., Inflanty, Wil. 1750 II 23; [Jakubowski W.], Listy… do Jana Klemensa Branickiego, W. 1882 s. 6, 36–7; Konarski S., O skutecznym rad sposobie, W. 1761 II 249–50; Kossakowski J., Pamiętniki, W. 1890; Lubomirsski S., Pamiętniki, Lw. 1925; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876 I, II, IV; Mémoire sur les affaires de Courlande, [W. 1763]; Ostrowski-Daneykowicz, Swada, I 200; Dzieje ziemi kujawskiej, W. 1888 V; Rzewuski L., Kronika podhorecka, Kr. 1860 s. 185; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1912 II; Sbornik Russ. Ist. Obšč., XLVIII, LI; Teka Podoskiego, IV 474, 587, 789; Vol. leg., VII 4, 100, 106, 168, 187, 213, 220, 294, 306, 318, 342, 380, 496, 815, VIII 131; Źrzódła do dziejów Kurlandii i Semigalii, Kr. 1870 s. 13, 21, 26, 40, 45–60 i od 69 passim; – „Kur. Pol.” 1746 nr 521 (30 XI) 1754 nr 52; – AGAD: Arch. Król. Pol., 89, Arch. Platerów z Antuzowa, 34, 217/1, 3, 4, Arch. Radziwiłłów, dz. IVa ks. 6, V 2579, 11729 (1 X 1757), 11822, 11834, 11914 (16 IV 1759), 13844 (29 IV 1746), Arch. Roskie, korespondencja XV/60, Arch. Tyzenhauzów, F-44 (13 I 1737), F-45, Mater. geneal. W. Wielądka 45, Zbiór z Muz. Narod. 660, Zbiór Rękopisów z Bibl. Przeździeckich, B-42; B. Czart.: rkp. nr 586 s. 351, nr 597 s. 172, 245, nr 682 (listy P-a i syna Kazimierza), nr 706 k. 33–34, nr 770 s. 596, nr 861 s. 239, nr 3127 (8 i 31 III 1755, 30 VII 1756, 16 III i 12 X 1761, 7 II 1763); B. Jag.: rkp. 6147/10; B. Narod.: rkp. 3285/1–2, 3261, 3263/4, BOZ 906; B. Ossol.: rkp. 5359; B. PAN w Kr.: rkp. 1136, 2522, 3597; B. Uniw. Warsz.: rkp. 122; Staatsarchiv w Dreźnie: loc. 2099/30 (Polnische Biriefschaffen), 2699/IV (Acta des Prinzen Carls), 3285 (Vermischte auf auswärtige Angelegenheiten bezügliche Papiere 1763), 3580 k. 83, 142 (Polnische Rapports, Briefe etc. 1741, 1743–1746, 1749–1755).
Zofia Zielińska