Przezdziecki Konstanty, krypt. K. P. (1846–1897), ziemianin, amator i mecenas sztuk i nauk, założyciel Pogotowia Ratunkowego w Warszawie. Ur. 10 VI w Neapolu, był synem Aleksandra (zob.) i Marii z Tyzenhauzów (zob.).
P. odebrał staranne wykształcenie domowe, a następnie we Francji i w Niemczech. Ożenił się 14 VI 1870 w Warszawie z Elżbietą (Izabelą) Plater-Zyberk (ze Schlossbergu). Młode małżeństwo wiele przemieszkiwało na zachodzie Europy, za główną jednak siedzibę przez kilka lat miało Kraków (uczęszczany salon przy ul. Wolskiej). Po swym stryju Mieczysławie odziedziczył P. rozległy klucz mikołajowski na Podolu. Gdy w r. 1881 zmarł wuj P-ego Rajnold Tyzenhauz, ostatni męski potomek polskiej linii tej rodziny, na P-ego (właściwie na jego matkę i małoletnich synów) przeszły wielkie dobra na Litwie (Postawy, Rakiszki, Komaje, Soły oraz Tyzenhauz, dawniej Alt-Lassen, po łotewsku Łasmyża) z przyległościami w Kurlandii. Umożliwiło to P-emu rozmach. W Tyzenhauzie wzniósł neogotycki zamek (zniszczony podczas działań wojennych w r. 1915), w Warszawie zaś przy ul. Foksal 6 zlecił Marcelemu Berentowi wybudowanie pałacu (1880–2), urządzonego przez właściciela z dużym smakiem, dla pomieszczenia zbiorów. Sylwetkę P-ego kreślił następująco Antoni Zaleski: «…wielki pan, prawdziwy archeolog i sztuk pięknych miłośnik oraz znawca. Ten żadnego oficjalnego stanowiska nie zajmuje, ale je ma i wykracza poza szablonowość pospolitego mecenasa sztuki. Odziedziczone po ojcu nie tylko zbiory, ale i stosunki ze światem naukowym i literackim z wielkim pietyzmem utrzymuje i pielęgnuje, po matce ma znów artystyczne aspiracje, żywe zainteresowanie się sztuką, gorliwe a czynne jej poparcie». Na Foksalu spotykało się «obok kwiatu naszego towarzystwa wszystko, co świat literacki i artystyczny Warszawy ma wybitniejszego: redaktorów, malarzy, publicystów, muzyków, dziennikarzy, literatów, uczonych i profesorów». Po śmierci ojca P. doprowadził do końca wydanie dzieł Jana Długosza oraz piątego tomu „Jagiellonek polskich w XVI wieku” (Kr. 1878). Zakupił też później, by darować Bibliotece Jagiellońskiej, księgozbiór po Żegocie Paulim. Wypisy z bibliotek i archiwów zagranicznych, tzw. Teki Aleksandra Przezdzieckiego, złożył w depozycie Akademii Umiejętności: korzystano z nich podczas ekspedycji naukowych prowadzonych w imieniu tej instytucji.
W r. 1871 P. ofiarował znaczne zbiory wykopalisk po swoim ojcu Józefowi Łepkowskiemu dla przyszłego muzeum archeologicznego. Dokumenty z rodzinnego archiwum pożyczał Bolesławowi Ulanowskiemu na użytek ćwiczeń paleograficznych studentów UJ (stąd wzięły się np. prace Adama Chmiela oraz Jana Leńka). Ojcowską bibliotekę znacznie wzbogacił i uporządkował. P. poszedł śladami swego ojca również w popieraniu warszawskiego Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, którego był w l. 1881–2 wiceprezesem, czyli rzeczywistym przewodniczącym, gdyż prezesura była zastrzeżona dla figury urzędowej. W Krakowie przyczynił się do zbadania grobów królewskich na Wawelu i współpracował z J. Łepkowskim przy ich odrestaurowaniu. Żywo go zajmowała dyskusja (w r. 1883), gdzie stanąć winien pomnik Adama Mickiewicza: P. jako członek komitetu pomnikowego przychylał się do zdania tych, co (jak radny miejski Walery Rzewuski) uważali, że nie na Rynku, lecz na Plantach. Pozostawał w bliskich stosunkach z redakcją „Czasu”, chętnie służył radą i pomocą, podobnie brał udział w naradach „Biblioteki Warszawskiej”. Od r. 1888 był członkiem-korespondentem Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk. Należał (1881–2) do współzałożycieli „Słowa” dziennika redagowanego formalnie przez Henryka Sienkiewicza. Był wśród współwydawców pomnikowej edycji „Dzieł wszystkich” Jana Kochanowskiego. Stanął na czele Komitetu i nie tylko sam wspierał kosztowną tę pracę, ale też wpłynął, aby przyjęli w niej udział członkowie polskich rodów o historycznych nazwiskach. Od r. 1892 zaprzątała P-ego myśl – podsunięta przez doktora Józefa Zawadzkiego – ażeby w Warszawie (wzorem większych miast w monarchii austriackiej) ufundować Pogotowie Ratunkowe. Naśladował hr. Mundy’ego, który coś podobnego robił w Wiedniu wespół z doktorem Vragassym; P. zaprosił Vragassy’ego do Warszawy. Pierwsza, na razie, stacja ratunkowa pojawiła się na specjalnie zorganizowanej wystawie higienicznej, na którą P. wraz ze swym bratem Gustawem ofiarowali 15 000 rbs. P. stanął następnie 7 I 1896 na czele komitetu organizacyjnego; po miesiącu przedłożono władzom do zatwierdzenia statut Pogotowia. Sprowadził do Warszawy całe urządzenie stacji Pogotowia.
P. miał zdolności dziennikarskie i pewne ambicje literackie. Pisywał zawsze pod kryptonimem K. P., własnoręcznie rozwiązywanym na egzemplarzach dedykowanych. Wielbiciel „Pana Tadeusza”, dążył do wydania tego arcydzieła z ilustracjami, którymi miałby się stać «materiał ze stanu etnograficznego», zbierany przez Adama Honorego Kirkora. Opublikował nawet broszurę W sprawie komentarza rysunkowego do dzieł Adama Mickiewicza (Kr. 1887). W „Czasie” ogłaszał felietony o wystawach obrazów w Wiedniu, np. Wystawa obrazów z wojny serbsko-bułgurskiej malowanych przez Antoniego Piotrowskiego (odb. Kr. 1887, toż po niemiecku), Wrażenia z wystawy wiedeńskiej jubileuszowej sztuk pięknych (odb. Kr. 1888). Recenzował Józefa Blizińskiego „Barbaryzmy i dziwologi językowe” (Kr. 1888), wypowiadając tu wiele trafnych uwag. Powinszowanie Nowego Roku 1889 rozsyłał na bibliofilskim druczku z dobranymi sentencjami ze „Składu abo skarbca znakomitych sekretów ekonomiej ziemiańskiej” Jakuba Kazimierza Haura; wizyta w Płungianach skłoniła go do uczczenia portretem w stylu XVIII w. właścicielki tych dóbr (A Madame la Princesse Marie Ogińska née Cssc Skórzewska, Kr. 1891). Najobszerniejszą z owych literackich zabaw jest z werwą napisany reportaż Orient-expressem nad Bosfor (Kr. 1891), ujawniający, iż wyczucie stylu łączył P. z poczuciem humoru. Biblioteka Jagiellońska w Krakowie jest w posiadaniu wszystkich ulotnych pism P-ego. Pod koniec życia – wzorem Sienkiewicza – P. spędzał zimy w Abacji. Zmarł 10 II 1897 W Warszawie, pochowany został 15 II t.r. w kaplicy rodzinnej przy kościele Św. Piotra i Pawła na Koszykach w Warszawie.
Wkrótce po zgonie P-ego statut Pogotowia został zatwierdzony, obowiązki prezesa do r. 1907 pełnił jego brat Gustaw. Wdowa po P-m uczyniła dar dla Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie z ponad tysiąca listów Joachima Lelewela.
Z małżeństwa z Elżbietą Plater-Zyberk (1844–1907) pozostawił P. liczne potomstwo: Józefa (1872–1956), który odziedziczył Postawy i umarł bezżennie w Szwajcarii, Marię Ludwikę (ur. 1874), która wyszła w r. 1898 za Pawła Szapary, dziedzicznego członka węgierskiej Izby Panów, gubernatora Fiume, Helenę (1875–1966), żonę Konstantego Czetwertyńskiego (1875 – ok. 1939), Jana (1877–1944), który odziedziczył Rakiszki, Konstantego (zob.), Stefana (zob.) i Rajnolda (zob.).
Testament P-ego, sporządzony wedle nieczęstej w Polsce zasady minoratu, uprzywilejowywał najmłodszego syna Rajnolda, który prócz dóbr na Litwie (Komaje oraz Soły) dziedziczył Tyzenhauz z przylegościami (Schodern, Alt-Grünwalt i Neu Grünwalt) oraz bibliotekę.
Estreicher w. XIX, III (dopełnienie); Bar, Słown. pseudonimów; Słown. Geogr. (Komaje, Mikołajów, Postawy, Rakiszki, Soły); Słown. Pracowników Książki Pol.; Żychliński, XXI 65–7; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., V 237–8 (E. Borowski); Katalog Archiwum Bibliotecznego Biblioteki Kórnickiej z czasów Zygmunta Celichowskiego 1869–1923, Wr. 1979; – Chmiel A., Zbiór dokumentów znajdujących się w Bibliotece hr. Przezdzieckich w Warszawie, Kr. 1890 I; [Gawalewicz M.?], Quis, Z tygodnia na tydzień, „Tyg. Illustr.” 1896 nr 21 (fot.); Leniek J., Sobiesciana z archiwum hr. Przezdzieckich w Warszawie, Kr. 1890; Mul A., 75 lat Pogotowia Ratunkowego w Warszawie, W. 1972 s. 17–18 (fot. Gustawa Przezdzieckiego); Piątkowski H., Jubileusz Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, „Tyg. Ilustr.” 1910 nr 51; Staszel J., Zbiór autografów Cypriana Walewskiego z XIX wieku, „Roczn. Bibl. PAN w Kr.” R. 24: 1978/9, Wr. 1979; Tarnowski S., Konstanty Przezdziecki „Przegl. Pol.” 1897 s. 637–9; Wiercińska, Tow. Zachęty; – Czapski E., Pamiętniki sybiraka, Londyn 1964 (por. 2. v. Tyzenhauz); Kochanowski J., Dzieła wszystkie, W. 1884 I; Korwin-Milewski J., Siedemdziesiąt lat wspomnień (1855–1925), P. 1930 s. 404; Szeptycki A. R., Ze wspomnień o Bracie Albercie, „Przegl. Powsz.” 1934 s. 357 i n.; Ventate et Scientia 1982; [Zaleski A.], Baronowa XYZ, Towarzystwo warszawskie, W. 1971 (nie wszystkie rozwiązania osób charakteryzowanych anonimowo są trafne); Zbiór dokumentów do monografii hr. Pierzchała-Przezdzieckich herbu Roch III, Zebrał i oprac. A. Włodarski, W. 1929; – „Czas” 1897 nr 35, 36; Kalendarz J. Czecha za r. 1898 s. 130; „Kur. Warsz.” 1897 nr 43, 45; „Tyg. Ilustr.” 1897 nr 8; – Arch. UJ: rkp. S. II 856, Zbiór im. Przezdzieckich 1884–1934. Sprawa sprzedaży dzieł Długosza; B. Jag.: rkp. 6004, 6008 k. 165, 245–246, rkp. 6527 k. 410–429, rkp. 6702 k. 6–8, rkp. 6717 k. 113–114, rkp. 8075 k. 298–299, rkp. 8077 k. 309–311, rkp. 8081 k. 14–15 rkp. 8698 t. 4 k. 421–423, rkp. 9245 k. 161–162, Akc. 123/56 t. 9, 8/60; B. PAN w Kr.: rkp. 1881 t. 11 k. 27–28, 150, t. 16 k. 62, 66, rkp. 1981 k. 97–98, rkp. 2020 k. 326–328, rkp. 2064 t. 3 k. 151, rkp. 2159 t. 15 k. 400, rkp. 2292 k. 49, rkp. 3153, 3170 t. 2 k. 48; – Papiery Rajnolda Przezdzieckiego.
Andrzej Biernacki