Radziwiłł Konstanty (1873–1944 lub 1945), ziemianin, polityk konserwatywny na Litwie kowieńskiej. Ur. 15 X w Towianach, był synem Karola Wilhelma (1848–1904) i Jadwigi Stefanii z Broel-Platerów (1848–1929), córki Cezarego (zob.), bratankiem Macieja Józefa (zob.).
R. studiował w l. 1894–6 na wydziale leśnym politechniki w Rydze (w czasie studiów był członkiem korporacji «Arkonia») i objął po ojcu starannie zagospodarowany majątek Towiany z przyległościami, w pow. wiłkomierskim (ok. 12 tys. ha, głównie lasy). Niezwykle silny, lubiący las i polowania, uchodził za człowieka natury – «był z lasu, z puszczy» (W. Meysztowicz), «miły kompan, wielki myśliwy, wielki koniarz i sławny na całą Żmudź siłacz» (B. Narod.: rkp. akc. 390, M. Jałowiecki). Od r. 1902 działał w Kowieńskim Tow. Rolniczym jako delegat do komitetu organizacyjnego wystawy rolniczej w Poniewieżu. W r. 1918 uczestniczył w organizowaniu na ziemiach lit., okupowanych przez Niemców, związku ziemian w celu nawiązania współpracy z niemieckimi sferami ziemiańskimi. W październiku t.r., w związku z trudnościami w porozumieniu między ziemiaństwem polskim a organem władzy lit. – Tarybą, R. udał się wraz z Alfredem Tyszkiewiczem, F. Platerem i Janem Klottem do Berlina, gdzie zabiegali o pozostawienie załóg niemieckich na Litwie, aby zapewnić spokój w kraju. Rozmawiali także z przedstawicielem Rady Regencyjnej w Berlinie Adamem Ronikierem, przekonując go do idei państwa litewskiego w granicach historycznych, jako wstępnego etapu unii polsko-lit. Wobec fiaska zasadniczych pertraktacji z min. P. Scheidemannem, zawiedziony R. odłączył się od delegacji i powrócił do Towian.
W r. 1919 razem z ziemianami pow. wiłkomierskiego: Dominikiem Dowgiałłą, Zygmuntem Komorowskim i Franciszkiem Kończą został przyjęty w Kownie przez prezydenta A. Smetonę, a w sierpniu t.r. przebywał w Wilnie u boku Józefa Piłsudskiego, który zaangażował R-a jako swego «doradcę i znawcę sprawy» oraz nieoficjalnego pośrednika w rozmowach z Litwinami. W kwietniu 1920 R. powrócił do Towian, ale już w sierpniu zagrożony rewoltą robotników w swoim majątku (kilkakrotnie do niego strzelano) i wobec zbliżania się Armii Czerwonej wyjechał na pewien czas do Polski. W obliczu przesądzających los Litwy kowieńskiej wydarzeń, R., nie zamierzając opuszczać Towian, przyjął postawę lojalności wobec nowego państwa lit.
W wyniku reformy rolnej R. utracił przeważającą część majątku (11 tys. ha); udało mu się zachować 1 tys. ha (norma wynosiła 150 ha) w postaci tzw. gospodarstwa kulturalnego tj. szerzącego kulturę rolną. Z uwagi na duży procent lasów w powierzchni zachowanych gruntów, R. prowadził tartak. Zniszczenia wojenne Towian, zawyżone podatki i nagła strata poniesiona wskutek reformy rolnej spowodowały kłopoty finansowe R-a. Był doraźnie wspomagany przez rodzinę z Polski. W trakcie zabiegów o uratowanie dóbr próbował razem z Gedyminem Birżańskim, Witoldem Gasztowtem, Janem Massalskim i Zofią Klementyną Ogińską oddziaływać w duchu zachowawczym na kierownicze koła państwowe. Współzałożył Zrzeszenie Bojarów Litwy (Lietuvių Bajorų Draugija).
Najgłośniejszą akcją polityczną R-a było zorganizowanie 25 IX 1927, po przewrocie politycznym, uroczystości w Kiejdanach. Zaproszony przez R-a prezydent Litwy A. Smetona (zresztą z R-m zaprzyjaźniony, urodzony w dobrach towiańskich i patronujący «ratowaniu fatalnych interesów towiańskich przez wyjątkowo życzliwe potraktowanie odszkodowania» ), złożył hołd prochom hetmana Janusza Radziwiłła, zaś R. wygłosił z tej okazji przemówienie, w którym solidaryzował się z linią polityczną zmarłego. Nadano 1 p. huzarów imię Janusza Radziwiłła, a R. został jego honorowym dowódcą. Uroczystości były relacjonowane w prasie lit. („Musu Žodis”, „Lietuva”, „Karys”), a także w Polsce, gdzie spotkały się z potępieniem m. in. Adama Grzymały-Siedleckiego w „Kurierze Warszawskim”. R. nie przestał się czuć Polakiem. Po przyłączeniu Litwy do Związku Radzieckiego w r. 1940 utracił majątek i został wydalony z Towian. Podczas tzw. paszportyzacji R., który znalazł się wtedy w Pikiliszkach, odmówił przyjęcia paszportu ze zlituanizowanym nazwiskiem. Wywieziony do Kazachstanu, uzyskał zgodę władz na zamieszkanie w Taszkiencie, gdzie otrzymał pokój i był zatrudniony m. in. jako tłumacz, strażnik w ogrodzie zoologicznym, a wreszcie rusznikarz. Po nieudanej próbie wyjazdu wraz z wojskiem gen. Władysława Andersa, w której dopomagali mu Eugeniusz Lubomirski i Eustachy Sapieha, w styczniu 1944, wedle relacji Jana Karola Wendego, próbował nawiązać kontakt z przebywającą już wówczas na Zachodzie córką Zofią, za pośrednictwem Wandy Wasilewskiej. Otrzymał wówczas doraźną pomoc od działaczy Związku Patriotów Polskich. Zmarł w r. 1944 lub w 1945 (przed sierpniem 1945) wedle jednej relacji w Taszkiencie, a wg innej (urzędowej) w kołchozie myśliwskim na Syberii.
Ożeniony w r. 1912 z Jadwigą z Hołyńskich (1888–1925), miał R. troje dzieci: Konstantego (ur. 1913), inżyniera elektronika, zamieszkałego w Gdańsku, Zofię (ur. 1915), zamężną Zdziechowską, pracownika Biblioteki Polskiej w Paryżu, i Marię (1921–1968).
Borkowski, Almanach, s. 113; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., II 218–19, III 255; Uruski XV 150; Żychliński, XI 183, XXVIII 126; – Jurkiewicz J., Rozwój polskiej myśli politycznej na Litwie i Białorusi w latach 1905–1922, P. 1983 s. 152; Łossowski P., Stosunki polsko-litewskie w latach 1918–1920, W. 1966; Maliszewski E., Polacy i polskość na Litwie i Białorusi, W. 1914 s. 16; Wisner H., Wojna nie wojna. Szkice z przeszłości polsko-litewskiej, W. 1978; Žepkaité R., Diplomatija imperializmo tarnyboje. Lietuvos ir Lenkijos santykiai 1919–1939, Vil. 1980; – Glinka W., Pamiętnik z wielkiej wojny. Narew-Berezyna, W. 1927; Jałowiecki M., Po dworach i wsi litewskiej, Kamień 1928 s. 13–14; Jankowski Cz., Z dnia na dzień. Warszawa 1914–1915 Wilno, Wil. 1927 s. 98; Księga pamiątkowa „Arkonji” 1879–9/V 1929, W. 1929 cz. 3; Lubomirski E., Kartki z mego życia, Londyn 1982 s. 110–11; Meysztowicz W., Gawędy o czasach i ludziach, Londyn 1983 (tu także o rodzicach); [Szermentowski] Schummer E. M., Nowa Litwa, W. 1930 s. 131; Urbański A., Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, W. 1928 s. 151–2; Wende J. K., Ta ziemia od innych droższa, W. 1981; – „Dzień Kowieński” 1927 nr z 29 X; „Herold” 1931 s. 132; „Kur. Warsz.” 1927 nr 289, 297; – AAN: Kolekcja opracowań i odpisów dotyczących stosunków Polski z Łotwą, Litwą i Ukrainą z l. 1914–28, sygn. 6 k. 77, sygn. 7 teka 2 k. 131; Arch. PAN: Kossakowski M., Diariusz 1915–1923, t. 3 k. 138, 314, 325, t. 4 k. 123, 152, 155, 183, t. 5 k. 202, 469; B. Narod.: sygn. akc. 390; B. Ossol.: sygn. 13268 III t. 2, 13544 II k. 73, 74, 78, 15555 II k. 31, 15560 II k. 6–7; – Czernecki J., Radziwiłłowie, Kr. 1952 s. 198, 199 (mszp. w Red. PSB); – Informacje syna, Konstantego Radziwiłła z Gd., i Mikołaja Radziwiłła z W.
Andrzej A. Zięba