Rayski-Kietlicz Konstanty (1868–1924), malarz, działacz kulturalny, etnograf. Ur. 14 III w Białej Błotnej (pow. włoszczowski). Był synem Konstantego, obywatela ziemskiego, i Zofii z Jasińskich. Rodzinę łączyło pokrewieństwo z Tetmajerami.
Do krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych zapisał się R. w r. 1883, uczył się tam do 1885/6 r. u Feliksa Szynalewskiego i Izydora Jabłońskiego. W r. 1894 studiował w warszawskiej szkole Wojciecha Gersona, aby w r. 1895/6 powrócić do uczelni krakowskiej; był uczniem Floriana Cynka, a także Leona Wyczółkowskiego. Następnie odbył dłuższą podróż artystyczną do Włoch; przywiózł stamtąd pejzaże i studia portretowe. Po powrocie do kraju gospodarował w rodzinnym majątku Biała Błotna. Odbiciem wczesnych zainteresowań etnograficznych R-ego były artykuły drukowane w „Wiśle”: Zwyczaje weselne w Białej Błotnej w pow. włoszczowskim (1893), Śpiewki i zagadki ze wsi Białej Błotnej (1895), Bajki i śpiewki z Małopolski (1899). Od r. 1897 współpracował z warszawskim „Słowem” zamieszczając w nim recenzje z wystaw (np. Salon Krakowski, nr z 27 VI 1897, czy Z wystawy międzynarodowej drezdeńskiej, nr 2–29, 232, 250, 260, 267 z t. r., Z pracowni wystaw berlińskich, luty 1906), legendy i baśnie ludowe.
R. malował i rysował wiele. W początkowym okresie twórczości wykonał liczne portrety olejne jak: dwa portrety matki artysty, Autoportret w kontuszu, portrety hr. Skarbka i p. Jerzmanowskiej. Malował też sceny rodzajowe jak: Pielgrzymka wiejska (akwarela 1896 – obecnie wł. Muz. Budownictwa w Sanoku), Emigranci, Po święceniu i pejzaże: Mgły jesienne, Białowieża, Dniepr pod Kijowem, Skały kroczyckie, Krajobraz z Kieleckiego – (zakupiony przez Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w r. 1905) oraz liczne studia portretowe typów ludowych w regionalnych strojach. R. wystawiał swoje obrazy w Warszawie: w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w l. 1891, 1894, 1895, 1898, 1899, 1904–14, w r. 1913 pokazał projekty dekoracji do „Balladyny” Słowackiego, 1917–19, oraz w Salonie Artystycznym S. Kulikowskiego w r. 1904 (Krajobraz, Łąka, Chłopiec z pod Miechowa), w Krakowie: w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w r. 1902 i na Wystawie Drukarstwa w r. 1904, we Lwowie w r. 1903, w Lublinie w l. 1907, 1911–12 (pokazał wtedy ok. dwustu prac), 1916, 1918. Za granicą eksponował bliżej nieokreślone prace w Petersburgu w r. 1901, brał udział w I Wystawie Malarzy Polskich w Moskwie w r. 1913 (Autoportret i Gdańsk).
W r. 1904 R. osiadł na stałe w Lublinie. Jego zainteresowania folklorem objęły wówczas region lubelski. Malowane akwarelą, 32 studia portretowe wieśniaków w strojach ludowych, mające wartość dokumentalną, zostały spopularyzowane w serii pocztówek pt.: „Typy ludowe Lubelszczyzny” (Wyd. Altenberga we Lwowie, W. Kiesewettera w Lublinie i in.). R. szkicował i malował akwarelą zabytki architektoniczne Lublina, fragmenty starego miasta, kościoły, zaułki. Brał udział w życiu kulturalnym miasta wygłaszając pogadanki o sztuce, odczyty monograficzne (o Arturze Grottgerze, Janie Matejce, Jacku Malczewskim, Józefie Chełmońskim) i pisując w prasie lubelskiej przeważnie na temat sztuki ludowej, rzemiosła i szkolnictwa artystycznego, teatru (amatorsko uprawiał aktorstwo). Przyjaźnił się z Hieronimem Łopacińskim. Był członkiem warszawskiego i lubelskiego Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Uczył rysunku na kursach dla rzemieślników Tow. Macierzy Szkolnej. Pisywał artykuły na temat sztuki, recenzje z wystaw (m. in. z I Salonu w Odessie w r. 1910), i teatralne w lubelskich czasopismach, jak w „Kurierze”, „Dzienniku Lubelskim”, „Głosie Lubelskim” i in. Wyjeżdżał za granicę, na międzynarodowe wystawy do Berlina (1906), Odessy (1910); w r. 1911 przebywał w Paryżu. Uprawiał grafikę, stosując technikę monotypii i litografi, rysował karykatury znanych osób, w l. 1912–13 wydał w Lublinie 3 serie karykatur, zdobił wydawnictwa książkowe. M. in. ilustrował „Szopkę” Teofila Lenartowicza (L. 1908) i wykonał ozdobniki i przerywniki do jednodniówek: „29 Listopada 1830” (L. 1915) i „Grottgerowi” (L. 1917).
W r. 1919 R. wyjechał w celu kuracji zdrowotnej do Szczawnicy i w ciągu najbliższych dwóch lat przebywał głównie w Szczawnicy oraz w Zakopanem. Od pierwszej chwili zafascynowała go sztuka i obyczajowość górali pienińskich. Zbierał i kopiował obrazki na szkle, przerysowywał ornamenty podhalańskiego stroju, sprzętu domowego, ceramiki, a także zapisywał podania i śpiewki góralskie. Na temat pasjonujących go problemów folkloru i szkolnictwa artystycznego dla ludu pisywał do „Gazety Podhalańskiej”, „Gazety Zakopiańskiej” i in. W r. 1923 umieścił w „Wierchach” artykuł Sztuka u górali szczawnickich, z własnymi rysunkami. Kilka jego szkiców na temat obyczajów górali szczawnickich i ich ubioru oraz studium o obrazach malowanych na szkle, złożyło się na wydany pośmiertnie i bogato ilustrowany własnymi rysunkami i akwarelami tom pt. Sztuka góralska na Podhalu (1928, w serii prac Tow. Przyjaciół Nauk w L.). Przygotował R. nadto do druku Tekę sztuki podhalańskiej zawierającą sto kilkadziesiąt barwnych plansz (nie drukowana, przekazana Tow. Przyjaciół Nauk w L.). W okresie podhalańskim R. przyjaźnił się z Władysławem Orkanem i Janem Wiktorem. W tym czasie wystawiał jeszcze w r. 1919 w Krakowie, w r. 1921 na Targach Wschodnich we Lwowie (Para górali, Legenda, Św. Jerzy, Zbójnik w płomieniach), w r. 1922 w Zakopanem i w r. 1924 w Łodzi. R. zmarł 29 V 1924 w Stróży (pow. janowski), pochowany został na cmentarzu w Lublinie.
R. był żonaty z Teresą z Piotrowskich, z którą miał syna Konstantego.
Po śmierci R-ego jego Pejzaż został pokazany na wystawie „Polska i jej lud w malarstwie” w r. 1934. W 50-lecie śmierci artysty w r. 1974 odbyła się wystawa monograficzna R-ego w Muzeum Wsi Lubelskiej, w Lublinie, na której znalazło się 15 akwarel, 18 litografii i pocztówki.
Prace R-ego (przeważnie akwarele i pastelowe studia chłopów w strojach regionalnych) posiadają: Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem, Muzeum Pienińskie w Szczawnicy, Muzeum Wsi Lubelskiej, Biblioteka im. Łopacińskich w Lublinie i największy zbiór – Muzeum Okręgowe w Lublinie.
Fot. autoportretu, w: Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; – Bystroń, Bibliografia etnografii; Gawełek, Bibliogr. ludoznawstwa; Grajewski, Bibliografia ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki, I cz. 1; Słown. Pracowników Książki Pol.; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Indeks Ludu, T. I–XXXIX, Oprac. przez J. Gajka i Z. Majewską, P. 1953; Katalog wystawy malarstwa polskiego XIX w., L. 1922; Katalog wystawy na Targach Wschodnich, Lw. 1921; Katalog wystawy nowoczesnego malarstwa scenicznego, Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, wrzesień-październik, W. 1913 poz. 193–217; I Wystawa Malarzy Polskich w Moskwie [Katalog, 1913]; Polska i tej lud w malarstwie. Wiek XIX i XX, Wyd. 2, Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, Przewodnik 95, W. 1934; Salon 1903, katalog, Lwów; Salon 1917, Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, W.; toż, 1918; toż, 1919; toż, 1923; VII Wystawa okrężna Grupy „XII”, Wystawa Sztuki Podhalańskiej. Grafika Glassnera Jakuba Miejska Galeria Sztuki, Ł. 1924; Wiercińska, Katalog prac TZSP; Wieś i krajobraz w malarstwie polskim. Wystawa ze zbiorów Muz. Budownictwa w Sanoku. Katalog. Muz. Okręgowe w Rzeszowie, Rzeszów 1977; – Bubień S., W 50 rocznicę śmierci. K. Kietlicz-Rayski. 1868–1924, „Kur. Lub.” 1974 nr 134; Dzieje folklorystyki polskiej 1864–1918, Pod red. H. Kapełuś i J. Krzyżanowskiego, W. 1982; Gawarecki H., O dawnym Lublinie. Szkice z przeszłości miasta, L. 1974; Kamykowski L., Konstanty Kietlicz-Rayski, w: Kietlicz-Rayski K., Sztuka góralska na Podhalu, L. 1928 s. VII–XXIV (tu bibliogr. artykułów R-ego); Lubierzyński F., Karykatury Kietlicz-Rayskiego, „Złoty Róg” 1913 nr 25 s. 1–4 (ilustr.); Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; toż w l. 1915–39; Wiktor J., Malarz Szczawnicy, „Maski” 1919 z. 18 s. 275–6; [Ziółkowski Wiktor] W. Z., Śp. Kietlicz-Rayski „Głos Lub.” 1924 nr 152; Zwolakiewicz H., Etnografowie i regionaliści w badaniach kultury ludowej Lubelszczyzny, w: Studia i Mater. Lubelskie. T. 1: 1962, Muz. Okręgowe w Lublinie; – Mater. do Dziej. Akad. Sztuk Pięknych, I, II; – „Kur. Warsz.” 1924 nr 151 s. 7 (nekrolog); „Spraw. Kom. Tow. Zachęty Sztuk Pięknych” za r. 1905, s. 39, 1924 s. 7, 1934 s. 26; „Sztandar Ludu” (L.) 1974 nr 250; „Wędrowiec” 1904 s. 263, 298; „Życie i Sztuka”, dod. do „Kraju”, 1905 nr 2–3 s. 4; – Arch. Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej w L.: sygn. 232/118, Jabłońska J., Konstanty Kietlicz-Rayski, malarz-etnograf, życie i twórczość (mszp. pracy magisterskiej, obszerna bibliogr.); IS PAN: Materiały Słownika Artystów Pol.; Paraf. Kościoła Rzymskokatol. w Irządzach: Akta chrztów nr 49/1868 (odpis metryki chrztu R-ego w posiadaniu autorki życiorysu).
Elżbieta Szczawińska