Krzeczunowicz Kornel (1815–1881), polityk galicyjski, poseł na sejm i do Rady Państwa. Ur. 2 II w Sosnowie, najstarszy syn Waleriana (zob.) i Joanny z Manugiewiczów. Kształcił się początkowo w kolegiach jezuickich w Tarnopolu i Lwowie, a w r. 1838 ukończył Wydział Prawa Uniw. Lwow. Przez dwa lata pracował w lwowskiej dyrekcji (prokuratorii) skarbu. W r. 1839 wyjechał do Rzymu, następnie do Szwajcarii i Francji w celu uzupełnienia wykształcenia ekonomiczno-prawnego. W Paryżu kontaktował się z Hotelem Lambert, bywał w salonach politycznych, słuchał wykładów na Sorbonie i w Collège de France. Kilka miesięcy spędził w Anglii. W r. 1841 przez Niemcy i Wielkopolskę powrócił do Galicji; od r. 1842 administrował majątkami ojca. W r. 1843 wszedł do sejmu stanowego i związał się z grupą działaczy skupionych wokół K. Krasickiego i T. Wasilewskiego. W kilku wygłoszonych tam przemówieniach opowiedział się za zniesieniem pańszczyzny, a w końcu 1845 r. złożył władzom memoriał o stosunkach poddańczych w Galicji.
K. wykazywał w r. 1848 wielką aktywność polityczną. Przeciwny pewnym rozwiązaniom społeczno-politycznym demokratów, sam opowiedział się za zniesieniem pańszczyzny za odszkodowaniem oraz za zwołaniem sejmu stanowego. Ten ostatni postulat, jako niedemokratyczny, spotkał się z krytyką. Przygotowany przez K-a projekt adresu do cesarza zawierał prośbę o zniesienie pańszczyzny i uwłaszczenie chłopów. Jako członek lwowskiej Rady Narodowej, delegowany przez brzeżańską Radę Narodową, pracował w jej Wydziale Spraw Krajowych zajmującym się reorganizacją administracji krajowej. W lecie 1848 r. stał już na czele opozycji domagającej się likwidacji Rady Narodowej i utworzenia nowego ciała, następnie wszedł do komisji przygotowującej projekt reorganizacji Rady Centralnej. Od października 1848 do r. 1861 był członkiem Rady Miejskiej we Lwowie.
Od r. 1847 K. był członkiem Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego we Lwowie. W r. 1848 został zastępcą członka, a w 1859 członkiem Komitetu Towarzystwa. Bardzo aktywny w jego pracach, wypowiadał się w sprawach robotników rolnych, propinacji i gorzelnictwa (Uwagi… nad artykułami pana Budzimierza Sochy, Lw. 1859), był zwolennikiem wykupna i regulacji serwitutów w celu ostatecznego rozdziału gruntów dworskich od chłopskich, ostro jednak występował przeciwko roszczeniom chłopów (art. Kilka słów, „Czas” i odb. Kr. 1853, oraz Die Grund und Servituten-streitigkeiten in Galizien, Wien 1862). Postulował utworzenie monopoli lasów, pastwisk i pracy najemnej. W r. 1851 opublikował Uwagi nad postępowaniem w załatwianiu sporów między dawnymi dziedzicami a ich niegdy poddanymi w Galicji (Lw. 1851, toż w języku niemieckim Lw. 1851, Wien 1861), w których bronił szlachtę polską przed atakami liberalnej prasy niemieckiej. Był także aktywnym członkiem Galicyjskiego Tow. Kredytowego Ziemskiego, należał do założycieli Galicyjskiego Banku Hipotecznego, Galicyjskiego Banku Kredytowego oraz szkoły rolniczej w Dublanach.
Po r. 1849 rozpoczął K. pracę nad katastrem, pisząc w tej sprawie memoriały do Wiednia i artykuły do dzienników galicyjskich (m. in. Rzecz o kadastrze w Galicji, „Czas” i odb. Kr. 1860) oraz publikując kilka broszur na ten temat: Uwagi o czynnościach katastralnych dotyczących szacunku gruntów (Lw. 1858), Der Bericht des Finanzausschusses im Hause der Abgeordneten über die Regierungsvorlage wegen Revision des Grundsteuerkatasters (Lw. 1862), O ustanowieniu katastralnych cen siana (Lw. 1864), Stały kataster w Galicji (Lw. 1866) oraz Uwagi nad szacowaniem gruntów (Lw. 1870–1). W rezultacie doprowadził K. do wstrzymania przez rząd szacunków katastralnych, a następnie do przeprowadzenia w r. 1869 nowego pomiaru katastralnego i nowego wymiaru podatku gruntowego, korzystniejszego dla ziemiaństwa. Ściśle z tym łączą się wystąpienia K-a dotyczące spraw podatkowych zarówno w Galicyjskim Tow. Gospodarskim, Galicyjskim Tow. Kredytowym Ziemskim, jak i w sejmie galicyjskim. W sprawach podatkowych ogłosił K. także liczne artykuły (np. cykl w „Gaz. Narod.” 1869 pt. Przeciw ustawie o podatku gruntowym) i kilka broszur (Denkschrift… betreffend die Branntweinerzeugungs-Steuer, Lw. 1859, Petycja…w sprawie podatku gruntowego i budynkowego, Lw. 1869).
W marcu 1861 r. K. uzyskał mandat poselski do sejmu z kurii wielkiej własności okręgu lwowskiego i zasiadał w nim nieprzerwanie do r. 1881. Pracował w licznych komisjach, przedstawiając własne projekty oraz poprawki w sprawach finansowych, podatkowych, szkolnych, administracyjnych. Przeciwstawiał się także chłopskim wnioskom w sprawach serwitutowych i przemówieniem 24 IV 1861 r. zapoczątkował sejmową dyskusję wokół serwitutów. W l. 1861–6 był członkiem Wydziału Krajowego. Swą wiedzą służył Kołu Polskiemu w Radzie Państwa, głównie w sprawach finansowych, podatkowych i katastralnych. W r. 1862 był za opuszczeniem parlamentu przez Polaków na znak protestu przeciw polityce Wiednia w stosunku do Galicji, kilkakrotnie też atakował w sejmie galicyjskim polityków ukraińskich za ich prorosyjskie stanowisko. W lutym 1867 r. opracował projekt adresu do cesarza – w którym postulował zgodnie z żądaniem autonomistów galicyjskich, aby uprawnienia ustawodawcze przenieść z Rady Państwa na sejmy krajowe – i bronił go w marcu t. r. w sejmie. Był przeciwnikiem centralistycznej koncepcji Rady Państwa i choć głosował przeciw uchwale 2 III 1867 r., jednakże przyjął mandat deputowanego do Rady Państwa. W końcu maja i w początkach czerwca 1867 r., obok F. Ziemiałkowskiego i Adama Potockiego, brał udział w pertraktacjach z F. Beustem i G. Andrassym, w wyniku których Galicja otrzymała Radę Szkolną Krajową. W jesieni 1867 r. został członkiem komisji konstytucyjnej Rady Państwa. Dn. 22 VIII 1868 r. złożył mandat deputowanego do Rady Państwa, a w czasie dyskusji nad rezolucją galicyjską 21 i 23 IX 1868 r. poddał krytyce konstytucję grudniową z r. 1867. Wysunął też we wrześniu 1868 r. własny kompromisowy program, skromniejszy od federacyjnych postulatów F. Smolki, ale dalej idący od wniosków A. Potockiego.
W tym czasie K. związał się z A. Sapiehą i podobnie jak on opowiadał się za ograniczeniem prawa ingerencji rządu w działalność samorządu krajowego, za zredukowaniem ustawodawczych uprawnień Rady Państwa, a rozszerzeniem uprawnień sejmów krajowych oraz przeciwko projektowi bezpośrednich wyborów do parlamentu centralnego. Dn. 27 VIII 1869 r. uczestniczył w pierwszym posiedzeniu klubu «Rezolucjonistów», a 23 I 1870 r. został jego przewodniczącym; jednakże już w r. 1870 doszło do poważnych rozbieżności politycznych między K-em a A. Sapiehą. Dn. 18 IX 1869 r. przedstawił w sejmie kilka wniosków dotyczących nietykalności posłów, języka polskiego w administracji, zwiększenia liczby posłów miejskich oraz regulacji podatku gruntowego. W kwietniu i maju 1870 r., wspólnie z innymi politykami galicyjskimi, pertraktował z premierem Alfredem Potockim w sprawie realizacji przez rząd postulatów zawartych w rezolucji i sprzeciwiał się wprowadzeniu w Galicji wyborów bezpośrednich do Rady Państwa. Od czerwca 1870 r. sprawował mandat poselski z kurii gmin wiejskich okręgu Lwów–Winniki–Szczerzec. W sierpniu 1870 r. przeciwstawiając się A. Sapieże poparł J. Klaczkę wzywającego Austro-Węgry do udzielenia pomocy napoleońskiej Francji. W l. 1870–2 występował przeciwko nacjonalistom ukraińskim, opowiadał się natomiast za ugodą z propolskim odłamem polityków ukraińskich. W czasie sesji sejmowej 1873–4 r. zabierał głos w sprawach ekonomiki kraju, szpitalnictwa, propinacji, budowy linii kolejowych, melioracji wodnych; postulował rozwój szkolnictwa rolniczego. Dn. 12 I 1874 r. wypowiedział się za częściową zmianą ustawy gminnej.
Od października 1873 r. K. ponownie zasiadał w Radzie Państwa, wybrany w okręgu kurii wielkiej własności Lwów–Gródek, a następnie od r. 1879 jako poseł z okręgu gmin wiejskich Lwów–Gródek–Jaworów. Występował w imieniu Koła Polskiego w debatach budżetowych i podatkowych (16 i 18 XII 1880), składał liczne wnioski i interpelacje. Przemawiał także przeciwko ustawom wyznaniowym, broniąc praw Kościoła, oraz bronił rządów E. Taaffego atakowanego przez liberałów niemieckich. W czasie swej działalności politycznej współpracował głównie z L. Sapiehą i M. Kraińskim, skłaniał się też ku lwowskim konserwatystom, jednakże zachował dużą samodzielność i przez wiele lat silnie związany był z «gronem krakowskim», zwłaszcza z Adamem Potockim i M. Zyblikiewiczem. Wykształcony, przywiązany do obrządku ormiańskiego, pracowity, był niezwykle wymagający dla współpracowników i bardzo krytykowany przez przeciwników politycznych, którzy słusznie wytykali mu jednostronność zainteresowań («Pan Katastrowicz») i nużącą drobiazgowość wystąpień parlamentarnych. Działalność K-a w sejmie i parlamencie austriackim doprowadziła go do zaniedbania własnego majątku, ocenianego w r. 1881 na około 3,5 mil. złr.
Zmarł K. na zapalenie płuc 21 I 1881 r. we Lwowie, pochowany 24 I t. r. na cmentarzu Łyczakowskim. Żonaty był od 31 VII 1858 r. z młodszą od siebie o 27 lat siostrzenicą Izabelą Suchodolską, pozostawił 4 dzieci: Aleksandra (zob.), Helenę (1867–1932), Waleriana (1870–1945), właściciela Jaryczowa i posła na sejm w l. 1913–4, oraz Leona (1872–1888).
Bibliogr. jak przy Walerianie Krzeczunowiczu oraz: Enc. Org., (podob.); W. Enc. Ilustr.; Wurzbach, Biogr. Lexikon; – Abancourt F. K., Era konstytucyjna austro-węgierskiej monarchii od 1848 do 1881 r., Kr. 1881 s. 111, 153, 224, 274, 277; Chłędowski K., Rezolucja galicyjska, „Ateneum” 1881 t. 2 s. 183–5, 291, 300; [Chłędowski K.] Ignotus, Walka z centralizmem w Galicji, tamże 1880 t. 2 s. 21, 27, t. 3 s. 39, 259–60, 1881 t. 1 s. 35–6, 293, 296; Dębicki L., Portrety i sylwetki z dziewiętnastego stulecia, Kr. 1907 III 36, 41, 109–12, 229, 235–50, 299; Feldman W., Stronnictwa i programy polityczne w Galicji, Kr. 1907 I 78, 79, 88, 232; Homola-Dzikowska I., Mikołaj Zyblikiewicz (1823–1887), Wr. 1964; Kieniewicz S., Adam Sapieha (1828–1903), Lw. 1939; tenże, Ruch chłopski w Galicji w 1846 roku, Wr. 1951; Kolmer G., Parlament und Verfassung in Österreich, Wien 1902–5 I–III; Koźmian S., Reprezentacja kraju naszego w Radzie Państwa 1879 r., Kr. 1879 s. 94–101; Łopuszański T., Pamiętnik Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego 1845–1894, Lw. 1894 s. 47, 72, 76, 77, 83, 84, 106, 108, 109, 132; Łoziński B., Galicyjski sejm stanowy (1817–1845), Lw. 1905 s. 119; tenże, Szkice z historii Galicji w XIX wieku, Lw. 1913; Ostrożyński W., Galicyjskie Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, jego powstanie i półwiekowy rozwój, Lw. 1892 s. 96, 117, 118, 120, 164, 197, 342–4, 369; Pannenkowa I., Walka Galicji z centralizmem wiedeńskim. Dzieje rezolucji sejmu galicyjskiego z 24 września 1868, Lw. 1918 s. 62–7, 85, 86, 111, 132, 164, 192, 194, 269 (fot.); Stebelski P., Lwów w 1848 r., „Kwart. Hist.” R. 23: 1909 s. 508, 521, 523–4, 546, 563; Stulecie Gazety Lwowskiej 1811–1911, Lw. 1911 I cz. 2; Tarnowski S., Andrzej Rydzowski – Kornel Krzeczunowicz, „Przegl. Pol.” 1881 (luty) s. 282–94; Wyka K., Teka Stańczyka na tle historii Galicji w latach 1849–1869, Wr. 1951; Zdrada J., Organizacja i stanowisko Koła Polskiego w wiedeńskiej Radzie Państwa 1861–1862, „Zesz. Nauk. UJ. Prace Hist.” (Kr.) Z. 12: 1963 s. 55, 57, 60; tenże, Udział Koła Polskiego w pracach ustawodawczych pierwszej austriackiej Rady Państwa (1861–1862), „Mpol. Stud. Hist.” R. 5: 1962 z. 1/2 s. 70, 76; tenże, Wybory do galicyjskiego sejmu krajowego w 1867 r., „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 9: 1963; – Chłędowski K., Album fotograficzne, Wr. 1951; tenże, Pamiętniki, Kr. 1957; Jabłonowski L., Pamiętniki, Kr. 1963; tenże, Złote czasy i wywczasy, Lw. 1920 s. 197–8; Korespondencja Karola Szajnochy, Wr. 1959; Mieroszewscy S. i S., Wspomnienia lat ubiegłych, Kr. 1964; Popiel P., Pamiętniki (1807–1892), Kr. 1927; Spraw. stenogr. sejmu krajowego galicyjskiego, 1861–1881; Stenographische Protokolle über die Sitzungen des Hauses der Abgeordneten des österreichischen Reichsrathes, Wien 1867–8, 1874–80; Z galerii sejmu galicyjskiego, K. K., Lw. 1870; Ziemiałkowski F., Listy o delegacji galicyjskiej, Kr. 1869 s. 11–2, 14, 17–8, 20, 24, 26, 34–5; tenże, Pamiętniki, Lw. 1904 I 32–5, 37–«, 40, 42, 44–5, 73; – „Bibl. Warsz.” 1881 t. 1 s. 484; „Czas” 1881 nr 18–9; „Dzien. Pol.” 1881 nr 20; „Gaz. Lwow.” 1881 nr 17–9; „Kłosy” 1881 t. 32 s. 86 (portret); – B. Jag.: rkp. 7888 Akc. 51/64; B. Narod.: rkp. 2817, 7133; B. Ossol.: rkp. 11756; B. PAN w Kr.: rkp. 103, 2159 t. 9, 2569 t. 2; – Informacje i materiały K. Krzeczunowicza i Z. Milewskiej.
Jerzy Zdrada