Peliksza Kornel (1823–1872), właściciel ziemski, naczelnik cywilny woj. mińskiego w r. 1863. Ur. w Stwołowiczach w pow. słuckim, był synem Ignacego, dzierżawcy w dobrach radziwiłłowskich, i Katarzyny z Miładowskich. Kształcił się w Słucku i w Instytucie Szlacheckim w Wilnie; w r. 1846 jeździł, zapewne w interesach, do Odessy i Warszawy. Dzierżawił zrazu klucz Malewo i Zadwórza w dobrach nieświeskich, od połowy lat pięćdziesiątych był już właścicielem niedużego folwarku Górki pod Mińskiem. Należał do założycieli i aktywnych działaczy Tow. Wstrzemięźliwości, które przeciwdziałało pijaństwu na wsi białoruskiej; zdobył sobie też reputację wzorowego gospodarza, filantropa i zwolennika zniesienia poddaństwa (podpisał jeszcze w czasach mikołajowskich odpowiednią petycję). Na wiosnę 1863 Wydział Zarządzający Prowincjami Litwy mianował go naczelnikiem cywilnym woj. mińskiego po Antonim Jeleńskim. P. był ułomny (chodził o kuli); mieszkając w Mińsku prowadził życie towarzyskie, utrzymywał bliskie kontakty z władzami carskimi i przez dłuższy czas unikał podejrzeń. Organizacją wojewódzką kierował sprężyście, ściągając podatek narodowy, rozbudowując łączność i żandarmerię narodową, zaopatrując oddziały partyzanckie w broń, odzież i żywność, skrupulatnie prowadząc rachunki. W początku października, poczuwszy się zagrożonym, przekazał urząd Hektorowi Łapickiemu i wyjechał za granicę, za wiedzą Konstantego Kalinowskiego. Zapytywany przezeń o stan umysłów w Mińszczyźnie przyznał, że szlachta poszła do powstania z poczucia patriotyzmu, ale kwestii socjalnej w ogóle nie rozumiała i dlatego nie mogła pozyskać chłopa dla sprawy. Wyjeżdżając via Petersburg za legalnym paszportem P. zapowiadał, że wróci za kilka tygodni, jeżeli przekona się za granicą, że powstanie ma jeszcze jakieś szanse. Został skazany zaocznie na śmierć i konfiskatę majątku; przepadła wówczas pokaźna i cenna biblioteka. Na emigracji przebywał kolejno w Paryżu, we Włoszech, czas dłuższy w Rumunii: najpierw w Galaczu, potem pod Jassami na kilkumorgowym gospodarstwie, wreszcie wziął w dzierżawę folwark Łazarówkę pod Haliczem. Odebrał sobie życie 12 III 1872, zniszczywszy przed śmiercią własną dokumentację z okresu powstania.

Z małżeństwa (od r. 1848) z Marią Wannowską, siostrą cioteczną Stanisława Moniuszki, P. pozostawił 5 córek: Wiktorię, Annę, Stefanię, Bronisławę i Zofię.

Wg Enc. Orgelbranda J. I. Kraszewski miał przedstawić P-ę jako Hutora-Grabę w powieści „Dziwadła” (Pet. 1853).

Enc., Org. (W. 1912) XVIII; PSB (Łapicki Hektor); Słown. Geogr., II 716; – Maliszewski E., Organizacja powstania styczniowego, W. 1925; Smirnov A. F., Vosstanie 1863 goda v Litvie i Belorussii, Moskva 1963; – Dybowski B., Wspomnienia z przeszłości półwiekowej, Lw. 1913; Gieysztor J., Pamiętniki z lat 1857–1865, Wil. 1921 I–II; Kowalewska Z., Obrazki mińskie 1850–1863, Wil. 1912 s. 90, 108; taż, Ze wspomnień wygnańca, Wil. 1912 s. 10, 35 (fot.); Powstanie na Litwie 1863–4; Ruch rewol. na Litwie 1861–2; [Wołodźko W.] Koszczyc W., Wspomnienia z powstania województwa mińskiego w roku 1863, w: Giller A., Polska w walce, Kr. 1875 II 184, 204–5, 222, 225, 227; – B. Narod.: rkp. 7001–7002 (listy do L. Bernatowicza).

Stefan Kieniewicz