Kurozwęcki Krzesław h. Róża (Poraj) z Grzybowa i Kurozwęk (zm. 1462), starosta generalny wielkopolski, kasztelan lubelski. Ur. u schyłku XIV w., syn być może Henryka, potem (1406) proboszcza w Radomsku. W r. 1413 K. zapisał się na Uniw. Krak.; w latach następnych przebywał w otoczeniu swego stryja kasztelana krak. Mikołaja z Michałowa i wystąpił w r. 1435 jako jego zastępca na starostwie krakowskim. Bardziej ożywioną działalność rozwinął w ostatnich latach życia Władysława Jagiełły i za panowania jego starszego syna. Wyrazem uznania zasług K-ego wobec króla były liczne zapisy sum dla niego na Radomsku i tamtejszym cle (1430, 1431, 1440, 1456), Potoku w woj. sandomierskim (1432), Szydłowie (1439, 1456, 1457) i wójtostwie szydłowskim (1439), na cle i mieście Piotrkowie (1439, 1440, 1441, 1443), wreszcie na Pilźnie (przed 1448), otrzymywane za pożyczki udzielane królowi, spłaty królewskich wierzycieli, a nawet użyczanie królowi płaszczy i futer na podarki (1440). Fortuna K-ego wzrosła po śmierci Mikołaja z Michałowa (1438), którego był głównym spadkobiercą. W połowie XV w. K. był właścicielem co najmniej 20 wsi i jednego zamku, nie licząc rozlicznych tenut. Majątek swój powiększał przez częste operacje finansowe: dbając o zdobycie gotówki zastawiał ruchomości i dobra ziemskie. Imał się nawet procederu narzucania swej opieki małoletnim, aby wejść w ten sposób w użytkowanie ich dóbr. Bliskie kontakty K-ego z żupnikiem Mikołajem Serafinem są być może dowodem ich wspólnych inicjatyw handlowych i przemysłowych, w których K. angażował zdobytą gotówkę.
Od r. 1436 K. występował jako podkomorzy sandomierski, w 1438 objął kasztelanię wiślicką. Za panowania Władysława III należał do grona oligarchii małopolskiej, decydującej o kierunku rządów w Polsce. W r. 1438 z własnym oddziałem wziął udział w wojnie czeskiej, długi zaciągnięte u K-ego z tytułu wyprawy regulował król w r. n.; w kwietniu 1438 r. podpisał akt konfederacji korczyńskiej odcinając się od ruchu prohusyckiego i opozycji młodoszlacheckiej. Pod koniec 1439 r., wraz z kaszt. sieradzkim Wawrzyńcem z Kalinowej, wyznaczony został jako delegat polski na zjazd książąt śląskich we Wrocławiu. Przed wyjazdem Władysława III na Węgry K. otrzymał w kwietniu 1440 r. w Nowym Sączu starostwo generalne Wielkopolski w miejsce odsuniętego od urzędu podstolego poznańskiego Stanisława Ostroroga, syna wpływowego wojewody poznańskiego Sędziwoja. Do Wielkopolski zjechał K. pod koniec maja 1440 r.; jesienią t. r. wziął czynny udział w akcji represyjnej wobec husytów wielkopolskich w Zbąszyniu i okolicach. W maju 1442 r. uczestniczył w sejmie sieradzkim, zimą t. r. wyjechał do króla na Węgry, pozostawiając jako swego zastępcę na starostwie generalnym podkomorzego poznańskiego Jana Czarnkowskiego. Wrócił do Wielkopolski w kwietniu 1443 r., niedługo potem, latem t. r., stracił starostwo na rzecz namiestnika królewskiego (locumtenensa) na Wielkopolskę, wojewody łęczyckiego Wojciecha Malskiego, być może wskutek oporów Wielkopolan; K. był ostatnim Małopolaninem na wielkopolskim starostwie generalnym aż po XVIII w.
Powróciwszy do Małopolski, K. wiosną 1444 r. brał najpierw udział w rokowaniach z księciem raciborskim Mikołajem w okolicach Skawiny; latem t. r. postąpił na kasztelanię lubelską. Jesień 1444 r. spędził w Małopolsce, w wyprawie warneńskiej nie brał udziału. Po śmierci Władysława III wystąpił w listopadzie 1444 r. jako jeden z reprezentantów panów małopolskich przy umowach o pokój z Janem Giskrą z Brandysu. W marcu 1446 r. wziął udział w sejmie piotrkowskim, od którego wraz z Mikołajem ze Ściborza miał posłować do Kazimierza Jagiellończyka na Litwę; wg Długosza sprzeciwiał się (wraz z Janem Głowaczem i Zbigniewem Oleśnickimi oraz Janem Tęczyńskim) uchwalonym na zjeździe w Bełżycach rozmowom z królewiczem Kazimierzem, żądając utrzymania kandydatury na tron polski Bolesława mazowieckiego. Po objęciu tronu przez Kazimierza Jagiellończyka był raczej odsunięty od dworu, należał do obozu Zbigniewa Oleśnickiego, któremu towarzyszył m. in. podczas uroczystości wręczania temuż w Krakowie kapelusza kardynalskiego w r. 1449. Wiosną 1450 r. podróżował do Austrii, przyjmowany w Wiener Neustadt przez Fryderyka III.
W r. 1453 zbliżył się K. do obozu królewskiego. Jesienią t. r. wziął udział w wyprawie wojsk nadwornych przeciw Januszowi, księciu oświęcimskiemu; wyprawa ta zakończyła się wykupem księstwa przez Kazimierza Jagiellończyka. W grudniu 1454 r., wraz z arcbpem gnieźnieńskim Janem Sprowskim i Janem Lutkowicem z Brzezia, reprezentował króla na zjeździe we Wrocławiu, mając pośredniczyć w sporach czesko-saskich, do mediacji jednak nie doszło. We wrześniu 1455 r. bawił z królem w Toruniu, gdzie wraz z innymi możnymi poręczał za niego wobec klasztorów wielkopolskich, użyczających kosztowności na potrzeby wojenne; w wojnie trzynastoletniej najpewniej nie brał udziału, przebywając głównie w Małopolsce oraz w swych tenutach sieradzkich: Radomsku i Piotrkowie. Dn. 25 I 1458 r. wziął udział obok króla w zjeździe z ks. Januszem oświęcimskim w Bytomiu. W styczniu 1459 r. uczestniczył jeszcze w sejmie piotrkowskim. Żył jeszcze w r. 1462, zmarł przed 6 IV t.r.
Ożeniony z Ewą (córką Abrahama Czarnego z Goszyc?), pozostawił córki Urszulę, żonę Eustachego ze Sprowy, i Annę, wydaną za Stanisława z Brzezia, oraz sześciu synów: Piotra (zob.), Dobiesława (zob.), Stanisława (zob.), Krzesława (zob.), Jana i Mikołaja (zob.), od urzędu piastowanego przez ojca zwanych Lubelczykami, którzy osiągnęli czołowe stanowiska w państwie; czterech z nich rozpoczęło za życia ojca studia na Uniw. Krak. (1456, 1459), dla dwu najstarszych uzyskał K. intratne kanonie, a także zapisy pieniężne na Piotrkowie i Radomsku.

Boniecki; Uruski; Dworzaczek, Genealogia; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; Gąsiorowski A., Urzędnicy wielkopolscy 1385–1500. Spisy, P. 1968; – Gawęda S., Możnowładztwo małopolskie w XIV i w pierwszej połowie XV wieku, Kr. 1966; Kiryk F., Jakub z Dębna na tle wewnętrznej i zagranicznej polityki Kazimierza Jagiellończyka. Wr. 1967 s. 31, 40; Kozierowski S., Ród Porajów-Różyców, „Roczn. Pol. Tow. Herald.” T. 9: 1928–9 [druk] 1930 s. 158, 160; Nowacki J., Biskup poznański Andrzej Bniński w walce z husytami Zbąszynia, „Roczn. Hist.” R. 10: 1934 z. 2 s. 258–9; Stankowa M., Sąd kasztelana lubelskiego w Wąwolnicy, „Roczn. Lub.” T. 13: 1970 [druk.] 1971 s. 26; – Acta capitulorum, II nr 425, 1097–1100; Akta grodz. i ziem., V nr 96, VIII nr 48, IX nr 47, X nr 97; Akta radzieckie poznańskie, Wyd. K. Kaczmarczyk, P. 1925 I nr 244; Album stud. Univ. Crac., s. 34, 148, 158; Cod. epist. saec. XV, I–III; Cod. Pol., IV; Długosz, Historia, V; Inventarium omnium et singulorum privilegiorum… in archivo Regni… confectum 1682, Ed. E. Rykaczewski, Lutetiae Parisiorum–Berolini–Posnaniae 1862 s. 239, 306, 308, 309; Kod. m. Krak., II; Kod. Mpol., IV; Kod. tyniecki; Kod. Wpol., V; Knigi polskoj koronnoj metriki XV stoletija, W. 1914 I; Materiały archiwalne wyjęte głównie z Metryki Litewskiej od 1348 do 1607 roku, Wyd. A. Prochaska, L. 1890 s. 65, 103, 104; Pawiński A., Sejmiki ziemskie, W. 1895 s. XLII, XLIV; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 2294, 2320, 2474, 2476, 2519, 2780, 2881, 2882, 2912a, 2941, 3014, 3016, 3068, 3157, 3158, 3170, 3182, 3295, 3304, 3309, 3337, 3341, 3352, 3484, 3548, 3570, 3649, 3718, 3798, 3833, 3927; Zbiór dokumentów katedry i diecezji krakowskiej, Wyd. S. Kuraś, L. 1965 I nr 171, Mater. do Dziej. Kościoła w Pol., I; Zbiór dokumentów mpol., III nr 793, 826; – AGAD: dok. perg. 324, 347, 355, 357, 369, 424, 438, 446, 457, 4847, 4869, 4873, 4874; Arch. Archidiec. w Gnieźnie: dok. nr 1201.
Antoni Gąsiorowski