Gembicki Krzysztof († 1659), h. Nałęcz, kasztelan gnieźnieński, pan na Gembicach i Łabiszynie, był piątym synem Jana, podczaszego poznańskiego, i Katarzyny Zaremba Cieleckiej. Mając 15 lat wstąpił na dwór królewski. W r. 1618 występował jeszcze jako dworzanin i zasługiwał się zapewne dobrze na dworze, bo już w r. 1623 otrzymał starostwo stawiszyńskie, które za zgodą króla odstąpił w r. 1630 najmłodszemu bratu, Bonawenturze. W r. 1625 studiował w Bolonii. W r. 1632 był G. starostą gnieźnieńskim, 29 I 1634 burgrabią krakowskim i w tym roku podczaszym poznańskim. W kwietniu 1636 r. postąpił na podstolego koronnego. Wtedy posiadał też starostwo zygwulskie i kokenhauskie, które w r. 1636 odstąpił Rudominie. Stolnikiem koronnym został 26 III 1638. W r. 1645 jako krajczy koronny podpisał ordynację kopalń nowotarskich i czorsztyńskich. Wreszcie 26 IV 1653 został mianowany kasztelanem gnieźnieńskim. Prawdopodobnie w r. 1659, tj. w roku swej śmierci, postąpił na wojewodę inowrocławskiego, ale nie wiadomo, czy objął to krzesło. W ll. 1633–4 brał G. udział w wojnie moskiewskiej i tureckiej. Król Władysław IV cenił G-go i lubił; w r. 1637 wziął go ze sobą do Iłży na powitanie królowej Cecylii Renaty; w czasie uroczystości dworskich G. urzędował jako podstoli koronny. Jeździł też G. z królem do wód do Baden. Na konwokacji 1648 r. podpisał uniwersał do braci szlachty, a na elekcji był posłem ze strony elekta Jana Kazimierza do paktów konwentów i świadkiem przysięgi królewskiej. W r. 1653 posłował do Siedmiogrodu i na Wołoszczyznę, by odwieść te kraje od przymierza z Kozakami i Szwedami. Utrzymywał G. bliskie stosunki z krewnym swym prymasem Wawrzyńcem Gembickim, który oddawał mu bogate dzierżawy, np. dobra łęgonickie w ziemi sandomierskiej, dobra Konary, Podgórzyce, Ostrów, Las i Przelot oraz inne mniejsze. W przededniu szwedzkiego »potopu« w r. 1654 pożyczył G. królowi 200.000 guldenów na 12 lat pod zastaw starostwa nowodworskiego w woj. malborskim, które potem długo w jego rodzinie pozostało.
W r. 1626 Zygmunt III obdarzył go majątkami: Kalinowiec, Gawronki w powiecie nieszawskim i Stanomin w powiecie inowrocławskim; w r. 1631 otrzymał jeszcze Szyce w powiecie olkuskim. Prócz wymienionych dóbr posiadał Łabiszyn nad Notecią, który zakupił w r. 1649 za 170.000 zł od Jana Konstantego i Jana Leopolda Opalińskich. G. przeszedł do historii jako mąż »wielkiej roztropności i ludzkości«, zwany już w młodości »zacnym młodzianem«. Był żonaty z Krystyną Sapieżanką, starościanką uświacką, wdową po Stanisławie Radziejowskim, wojewodzie łęczyckim; miał syna Andrzeja i córkę.
Niesiecki IV 103; Uruski IV 133: Boniecki VI 25–6; Żychliński IV 107, XVI 190, XVIII 159, 174; Vol. Leg. IV 193, 199, 204, 448; Dogiel, Codex diplomat. IV 478; Memoriale A. St. Radziwiłła I 6, 316, 350, 355, II 175; Bersohn M., Studenci Polacy na Uniw. Bolońskim, Kr. 1894, 31: Łabędzki H., Górnictwo w Pols., W. 1841, II 386; Czaplewski, Senatorowie świeccy Prus Król. 148; Bartoszewicz J., Tablice hist., Bibl. Warsz. 1860, s. 640–1; 1861, s. 123, 1863, s. 99; Temberski, Annales, 280; Korytkowski J., Arcybiskupi gnieźn. III 671, 677; Kubala, Ossoliński, 446; tenże, Droga Władysława IV do Baden i kongres w Nikolsburgu (diariusz Jakuba Sobieskiego), Przew. Nauk. i Liter. 1878, I 57; Zbiory Komitetu do Dziej. Życia Umysł. w Polsce PAU.
Adam Przyboś