Naruszewicz Krzysztof h. Wadwicz (zm. 1630), podskarbi w. lit. Był najmłodszym synem Mikołaja, podskarbiego ziemskiego lit. (zob.), i Barbary Kuncewiczówny, bratem Mikołaja, kaszt. żmudzkiego (zob.), i Jana, łowczego lit. (zob.). Ur. ok. 1570 w rodzinie kalwińskiej, studiował w młodości i podróżował po Niemczech i Włoszech. Był właścicielem Hanuszyszek w pow. trockim, Możejkowa i Lebiody w pow. lidzkim. W r. 1608 posiadał dzierżawę bułhakowską w woj. trockim. W r. 1611 przeszedł na katolicyzm i odebrał kalwinom zbór w Hanusiszkach, przywracając istniejący tam wcześniej kościół katolicki. Zmiana wyznania ułatwiła mu drogę do godności najpierw dworskich, a następnie senatorskich.
Jako łowczy W. Ks. Lit. otrzymał 15 IV 1615 od króla nominację na podskarbiego nadwornego lit. Urząd ten sprawował w r. 1616, pozostając nadal łowczym. Sejm 1616 r. powierzył mu administrowanie sprawami skarbowymi w imieniu chorego podskarbiego w. lit. Hieronima Wołłowicza. W czasie komisji wojskowo-skarbowych w Poniewieżu i Bowsku (obie komisje nie datowane) uspokajał konfederatów wojskowych, a w celu wypłacenia im zaległego żołdu zaciągał długi, zastawiając własne dobra. Dn. 4 I 1618 kierował obradami sejmiku przedsejmowego woj. trockiego. W nagrodę za uspokojenie konfederatów uzyskał 4 IV 1618 od króla podskarbstwo w. lit. i jednocześnie pisarstwo W. Ks. Lit. Zygmunt III, wysyłając komisje z Warszawy, ograniczał stale wypłaty żołdu dla oddziałów podporządkowanych Krzysztofowi Radziwiłłowi, hetmanowi polnemu lit., o co N. toczył stale spory z Radziwiłłem. W styczniu 1619 zalegał z zapłatą piechocie niemieckiej w Dyneburgu. W październiku 1620 na zjeździe głównym słonimskim polecono N-owi wypłacenie 20 000 zł na zaciąg nowego żołnierza przez Jana Karola Chodkiewicza. T. r. został ciwunem weszwiańskim na Żmudzi. Był także starostą uszpolskim i nowodworskim (w pow. lidzkim). Sejm powierzył mu w r. 1621 na okres wojny z Turcją czuwanie nad bezpieczeństwem zamku wileńskiego i zarządzanie miastem. W r. 1625 na rozkaz króla, wypełniając jednocześnie życzenie Lwa Sapiehy, od niedawna hetmana w. lit., odmówił wydania ze skarbu pieniędzy hetmanowi polnemu lit. Krzysztofowi Radziwiłłowi, zbierającemu wojsko zaciężne przeciwko Szwedom, gdyż Lew Sapieha pragnął, aby wojsko to podlegało tylko jemu, a nie hetmanowi polnemu.
Na sejmie toruńskim N. wziął 20 XI 1626 udział w wotach senatorskich, wypowiadając się – podobnie jak podkanclerzy lit. Paweł Sapieha – za koniecznością obciążenia podatkami na wojnę także warstwy najwyższej, dotąd uprzywilejowanej. Na sejmie tym wszedł do komisji powołanej do opracowania projektu nowego opodatkowania. Starał się na sejmie o konstytucję zapewniającą mu zwrot wyłożonych własnych pieniędzy, lecz sprzeciwił się temu sam król. Nie wszedł do delegacji wyznaczonej do reformy ustroju skarbowego zapewne dlatego, że wraz z innymi popierającymi dotąd króla senatorami lit. dążył do zawarcia odrębnego rozejmu między W. Ks. Lit. i Szwecją, który podpisany został 19 I 1627. Do zwolenników reform należał w czasie trwania obrad Komisji Warszawskiej w marcu 1627. N. udzielał znacznych pożyczek prywatnych na pokrycie niedoborów skarbowych na żołd dla wojska lit. Gwarantowały mu ich zwrot wszystkie sejmy z l. 1626–9. Jeszcze jednak po jego śmierci skarb winien był spadkobiercom: 323 480 zł 16 gr 15 den. (ok. 324 000 złp.). Zarzuty stawiane N-owi, zarówno przez L. Sapiehę, jak i K. Radziwiłła o niedopełnienie obowiązków podskarbiego w zakresie terminowego dostarczania żołdu i zaopatrzenia dla wojska, nie były w pełni obiektywne. Na ile pozwalały na to warunki, wykonywał on bowiem swoją funkcję ze szczególnym zaangażowaniem i dokładnością. Był m. in. zapewne inicjatorem, a co najmniej współtwórcą, konstytucji sejmu zwycz. 1629 r. o nałożeniu na szlachtę cła od całego eksportu lit. Na drugim sejmie 1629 r. została ona rozciągnięta i na import, przy niewątpliwym współudziale N-a. W dużej mierze dzięki tym konstytucjom udało się w przyszłości spłacić nie tylko wszystkie długi lit., ale nawet uzyskać nadwyżkę skarbową. Na razie jednak, choć nie zwrócono mu jeszcze dawnych długów, N. zaciągnął w styczniu 1630 dużą pożyczkę, pod zastaw własnych dóbr, na doraźną wypłatę żołdu żołnierzom «inflanckim». Król stawiał go wówczas za wzór podskarbiemu kor. Hermolausowi Ligęzie. W swojej gorliwości rygorystycznie egzekwował, jeszcze w r. 1629, niepopularną na Litwie konstytucję z r. 1627, o zamknięciu ziem i portów pozywając o jej przekroczenia do Trybunału Wil. nawet samego K. Radziwiłła. Mimo to i za życia, i po śmierci sejmiki lit. wyrażały mu uznanie za ofiarność i sumienność. Chwaliła go także przed królem komisja sejmowa, powołana przez sejm zwycz. 1629 r. do rozliczenia wojska «inflanckiego». N., chory już w połowie 1629 r., wziął jeszcze udział w sejmie listopadowym oraz w komisji sejmowej, która w grudniu t. r. i styczniu 1630 spłacała żołnierzy lit. w Bowsku. Nie żył już 12 VIII 1630.
Z małżeństwa z Elżbietą Szymkowiczówną (Siemkowiczówną), wojewodzianką witebską, zostawił N. czterech synów: Stanisława (zob.), Aleksandra (zob.), Jana i Kazimierza, starostę bułhakowskiego po ojcu. N. pozostawił również kilka córek, z których przynajmniej dwie były w r. 1630 zamężne, a co najmniej cztery pozostałe były zakonnicami bernardynkami lub niedorosłymi jeszcze pannami.
Syn N-a Jan (zm. 1663), po studiach w Ingolsztacie, Padwie i Bolonii oraz pobycie w Rzymie, został w r. 1638 ciwunem wieszwiańskim, w r. 1661 mianował go Jan Kazimierz cześnikiem lit. i t. r. – podskarbim nadwornym lit., aby w ten sposób mocniej związać z królewskim stronnictwem braci Naruszewiczów, gdyż sam Jan nie odgrywał żadnej roli politycznej.
Kojałowicz, Compendium, s. 319; Niesiecki. I 268, III 343, VII 525; Żychliński, III 154; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 187, 192, 237; – Kotłubaj E., Galeria nieświeska portretów Radziwiłłowskich, Wil. 1857 s. 101; Seredyka J., Sejm w Toruniu w 1626 r., Wr. 1966 s. 66, 68, 83, 102, 123, 139, 161; tenże, Współczesna opinia publiczna wobec utworzenia i działalności Komisji Warszawskiej z 1627 r., w: O naprawę Rzeczypospolitej, W. 1965 s. 66; Szelągowski A., O ujście Wisły. Wielka wojna pruska, W. 1905 s. 82–7; Wisner H., Król i książę. Konflikt między Zygmuntem III Wazą i Krzysztofem Radziwiłłem, „Roczn. Białostocki” R. 11: 1972 s. 88–9; tenże, Wojsko litewskie I połowy XVII wieku, Cz. I, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1973 XIX cz. I s. 61–138; Žukovič P. N., Kobrinskij sobor i torunskij sejm 1626 goda, „Christjanskoe Čtenie” (S. Pet.) 1910 c. 1 s. 14–35; – Kolęcki F., Kazanie na pogrzebie Krzysztofa Naruszewicza, L. 1631; Starożytności hist. pol., I 202; Vol. leg., III 152, 159, 207, 208, 239, 252, 265, 280, 295, 315, 317, 324; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. II nr 1007, 1008, 1022, 1030, 1035, dz. V teka 364 nr 14698 oraz teka 223, nr 10262; B. Czart.: rkp. 359 s. 424; B. PAN w Kr.: rkp. 300, 29/108 s. 38; Życiorys syna N-ego Jana Naruszewicza, opracowany przez Andrzeja Rachubę, w Materiałach Red. PSB.
Tadeusz Wasilewski