Stanisław Kubski (1876–1942), błogosławiony, proboszcz i dziekan gnieźnieński. Ur. 13 VIII w Książu koło Strzelna, był synem Michała, rolnika, oraz Franciszki z domu Głuszek.
Do gimnazjum uczęszczał S. najpierw w Trzemesznie, potem w Wągrowcu, świadectwo dojrzałości otrzymał w r. 1897. Następnie uczył się w seminarium duchownym archidiec. poznańsko-gnieźnieńskiej. Święcenia kapłańskie przyjął 25 XI 1900 z rąk bp. sufragana gnieźnieńskiego Antoniego Andrzejewicza i został skierowany jako pierwszy mansjonarz i wikariusz do parafii w Śremie (archidiec. poznańska).
W Śremie, obok pracy duszpasterskiej, podjął działalność społeczno-narodową, choć proboszcz, Niemiec E. Becker, popierał działalność Hakaty. W r. 1904 został prezesem tamtejszego Banku Parcelacyjnego. W r. 1906 wsparł strajk dzieci szkolnych o prawo uczenia się religii w języku polskim. T.r. wszedł w skład Pow. Komitetu Wyborczego na m. Bnin. W kampanię wyborczą na rzecz kandydatów polskich zaangażował się również w r. 1908, jako członek Pow. Komitetu Wyborczego na I Obwód Miejski w Śremie. W r. 1910 został przeniesiony do parafii p. wezw. św. Wawrzyńca w Gnieźnie, którą samodzielnie administrował i w której odnowił kościół. Tu w r. 1911, za zorganizowanie odczytu oświatowego bez powiadomienia policji, niemieckie władze państwowe ukarały go grzywną. W l. 1912–14 prezesował Kółku Rolniczo-Włościańskiemu w Gnieźnie. Na początku 1917 został proboszczem parafii p. wezw. Świętej Trójcy i dziekanem gnieźnieńskim. Pełnił funkcję dyrektora archidiec. stow. «Apostolatus Orationis». W poł. listopada 1918 wszedł w skład Tymczasowej Rady Ludowej w Gnieźnie, zaś 20 XI do tamtejszej Miejskiej Rady Ludowej. Z jej ramienia zasiadał w Komisji Wyborczej, która ustaliła skład nowej Rady Miejskiej Gniezna (marzec 1919). W l. 1919–22 był kapelanem WP, po czym powrócił na krótko do swej parafii. Dn. 23 III 1923 został S. proboszczem parafii p. wezw. Zwiastowania NMP w Inowrocławiu, a 1 IV t.r. objął też drugą tamtejszą parafię p. wezw. św. Józefa. W ciągu kilku lat doprowadził do końca odbudowę zniszczonego kościoła parafialnego. «Z natury bezpretensjonalny, potrafił wpływem swoim objąć wszystkie warstwy parafian» (Stanisław Gałecki). Od 19 X 1921 do listopada 1930 był sędzią prosynodalnym w Metropolitalnym Sądzie Duchownym. Ok. r. 1923 został kanonikiem kapituły kolegiackiej św. Jerzego w Gnieźnie, a od r. 1925 dziekanem inowrocławskim. W r. 1927 współorganizował pierwszy w Polsce kongres eucharystyczny w Inowrocławiu w ramach VII Zjazdu wielkopolskiej Ligi Katolickiej (25–26 VI). Przed r. 1929 został radcą duchownym, deputatem do zarządu dóbr seminarium duchownego, delegatem arcybiskupim przy egzaminach maturalnych z religii w seminarium nauczycielskim w Inowrocławiu oraz członkiem czynnym Bractwa Księży Misjonarzy «Dobrego Pasterza». Od r. 1931 pełnił dodatkowo obowiązki wizytatora nauki religii w szkołach powszechnych na pow. inowrocławski i archidiec. dyrektora Związku Księży Adorantów Przenajświętszego Sakramentu. Dn. 23 X 1935 otrzymał tytuł kanonika kapit. kruszwickiej, restytuowanej i zreorganizowanej przez kard. Augusta Hlonda. W r. 1937 został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. W r.n. brał udział w Międzynarodowym Kongresie Eucharystycznym w Budapeszcie.
Tuż przed wybuchem drugiej wojny światowej prezydent Inowrocławia Apolinary Jankowski powołał S-a do Obywatelskiego Komitetu Pogotowia Narodowego. Zaraz po wkroczeniu wojsk niemieckich S. został 8 IX 1939 aresztowany. Przez całą noc trzymany był w pozycji klęczącej na dziedzińcu koszarowym. Następnego dnia wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie, gdzie pracował w kamieniołomach, a stamtąd w grudniu r.n. do Dachau (nr obozowy: 21678). Jako nienadającego się do pracy, wyselekcjonowano go do wywózki. «Maleńki, żywy staruszek o pięknej twarzy i niebieskich oczach dziecka, nie stracił nic ze swej żywości» (H. Malak) i jeszcze w ostatnich chwilach wydawał znajomym księżom polecenia odnośnie swej parafii. Wywieziony z obozu w tzw. transporcie inwalidów 18 V 1942, został prawdopodobnie jeszcze tego samego dnia zagazowany w drodze do Linzu. Jako oficjalna data śmierci podawany jest 13 VI 1942.
Proces beatyfikacyjny S-a prowadzono w ramach ogólnopolskiego procesu męczenników drugiej wojny światowej rozpoczętego w r. 1992 we Włocławku. Dn. 13 VI 1999 został ogłoszony błogosławionym przez papieża Jana Pawła II podczas mszy św. w Warszawie, wraz ze 107 innymi ofiarami hitleryzmu.
Kaczmarek T., Bibliografia 108 błogosławionych męczenników, „Ateneum Kapł.” T. 135: 2000 z. 2/3 (549/55) s. 258–9; – Gładyszewski L., Beati martyres. Błogosławieni męczennicy za wiarą archidiecezji gnieźnieńskiej 1939–1945, Gniezno 1999; Inowrocławski słownik biograficzny, Inowrocław 1994 II (E. Mikołajczak, bibliogr.); Kaczmarek T., Światła w ciemności. Męczennicy 1939–1945, Włocławek 2000 s. 71 (podob.); Męczennicy za wiarę 1939–1945, W. 1996 (L. Gładyszewski, fot., bibliogr.); – Jacewicz–Woś, Martyrologium duchowieństwa, II–III; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Gniezno i ziemia gnieźnieńska. Walka o wolność narodową i społeczną 1918–1945, Red. J. Topolski, B. Polak, Gniezno 1978; Dokumentacja dotycząca beatyfikacji 108 męczenników, „Ateneum Kapł.” T. 135: z. 2/3 (549/550) s. 240–56; Domagała J., Ci, którzy przeszli przez Dachau, W. 1957 s. 151; Kącki F., Udział duchowieństwa katolickiego w powstaniu wielkopolskim, „Novum” 1971 nr 12 s. 54; Kurek Z., Obrona cywilna Inowrocławia we wrześniu 1939 r., Inowrocław 1981 s. 32; Mikołajczak E., Duchowieństwo w dziejach Inowrocławia, Bydgoszcz–Inowrocław 1990; Piela M., Udział duchowieństwa w polskim życiu politycznym w latach 1914–1924, L. 1994 s. 81; Stulecie Liceum Ogólnokształcącego im. Powstańców Wielkopolskich w Wągrowcu, Wągrowiec 1972 s. 90; Wilk S., Archidiecezja gnieźnieńska w II Rzeczypospolitej, L. 1987 s. 30, 72, 115–16, 123, 243; Wygodzki Z., Gniezno i powiat gnieźnieński w powstaniu wielkopolskim 1918–1919, P. 1988; – Cieszyński N., Roczniki katolickie na rok Pański 1926, P. 1926; toż na r. 1928, P. 1928; Elenchus omnium ecclesiarum et universi cleri archidioecesis Gnesnensis pro anno Domini 1920, Gnesnae 1920; Elenchus omnium ecclesiarum et universi cleri archidioecesis Gnesnensis et Posnaniensis, 1923–8, Posnaniae; Elenchus omnium ecclesiarum et universi cleri archidioecesis Posnaniensis pro anno Domini 1906, Posnaniae 1906; Roczn. archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej. 1929–38, P.; – Bardel M., Z Krasnobrodu przez obozy i obczyznę do rodzinnych stron, Oprac. E. Walewander, L. 1995; Gałecki S., Ś.P. ks. kanonik Stanisław Kubski, „Wiad. Archidiec. Gnieźnieńskie” R. 4: 1949 nr 10/11/12 s. 211–15; Malak H., „Klechy” w obozach śmierci, Schwäbisch Gmünd 1948 s. 105; – „Mies. Katol.” R. 38: 1923 nr 4 s. 32, nr 7 s. 55.
Andrzej A. Zięba