Janiszewski Leon (1810–1861), poeta, tłumacz, muzyk. Ur. w Kaliszu, syn Tomasza. Był pochodzenia mieszczańskiego. Uczęszczał do gimnazjum Pijarów w Kaliszu (?), a w r. 1828, po jego zamknięciu, przeniósł się do Piotrkowa i tam złożył maturę. W r. 1829 zapisał się na Uniw. Warsz. Podczas studiów tłumaczył traktat Swetoniusza „De grammaticis” i satyry Persjusza. To ostatnie tłumaczenie spotkało się z uznaniem ze strony K. Brodzińskiego, ówczesnego profesora Uniwersytetu. W r. 1830 wstąpił J. do zakonu Pijarów w Łupkowie. Podczas nowicjatu, z zachęty ks. Maliszewskiego, tłumaczył J. kronikę Starowolskiego „De rebus Sigismundi primi… gestis” (przekład polski J-ego znajduje się w B. Jag. rkp. 276). Pracę nad tłumaczeniem przerwało poecie powstanie listopadowe. J. zbuntował nowicjuszów i razem z nimi przybył 9 XII do Warszawy. Ranny pod Grochowem, dostał się do niewoli. Przez pewien czas przebywał w Bobrujsku jako dyrektor orkiestry wojskowej pułku saperów. Tam też w pobliskiej Dobośnie powstały w r. 1838 pierwsze znane nam utwory J-ego.
Wysłany z pułkiem na Kaukaz przybył w r. 1841 do Tbilisi (Tyflisu). Tam wystąpił z armii w stopniu podporucznika. Odtąd źródłem jego utrzymania stała się praca w szkole. J. pełnił obowiązki nauczyciela muzyki w popularnej szkole tbiliskiej Aleksandra Iwanowicza Rajewskiego. Gdy Rajewski został powołany na stanowisko inspektora szkolnego, J. stał się przez pewien czas faktycznym kierownikiem szkoły. Przed śmiercią zajmował posadę nauczyciela muzyki w Zakaukaskim Instytucie Panien (w r. 1847 ogłosił dwie polki na fortepian: Polkę tyfliską i Nadobną Gruzinkę). J. zmarł w Tbilisi 27 II 1861 r.
Jako literat pisywał J. dużo, przeważnie wierszem oraz tłumaczył Puszkina („Cyganie” 1842, „Jeniec kaukaski” 1851). Utwory jego ukazywały się w „Bibliotece Warszawskiej”, „Gwieździe”, „Pamiętniku Naukowo-Literackim”, „Roczniku Literackim” i „Rubonie”. W rosyjskim czasopiśmie „Kaukaz” publikował recenzje muzyczne. Twórczość J-ego można podzielić na dwa okresy. W pierwszym, przedpowstaniowym, zamierzał poświęcić się filologii klasycznej. W drugim, popowstaniowym, który zaczyna się ok. r. 1838, J. występuje jako dojrzały już poeta. W ówczesnych jego wierszach znajdujemy krytykę romantycznego widzenia świata. Pozornie więc J. postępuje drogą Gustawa – Mickiewicza z IV cz. „Dziadów”, jak on potępiając «książki zbójeckie». Ale w Reminiscencji w dniu urodzin, nade wszystko zaś w poemacie Dwa dni, konfrontacja młodzieńczych nadziei z rozczarowaniem dojrzałego człowieka prowadzi do bezpośredniego oskarżenia ustroju. Poemat ten, a także Obrazy i myśli z podróży do Tyflisu zbliżały się do tej analizy stosunku zmaterializowanego społeczeństwa do artysty, jaki współcześnie przeprowadzała w swoich utworach tzw. cyganeria warszawska. W utworach W wielką sobotę, a zwłaszcza Mogiła na Szpicbergu J. ukazał (podobnie jak u nas J. Wojkowska, a we Francji J. Beranger) tragiczny kontrast między światem nędzy a światem bogaczy. Współpracownik wielu postępowych czasopism nie ustrzegł się J. konfliktu z władzami. Kiedy w r. 1851 policja carska skonfiskowała 7 zeszyt „Pamiętnika Naukowo-Literackiego” i aresztowała jego redaktora Romualda Podbereskiego pod zarzutem kontaktu z Tow. Demokratycznym Polskim, na liście osób poszukiwanych znalazł się J. Jedynie zbieg okoliczności uratował go przed aresztowaniem i pozwolił w spokoju przeżyć ostatnie lata.
Estreicher; Korbut; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; – Francev V., Neizvestnyi pol’skij perevod „Kavkazkogo plennika”, „Slavia” 1934 s. 13; Inglot M., Polacy piszący na Kaukazie, „Pam. Liter.” R. 48: 1957 z. 2; Toporowski M., Puszkin w Polsce, W. 1950; Żywow M., Polscy poeci „kaukascy”, „Pam. Liter.” R. 50: 1959 z. 4; – Księga wierszy polskich XIX w., Wyd. 2., W. 1956 I 368; Zbiór poetów polskich XIX w. (1795–1918), Oprac. P. Hertz, W. 1961 II 522.
Mieczysław Inglot