Moszyński Leon h. Nałęcz (1724–1788), kasztelan lubelski, konfederat barski. Ur. 11 IV w Grabówce koło Opola Lubelskiego. Był synem Stanisława (zm. 1757), kasztelana radomskiego, i Antoniny Morawickiej (zm. przed 1757). W l. 1740–2 uczył się w Szkole Kadetów w Luneville. W r. 1750 otrzymał godność szambelana królewskiego. W r. 1754 kupił za konsensem królewskim (z 23 XI) od Augusta Moszyńskiego, stolnika w. kor., starostwo inowłodzkie; ponadto był dziedzicem dóbr w Sandomierskiem i Lubelskiem (klucz Grabówka) oraz posesorem wójtostwa i wybraniectwa Glinnik (względnie Glina) w woj. łęczyckim. W zawiązanej 6 II 1764 konfederacji na sejmiku przedkonwokacyjnym w Lublinie został sędzią kapturowym. Z woj. lubelskim podpisał wybór Stanisława Poniatowskiego. Nowy król chcąc zjednać sobie M-ego, gorącego zwolennika Sasów, nadał mu najpierw urząd podkomorzego, a następnie 10 IV 1766 kasztelanię lubelską. Sejm 1766 r. powołał go na członka Komisji Wojskowej Kor., w której pełnił funkcję przewodniczącego, w zastępstwie nieobecnego prawie stałe na posiedzeniach prezesa Augusta Czartoryskiego. Na sejmie 1767–8 r. został komisarzem w utworzonej w r. 1764, a obecnie reasumowanej komisji do traktowania z dworem berlińskim. W czasie od 1 X – 31 XII 1768 pełnił (z ramienia sejmu 1766 r.) funkcję rezydenta przy boku królewskim. Duża w tym zasługa M-ego, że Komisja Wojskowa w ciągu niespełna dwóch lat (1766–8) przeprowadziła szereg reform w wojsku kor. (wydanie nowego regulaminu płacy, regulaminu musztry dla kawalerii i piechoty, przesunięcie w stan nieczynny niezdatnych oficerów, uregulowanie taksy za szarże, uzyskanie większych kredytów na wojsko). Był jednym z nielicznych senatorów, który miał odwagę sprzeciwiać się żądaniom N. Repnina. W marcu 1768 na Radzie Senatu nie zezwalał na wezwanie pomocy rosyjskiej przeciw konfederatom. Gdy Komisja Wojskowa 17 V podjęła wbrew jego stanowisku uchwałę o mianowaniu Franciszka Ksawerego Branickiego regimentarzem i wysłaniu go na konfederatów, M., jako przewodniczący, nie podpisał tego postanowienia i na znak prostestu 18 V zrzekł się członkostwa Komisji. Krok M-ego porównywano wówczas z głośnym protestem Andrzeja Zamoyskiego, który przed 5 miesiącami na gwałt Repnina odpowiedział rezygnacją z urzędu kanclerskiego. Na posiedzeniu Rady Senatu 6 XI 1768 poparł zdanie większości członków, by nie zagajać sejmu z powodu znikomej liczby przybyłych posłów. Natomiast na głośnym zebraniu Senatus Consilium 6 X 1769 był jedynym członkiem, który nie podpisał zapadłych tam postanowień.

M. należał potajemnie do konfederacji barskiej. Współpracował z obozem Pawła Mostowskiego, wojewody mazowieckiego. Pozostawał w kontakcie z głównymi działaczami tego obozu: kasztelanami Janem Mączyńskim – sieradzkim, Michałem Suffczyńskim – czerskim, Jakubem Zielińskim – raciąskim, Ignacym Zboińskim – płockim, Ignacym Zboińskim – dobrzyńskim. Rola i działalność M-ego w konfederacji mało jest znana ze względu na konspiracyjny charakter jego pracy. O dużym jednak zaangażowaniu w tym ruchu świadczyć może choćby przypisana konfederatom przez Mostowskiego treść przysięgi o dochowywaniu wierności, m. in. również M-emu. Utrzymywał łączność z różnymi komendantami i ośrodkami konfederackimi. Ściśle współpracował z posłem saskim w Warszawie Augustem Essenem i ułatwiał mu spotkania z Józefem Sawą Calińskim i innymi przywódcami. Zrażony niepowodzeniami swej probarskiej i filosaskiej polityki i w obawie przed represjami, «zdręczony do ostatka» (W. Jakubowski), w początkach września 1770 wyjechał wraz z żoną do Gdańska. Wkrótce potem płk Oebschelwitz zajął gwałtem jego pałac w Krakowie, rabując zeń kosztowniejsze przedmioty, bibliotekę i archiwum. Z Gdańska, mając listy polecające od Essena (z 5 IX), M. podążył do Drezna, gdzie na stałe zamieszkał. W r. 1773 zrezygnował z kasztelanii, a starostwo inowłodzkie zabrał mu sejm rozbiorowy. W Saksonii otrzymał godność rzeczywistego radcy stanu oraz stanowisko w. mistrza dworu księżniczki saskiej. Drezdeńska rezydencja Moszyńskich stała się azylem dla wielu emigrantów barskich i jednym z etapów w ich drodze na Zachód. Tu również na pewien czas znalazł schronienie Kazimierz Pułaski. We wrześniu 1778 M. otrzymał Order Orła Białego. M. zmarł w Dreźnie 30 III 1788.

Ożeniony był z Ludwiką Załuską, kuchmistrzówną w. lit., żarliwą zwolenniczką konfederacji barskiej, przyjaciółką Franciszki Krasińskiej, damą Krzyża Gwiaździstego austriackiego. Miał z nią córkę Mariannę (zm. 1829), zamężną za Ignacym Dembińskim (zob.), i trzech synów: Jacka, Joachima (zob.) i Józefa.

PSB, (życiorys A. Essena); 300 portretów zasłużonych w narodzie Polaków i Polek z dodaniem krótkich wspomnień ich żywotów, W. 1860; Uruski; – Bartoszewicz J., Znakomici mężowie polscy XVIII w., Pet. 1856 II 157; Konopczyński W., Kazimierz Pułaski, Kr. 1931; tenże, Konfederacja barska, W. 1936–8 I–II; Pawłowski B., Od konfederacji barskiej do powstania styczniowego, W. 1962; – Die allerneuesten und grausamsten Schicksale der Polnischen Dissidenten mit Inbegriff des Türkenkrieges, Hamburg 1769 s. 47; Hubert L., Pamiętniki historyczne, W. 1861 s. 310–52; Księgi Referendarii Koronnej z drugiej połowy XVIII w., W. 1955–7; Listy Wojciecha Jakubowskiego do Jana Klemensa Branickiego, W. 1882 s. 171; Lubomirski S., Pamiętniki, Lw. 1925; tenże, Pod władzą księcia Repnina, W. 1971; Materiały do konfederacji barskiej, Lw. 1851 s. 131; Mączeński W., Dziennik zdarzeń w mieście Krakowie, Kr. 1911; Płata wojska i chleb zasłużonych…, [b. m.] 1771 s. 48; Vol. leg., VII 120, 205, 222, 286, VIII 318; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. V 10090 (Korespondencja M-ego); B. Czart.: rkp. 831, 944; B. Jag.: rkp. 6670 k. 23; B. Kórn.: rkp. 2181; B. Ossol.: rkp. 587, 1403, 1409, 3035; – Materiał nadesłany przez Wacława Szczygielskiego w Mater. Red. PSB.

Wacław Szczygielski