Orłowski Leon (1891–1976), dyplomata, poseł RP w Budapeszcie. Ur. 22 III w Tatarach w ziemi piotrkowskiej, był synem Ignacego, pracownika cukrownictwa, i Heleny z Nieszkowskich. O. ukończył szkołę średnią we Włocławku, a w r. 1914 wydział ogólny Akademii Eksportowej w Wiedniu. W r. 1905 uczestniczył w strajku szkolnym. Później był czynny w Organizacji Młodzieży Narodowej. Powołany do wojska rosyjskiego w r. 1914 ukończył Mikołajewską Szkołę Kawalerii w Piotrogrodzie, po czym został wysłany na front. Służył w armii rosyjskiej do grudnia 1917. Pracę w Min. Spraw Zagranicznych (MSZ) rozpoczął jako sekretarz konsularny II kl. w Konsulacie Generalnym RP w Nowym Jorku od 12 IV 1919, wchodząc w skład pierwszej obsady tego urzędu. Spotykał się wtedy często z Władysławem Reymontem podczas jego dwu podróży do Stanów Zjednoczonych, w r. 1919 i wiosną 1920. W okresie wojny polsko-radzieckiej O. przyjechał do Polski i od sierpnia 1920 służył w 17 p. ułanów WP. W marcu 1921 wrócił do Nowego Jorku. Dn. 9 I 1924 przeniesiono go do Konsulatu w Pittsburgu z tytułem wicekonsula, lecz już 9 III t. r. przeszedł do Poselstwa RP w Waszyngtonie, gdzie 1 VI awansował na sekretarza Poselstwa II kl. Odwołany 31 X 1927 do Centrali, pracował w Departamencie Polityczno-Ekonomicznym, początkowo w charakterze referendarza w Wydziale Wschodnim, a od 1 VI 1928 jako kierownik Referatu Gdańskiego w Wydziale Organizacji Międzynarodowych. Od 1 VII 1931 O. kierował Referatem Anglosaskim w Wydziale Zachodnim. Miał w MSZ doskonałą opinię. W styczniu 1932 naczelnik Wydziału Zachodniego Józef Lipski pisał o nim: «Bardzo wyrobiony urzędnik, posiadający duże kwalifikacje zarówno na skutek swej wielostronnej praktyki służbowej, jak i wrodzonych zdolności. Umysł wybitnie polityczny, orientujący się w zagadnieniach międzynarodowych. Łatwość w nawiązywaniu stosunków z osobistościami zagranicznymi i wpływaniu na nich. Bardzo szybka orientacja w trudnych zagadnieniach i śmiałość sądu. Zna gruntownie kwestie amerykańskie». W niedługim czasie, 1 VII 1932 O. został radcą legacyjnym w Ambasadzie RP w Londynie, a 1 VIII 1934 radcą Ambasady.

Z dn. 15 V 1936 O. otrzymał nominację na posła nadzwycz. i ministra pełnomocnego w Budapeszcie; 4 VI t. r. złożył listy uwierzytelniające regentowi Węgier M. Horthy’emu, którego sympatią cieszył się przez cały czas swego pobytu w tym kraju. W Budapeszcie O., jako wykonawca zleceń ministra spraw zagranicznych Józefa Becka, działał przede wszystkim w duchu zacieśniania stosunków polsko-węgierskich. Po wydarzeniach monachijskich w r. 1938 w ślad za Polską z żądaniami terytorialnymi wobec Czechosłowacji wystąpiły Węgry. Rząd Polski, pragnąc wspólnej granicy z Węgrami, gorąco popierał ich postulaty rewizjonistyczne na terenie Rusi Podkarpackiej (ale nie w odniesieniu do Słowacji) i wówczas (połowa października 1938) w polskim MSZ uważano, iż O. wywierał zbyt mały nacisk na Budapeszt w kierunku podjęcia przezeń bardziej zdecydowanych kroków.

Po wybuchu drugiej wojny światowej sytuacja O-ego jako posła w państwie związanym ściśle z Osią Berlin-Rzym stała się bardzo trudna, zwłaszcza kiedy dziesiątki tysięcy polskich uchodźców wojskowych i cywilnych znalazły się na Węgrzech. O. podejmował od razu próby działania na ich rzecz (np. już 17 IX zwracał się do ministra spraw zagranicznych S. Csáky’ego, a 20 IX do ministra wojny gen. K. Bartha). Jednakże możliwości jego były bardzo ograniczone. W krótkim czasie premier P. Teleki zawiadomił prywatnie O-ego, że nie będzie go mógł przyjmować i, jak wspomina O., od czasu «wyklarowania się sytuacji wojskowej w Polsce» nie widział premiera Węgier ani razu. Kontaktował się wprawdzie z innymi członkami gabinetu, najwięcej mógł jeszcze osiągnąć poprzez węgierskie MSZ. Kilkakrotnie na jego prośbę Csáky, choć był rewizjonistą głęboko przekonanym o zwycięstwie Niemiec, pomagał «po cichu» w sprawach uchodźców u władz węgierskich. Tymczasem Niemcy domagali się ciągle zamknięcia konsulatów polskich i poselstwa. W okresie od lipca do sierpnia 1940 nastąpiło zlikwidowanie konsulatów. W listopadzie i grudniu t. r. Csáky powiadomił O-ego, iż Węgry nie mogą dłużej uznawać polskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego. W nocie z 24 XII 1940, informującej o mającej nastąpić likwidacji Poselstwa RP w Budapeszcie z dn. 1 I 1941, O. podkreślił, że Węgry są pierwszym krajem nie zajętym przez obce wojska, które powzięło decyzję zerwania stosunków dyplomatycznych z Polską. Regent Horthy zapraszał O-ego, by pozostał jako jego gość, lecz po zlikwidowaniu Poselstwa O. opuścił Węgry. Po drodze zatrzymał się w Atenach i tu, mając dobre informacje od Węgrów, starał się uprzedzić Grecję o przygotowaniach Hitlera do podboju Bałkanów (W. Günther). Przybył następnie do Londynu. Nie otrzymał jednak nowego przydziału w służbie zagranicznej i wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Po wojnie O. pracował w l. 1949–50 w Organizacji Narodów Zjednoczonych (United Nations Children’s Emergency Fund), potem jako emeryt mieszkał w Nowym Jorku, później w Kalifornii i wreszcie w Waszyngtonie. Był członkiem Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku.

O. ogłosił kilka artykułów, m. in. Henryk Korwin-Kałussowski (1806–1894). Delegate of the National Polish Government in Washington („Bull. of the Polish Inst. of Arts and Sciences in America” Vol. 4: 1945–6), Uwagi o podłożu polityki amerykańskiej („Kultura” 1950 nr 7–8), Wspomnienia z Budapesztu (tamże 1952 nr 10), Pierwsze wiadomości o wojnie („Zesz. Hist.” Z. 3: 1963). Był też autorem książki Maurycy August Beniowski (W. 1961), w której wykorzystał nie znane źródła amerykańskie naświetlające ostatnie lata życia Beniowskiego. W r. 1967 ukazało się w Londynie studium O-ego pt. O polityce, w którym zawarł swoje rozważania na temat pojęć stosowanych w rozumowaniach politycznych i poddał krytyce różne ideologie. W r. 1970 wydał z obszernym wstępem korespondencję Reymonta, pt. „Reymont w Ameryce. Listy do Wojciecha Morawskiego” (W.). W listopadzie 1973 O. wrócił do kraju, do Krakowa, gdzie miał rodzinę. Czekając na ukończenie mieszkania przebywał tymczasem u sióstr Nazaretanek w Rabce, gdzie zmarł 19 III 1976. Pochowany został w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Był odznaczony m. in. Orderem Polonia Restituta 4 kl., Medalem Niepodległości, Złotym Węgierskim Krzyżem Zasługi 1 kl. i in.

O. był dwukrotnie żonaty. Pierwsza żona, Amerykanka, zmarła ok. r. 1927; po raz drugi ożenił się w r. 1954 również z Amerykanką Eleanor McCarthy. Dzieci nie miał. Pozostawił w Waszyngtonie swoje archiwum i rękopis wspomnień z pobytu w szkole wojskowej w Piotrogrodzie; u sióstr Nazaretanek w Krakowie znajduje się m. in. jego korespondencja.

Łoza, Czy wiesz, kto to jest? Uzupełnienia; Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Centrala i placówki w 1921 r., [W. 1921] s. 45; Polska służba zagraniczna po 1 września 1939 r., Londyn 1954 s. 69; „Roczn. Służby Zagranicznej RP” 1932–9; Wandycz D. S., Register of Polish American Scholars, Scientists, Writers & Artists, New York 1969; – Chronologia stosunków międzynarodowych Polski 1936–1937, Zestawiła M. Safianowska, W. 1961; toż, 1938, W. 1968; Kovács E., Magyar-lengyel kapcsolatok a két vilaghábóru kozött, Budapest 1971; Koźmiński M., Polska i Węgry przed drugą wojną światową (październik 1938 – wrzesień 1939), Wr. 1970; Wieliczko M., Polacy na Węgrzech, L. 1977 s. 91, 95; – „Dzien. Urzędowy MSZ RP” 1923 s. 114, 1924 s. 106, 1927 s. 123, 1928 s. 13, 155, 1929. s. 106, 1930 s. 138, 1931 s. 236, 1932 s. 211, 1934 s. 87, 1936 s. 147; Gawroński J., Moja misja w Wiedniu 1931–1938, W. 1965; Günther W., Pióropusz i szpada. Wspomnienia z służby zagranicznej, Paryż 1963; Lechoń J., Dziennik, Londyn 1967–73 I–III; Sokolnicki M., Dziennik ankarski 1939–1943, Londyn 1965; Starzeński P., Trzy lata z Beckiem, Londyn 1972 s. 44, 45, 104, 107, 129, 156; [Szembek J.], Diariusz i teki Jana Szembeka (1935–1945), London 1965–72 II–IV; Vengrija i vtoraja mirovaja vojna, [Wyd.] M. Adám, G. Juhász, L. Kerekes. Prevod s vengerskogo, Moskva 1962 s. 127, 134, 144, 177; – „Biul. Związku Kawalerii i Artylerii Konnej w Ameryce Północnej” (Toronto) R. 19: 1976 nr 37; „Dzien. Pol.” 1976 nr 79; „Życie Warsz.” 1976 nr 70; – AAN: PRM, karty kwalifikacyjne, Poselstwo RP w Budapeszcie nr 151; – Informacje rodziny z Krakowa.

Alina Szklarska-Lohmannowa