Syroczyński Leon, pseud. i krypt.: S., Łewko Czornyj, Łewko Honczarenko (1844–1925), powstaniec styczniowy, inżynier górniczy, profesor i rektor Szkoły Politechnicznej we Lwowie, profesor Politechniki Lwowskiej.
Ur. w Sitkowcach (pow. lipowiecki) na Ukrainie, był synem Seweryna Tadeusza Felicjana (1808–1863), lekarza, dzierżawcy, a od r. 1860 właściciela Jurkowiec (pow. lipowiecki), w l. 1857–8 działacza Komitetu Włościańskiego gub. kijowskiej, i Amelii z Janakowskich (zm. 1863). Miał sześcioro rodzeństwa: Stanisława Karola (zob.), Agatona, Tadeusza Józefa (1842–1908), gospodarza rodzinnych Jurkowiec i dyrektora Chodorowskiego Cukrowniczego Tow., Marię, żonę Walerego Kopernickiego (zob.), oraz Stanisławę, po mężu Wierzbicką, i Józefę (obie zmarły wcześnie na gruźlicę). Bratem stryjecznym S-ego był Antoni Syroczyński (zob.).
Od r. 1854 uczył się S. w gimnazjum w Kijowie, a po jego ukończeniu w r. 1858 studiował medycynę na tamtejszym uniwersytecie (wg S. Czarnieckiego do r. 1860 jako wolny słuchacz, ze względu na wiek). W Kijowie, jak sam pisał, pod wpływem demonstracji patriotycznych w Warszawie i przyjaźni ze Stefanem Bobrowskim «politykował i konspirował». Należał do powstałego ok. r. 1857 tajnego Związku Trojnickiego (od jesieni 1862 był członkiem jego ostatniego zarządu) oraz utworzonego w lipcu 1862 Komitetu Prowincjonalnego na Rusi. Po wybuchu powstania styczniowego przerwał studia i wraz z bratem stryjecznym Antonim zaciągnął się do oddziału Edmunda Różyckiego, działającego na Wołyniu. W lipcu 1863 przedostał się do Galicji, skąd w październiku t.r. bezskutecznie próbował przejść z oddziałem François Rochenbrune’a na Lubelszczyznę. Przez kilka miesięcy przebywał we Lwowie, gdzie z Paulinem Święcickim i Mikołajem Zagórskim zawiązał «kółko przyjaciół Rusi», którego celem było «szerzenie między Polakami uznania narodowości ruskiej». Był zwolennikiem federacji Polski i Ukrainy, pogodzenia obu narodów i budowania ukraińskiego ruchu narodowego w sojuszu z Polakami przeciw Rosji. Na łamach ukraińskiego pisma „Meta” opublikował pod pseud. Łewko Honczarenko dwa artykuły: Značenie Kyïvs’koho Universytetu dla ukraïns’koho narodu (1863) i Deščo pro školy narodni na Ukraïni (1864). Na początku r. 1864 wyjechał do Król. Pol., posługując się fałszywym paszportem austriackim na nazwisko Piotra Pirackiego. W Warszawie podjął pracę w resorcie wojny Rządu Narodowego; wiosną t.r. został aresztowany, ale z braku dowodów winy uwolniony i wydalony w r. 1865 do Austrii. Zanim sprawdzono tam jego tożsamość wyemigrował do Belgii, gdzie jeszcze t.r. podjął studia górnicze w École des Mines w Liège. W grudniu jako Łewko Czornyj wydał własnym sumptem po ukraińsku broszurę Slovo do slova (Lw.), w której występując jako Rusin, piętnował oportunizm oraz politykierstwo posłów ukraińskich w Galicji i nawoływał Ukraińców do zgody z Polakami; wg Cyryla Studzińskiego publikacja wywołała w kręgach ukraińskich nieufność do S-ego. W Belgii należał do Zjednoczenia Emigracji Polskiej i był w l. 1867–8 sekretarzem gminy Liège. Ogłosił artykuł Le panslavisme („Revue de Belgique” 1869 nr z 15 VII, osobno Bruxelles 1869); uzasadniał w nim zagrożenie kultury europejskiej panslawizmem rosyjskim, podkreślał znaczenie powstania niepodległej Polski jako przeciwwagi wobec Rosji i warunku pokoju, bezpieczeństwa oraz wolności w Europie. Po otrzymaniu w r. 1869 dyplomu inżyniera górniczego pracował w l. 1869–71 jako inżynier w belgijskich kopalniach rud żelaznych i nieżelaznych. Wspólnie z Ch. Beerem opublikował pracę Chemins de fer d’intèrêt local (Liège 1871). Od t.r. był inspektorem kolejowym w Holandii.
Jesienią 1872 przyjechał S. do Galicji i został dyrektorem należącej do Eustachego Sanguszki kopalni węgla brunatnego w Grudnej Dolnej (pow. pilzneński); opublikował broszurę O kopalni węgla w Grudnej Dolnej (Lw. 1877). Podczas pożaru kopalni kierował sprawnie akcją gaśniczą i dzięki temu nie doszło do wybuchu gazów. W r. 1877 przeszedł do służby państw., obejmując stanowisko inżyniera górniczego Wydz. Krajowego we Lwowie. Zajmował się tam górnictwem wosku ziemnego oraz powstającym przemysłem naftowym. W utworzonym t.r. Tow. dla Opieki i Rozwoju Przemysłu i Górników Naftowych w Galicji (od r. 1881 Krajowe Tow. Naftowe) został członkiem Wydziału (Zarządu); pełnił tę funkcję do r. 1884. Był też sekretarzem powołanego w r. 1878 organu doradczego Wydz. Krajowego Krajowej Rady Górniczej. Przetłumaczył popularną pracę Dawida Page „Zastosowanie geologii do rolnictwa, budownictwa, inżynierii specjalnej i górniczej, hutnictwa, ceramiki, medycyny, farbiarni, wyrobów chemicznych, sztuk, przemysłu, malarstwa i jubilerstwa” (Lw. 1879). Na zebraniu Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika we Lwowie przedstawił 12 II 1878 geologiczną mapę górniczo-przemysłową Galicji w skali 1: 200000 (niezachowana); datę tę uznano potem za początek polskiej kartografii surowców mineralnych. S. opisał mapę w artykule O geologiczno-górniczej i geologiczno-przemysłowej mapie kraju („Kosmos” 1878 z. 2, osobno Lw. 1878), a jej uproszczoną wersję w skali 1: 300000 zaprezentował we wrześniu 1882 na kongresie naftowym w Przemyślu i opublikował w r. 1884 (Objaśnienie mapy geologicznoprzemysłowej kopalń i źródeł nafty i wosku ziemnego w Galicji w roku 1881, „Kosmos” R. 10, osobno Lw. 1884). Na IV Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich w Poznaniu (2–3 VI 1884) wygłosił referat Badania naukowe a przemysł naftowy („Górnik” 1884 nr 3, osobno Tarnów 1884). Opublikował też polemiczny artykuł O życiu młodzieży kijowskiej przed r. 1863 przez członka ostatniego zarządu Trojnickiego. (Odpowiedź na artykuł p. W. [Wołodźki] Koszczyca: Źródło ruchu 1863 r. i akademicy kijowscy) („Dzien. Pol.” 1884 nr 74, 76, 78).
W r. 1884 wyjechał S. do Rosji: zwiedził Zakaukazie, zwłaszcza złoża naftowe w Gruzji, a swe obserwacje wraz ze wskazówkami dla przemysłu galicyjskiego przedstawił w broszurze O przemyśle naftowym na Kaukazie (Tarnów 1885). W r. 1885 został powołany na członka zwycz. Wydz. Przyrodniczego Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk. Jako technolog naftowy uczestniczył w pracach Komisji Fizjograficznej AU. Przyczynił się do otwarcia t.r. w Ropiance koło Dukli Praktycznej Szkoły Wiercenia Kanadyjskiego, pierwszej w Europie zawodowej szkoły naftowej. Był członkiem jury na powszechnych wystawach w Antwerpii (1885) i Paryżu (1889). Współtworzył statut powstałego w r. 1887 Tow. Weteranów 1863/1864 r.; rozwiązane przez władze po kilku miesiącach, działało od lutego 1888 jako Tow. Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania Polskiego z roku 1863/1864. S. pełnił do r. 1899 funkcję jego wiceprezesa, potem wchodził w skład zarządu, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości był prezesem. W grudniu 1894 na posiedzeniu lwowskiego Koła Literackiego krytycznie odniósł się do książki Stanisława Koźmiana „Rzecz o 1863 r.”, polemizując z jej tezą o konieczności rezygnacji z niepodległościowych aspiracji Polaków (Przemówienie, w: „Stronnictwo Krakowskie o styczniowym powstaniu 1863 r. Rozprawa w Kole Literackim o książce…”, Lw. 1895). Od r. 1900 wchodził w skład redakcji lwowskiego „Czasopisma Technicznego” i na jego łamach propagował polską terminologię górniczą.
W r. 1887 rozpoczął S. współpracę ze Szkołą Politechniczną we Lwowie; przyczynił się t.r. do uruchomienia przy niej dwuletniego kursu przygotowawczego na studia w Akad. Górn. w Leoben (funkcjonował do r. 1918, w l. 1893–1909 jako trzyletni). Na kursie S. wykładał encyklopedię górnictwa, głębokie wiercenia i eksploatację nafty, a także organizował wycieczki, m.in. do żup solnych, kopalń soli potasowych, wosku ziemnego i nafty w Galicji oraz kopalń węgla w Król. Pol., w Zagłębiu Dąbrowskim. Od r. 1890 jako docent (do r. 1892 bezpłatny) prowadził wykłady w Szkole Politechnicznej: z głębokich wierceń i eksploatacji kopalń na Wydz. Inżynierii oraz górnictwa nafty i wosku na Wydziałach Budowy Machin i Chemii Technicznej. W tym czasie zorganizował przy Szkole Politechnicznej Muz. Górnictwa (nafty i wosku); eksponował w nim, m.in. urządzenia i modele naftowe, mapy geologiczne oraz wykresy i zestawienia statystyczne. Na VI Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich w Krakowie (16–21 VII 1891) przedstawił projekt utworzenia w Galicji sieci powiatowych muzeów mineralogiczno-geologicznych (przyjęty przez Zjazd, niezrealizowany). Był S. w r. 1894 organizatorem działu naftowego na Wystawie Krajowej we Lwowie. Przyczynił się do otwarcia w r. 1896 Krajowej Szkoły Górniczej i Wiertniczej w Borysławiu; przewodnicząc jej Kuratorium, zapewnił jej subwencje Wydz. Krajowego. W tym czasie opublikował m.in. prace O górnictwie w ogóle i o górnictwie minerałów żywicznych w Galicji (Lw. 1891) oraz Górnictwo w Galicji przed 50-ciu laty a dziś (Lw. 1898).
W r. 1897 wygrał S. konkurs na zbiorczą katedrę górnictwa Szkoły Politechnicznej; zrezygnował wtedy z pracy w Wydz. Krajowym i jako profesor nadzwycz. objął 27 X t.r. Katedrę Encyklopedii Górnictwa, Górnictwa Naftowego i Głębokich Wierceń. W l. 1900–4 był dziekanem Wydz. Budowy Maszyn; 30 VIII 1901 otrzymał profesurę zwycz. W r. akad. 1904/5 pełnił funkcję rektora; w celu sprawniejszego zarządzania uczelnią powołał w r. 1904 Komisję Administracyjną (rektor, prorektor, dziekani i przedstawiciele wydziałów), która stała się zalążkiem późniejszego senatu. W r. akad. 1905/6 pełnił funkcję prorektora. Jako rektor był w r. 1905 posłem na Sejm Krajowy. W r. akad. 1907/8 był prodziekanem Wydz. Budowy Maszyn. Kontynuował dotychczasowe wykłady, a dodatkowo prowadził od r. 1906 nieobowiązkowy wykład z geografii górnictwa i wielkiego przemysłu. Pełnił funkcję prezesa Tow. Politechnicznego we Lwowie (1903–7). Należał do komitetu organizacyjnego I Zjazdu Polskich Górników, który odbył się w październiku 1906 w Krakowie. Był wiceprzewodniczącym Kongresu Naftowego w Bukareszcie (1907) oraz przewodniczącym Międzynarodowego Zjazdu Techników Wiertniczych, zorganizowanego w r. 1908 we Lwowie przez Związek Techników Wiertniczych i Krajowe Tow. Naftowe. W r. 1911 ufundował S. stypendium dla osób pragnących kształcić się w zakresie górnictwa. Był jednym z pierwszych orędowników utworzenia w Galicji polskiej uczelni górniczej; opublikował na ten temat broszurę Wyższa Szkoła Górnictwa w Galicji, jej potrzeba i organizacja (Lw. 1910) oraz artykuły, m.in. O polską wyższą szkołę górniczą, gdzie i jak ją założyć („Gaz. Wieczorna” 1912 nr z 4 i 5 I). Wraz z Janem Zarańskim, Julianem Sykałą i Leopoldem Szeferem wszedł w r. 1911 do powołanej przez Delegację Górników i Hutników Polskich Komisji Zakładów Naukowych, zajmującą się sprawą utworzenia w Galicji studiów górniczych. Dn. 24 II 1912 uczestniczył w Krakowie w naradzie przedstawicieli polskiej nauki, przemysłu i gospodarki, na której jednogłośnie przyjęto projekt uczelni górniczej oraz apel do władz o szybkie jej uruchomienie. Wszedł następnie w skład powołanego 1 VII 1912 Komitetu Organizacyjnego Studiów Górniczych; do planowanego na 15 X 1914 otwarcia Akad. Górn. w Krakowie nie doszło z powodu wybuchu pierwszej wojny światowej i projekt zrealizowano dopiero w r. 1919. Z okazji 50. rocznicy powstania styczniowego ogłosił S. wspomnienia z czasów studenckich Z przed 50 lat. Wspomnienia b. studenta kijowskiego uniwersytetu („Pamiątkowa księga ku czci 45-letniej pracy literackiej prof. Dr Józefa Tretiaka” Kr. 1913, wyd. 2, Lw. 1914) oraz broszury polemizujące z pracami Franciszka Rawity Gawrońskiego: Sprostowanie charakterystycznych niedokładności w książce „Walka o wolność w roku 1863” Franciszka Rawity-Gawrońskiego (Lw. 1913) oraz Stefan Bobrowski i młodzież kijowskiego uniwersytetu w świetle broszury Fr. Rawity-Gawrońskiego „Stefan Bobrowski i dyktatura Langiewicza w r. 1863” (Lw. 1916).
W r. 1915 przeszedł S. na emeryturę, ale do r. 1919 nadal kierował Muz. Górnictwa oraz wykładał jako docent płatny geografię górnictwa i wielkiego przemysłu na Wydz. Budowy Maszyn. Był honorowym członkiem Międzynarodowego Tow. Inżynierów i Techników Wiertniczych w Wiedniu. Dn. 18 IV 1923 otrzymał doktorat honoris causa Akad. Górn. w Krakowie. Zmarł 16 V 1925 we Lwowie, został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim. Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Korony Rumunii (1908, za zasługi w kopalnictwie naftowym), belgijskim Orderem Leopolda oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
W małżeństwie zawartym podczas pobytu w Belgii z kuzynką Janakowską miał S. kilkoro dzieci, m.in. córkę Ewelinę, żonę Antoniego Gosiewskiego (Gusiewicza), dyrektora cukrowni na Ukrainie.
Rękopis S-ego Powstanie na Rusi 1863 spłonął w czasie drugiej wojny światowej wraz ze zbiorami Biblioteki Rapperswilskiej w Warszawie. W grobie S-ego został pochowany gen. Wacław Iwaszkiewicz, po ekshumacji ze zdewastowanego w r. 1971 cmentarza Obrońców Lwowa.
Estreicher w. XIX; Fleszarow a, Bibliogr. geol.; Kozłowski, Bibliogr. powstania; Nicieja, Łyczaków; Popławski Z., Politechnika Lwowska w latach 1844–1945. Rodowody. Katedry. Wykaz nauczycieli akademickich. Dziedzictwo, Kr. 1999; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 2; Słown. pseudonimów, IV; Veritate et scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk, Red. A. Gąsiorowski, W.–P. 1982; – Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 – 6 IX 1939, Kr. 1998; Czarniecki S., Leon Syroczyński i początki kartografii surowców mineralnych w Polsce, „Kwart. Geol.” 1979 nr 1 s. 195–203 (częściowa bibliogr.); Dubiecki M., Młodzież polska w Uniwersytecie Kijowskim przed r. 1863, Kijów 1909; Grodziski, Sejm Krajowy, II; Hist. Nauki Pol., III cz. 1–3; Historia polskiego przemysłu naftowego, Red. R. Wolwowicz, Brzozów–Kr. 1995 I–II; Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, W. 1983; Kucharzewski F., Szkoła Politechniczna Lwowska, „Przegl. Techn.” 1916 nr 1, 2; Piłatowicz J., Ruch stowarzyszeniowy inżynierów i techników polskich do 1939 r., W. 2005 II; Politechnika Lwowska 1844–1945, Wr. 1993; Popławski Z., Dzieje Politechniki Lwowskiej 1844–1945, Wr. 1992 (fot.); Studziński C., Powstańcy polscy z r. 1863 w redakcji ukraińskiej „Mety”, „Ziemia Czerwieńska” R. 3: 1937 s. 76–91, 111; Tabiś J., Polacy na uniwersytecie kijowskim 1834–1863, Kr. 1974; Wierzejski W., Fragmenty z dziejów młodzieży akademickiej w Kijowie 1834–1920, W. 1939; Z dziejów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w latach 1919–1967, Kr. 1970; Zjednoczenie emigracji polskiej (1866–1870), Wr. 1972; – Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, W. 1931 III; Starorypiński Z., Kronika podolska. Dokumenty Organizacji Narodowej 1862–1863, Oprac. S. Kieniewicz, F. Ramotowska, W. 1997; Zeznania śledcze o powstaniu; – Kalendarz Czecha, 1905 s. 133; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1925: „Gaz. Poranna” nr 7423, „Kur. Lwow.” nr 115 (M. Kazecka), „Słowo Pol.” nr 136; – B. Jag.: sygn. Przyb. 11/67, 248/81; – Mater. Red. PSB: Teka Mińskiego (życiorysy nafciarzy); – Informacje Elżbiety Orman z Kr.
Stanisław Tadeusz Sroka