Loewenstein (de Lenval) Leon Władysław (1836–1900), przemysłowiec i filantrop. Ur. 3 VII w Warszawie, był trzecim synem spośród pięciorga żyjących dzieci bogatego kupca żydowskiego Jakuba Loewensteina i Doroty z Kronenbergów, starszej siostry Leopolda (zob.). Po ukończeniu w r. 1855 Instytutu Rolniczo-Leśnego na Marymoncie w Warszawie, gdzie wyróżnił się pracą dyplomową Rys statystyczny dóbr Sanniki w guberni warszawskiej, powiecie gostyńskim położonych („Roczniki Gosp. Krajowego” T. 29: 1856), pracował początkowo jako administrator majątku L. Kronenberga w Brzeziu w pow. włocławskim. Zdolny i ambitny, szybko przerzucił się jednak do przemysłu, gdzie u boku swego stryja rozpoczął błyskotliwą karierę menażera przemysłowego. W r. 1857 objął intratne stanowisko głównego kontrolera dzierżawionego przez Kronenberga monopolu tabacznego. W t. r. przeszedł L. na kalwinizm. Po cofnięciu dzierżawy monopolu został od r. 1861 dyrektorem fabryki tytoniu Kronenberga, którą rozwinął w przodujący w tej branży zakład (ok. 1 000 robotników).
Mocną pozycję w życiu gospodarczym zdobył L. jednak dopiero po wstąpieniu w r. 1868 do spółki Zakładów Mechanicznych «Lilpop, Rau i S-ka» na miejsce zmarłego wcześniej wspólnika Stanisława Lilpopa. Był to okres wysokiej koniunktury dla przemysłu ciężkiego, związanej głównie z intensywną rozbudową sieci kolejowej w Rosji. Jako dyrektor handlowy L. odegrał, obok Wilhelma Raua, kierowniczą rolę w zapewnieniu zakładom w l. 1869–78 wielkich i zyskownych zamówień rządowych na tabor kolejowy oraz w rozbudowie odkupionych od Skarbu w r. 1862 zakładów budowy maszyn na Solcu. Dzięki jego zdolnościom organizacyjnym, stosunkom i kredytowi zakłady uległy znacznemu rozszerzeniu, zajmując monopolistyczną pozycję w tej dziedzinie produkcji oraz osiągając najwyższy poziom zysków w całym przemyśle Król. Pol. lat siedemdziesiątych. Po przekształceniu przedsiębiorstwa w r. 1873 na pierwsze w przemyśle ciężkim w kraju towarzystwo akcyjne (z kapitałem zakładowym 2 mln. rubli) nazwisko L-a włączono też na trwałe do firmy zakładów. W r. 1876 z jego też inicjatywy i funduszów (30 000 rubli) powstała przy zakładach jedna z pierwszych w kraju kas brackiej pomocy robotników.
L. był jednym z pierwszych przedstawicieli wielkokapitalistycznych tendencji, jakie w tej epoce uwidaczniały się w rozwoju Król. Pol. Piastując funkcję wiceprezesa rady nadzorczej koncernu Tow. «Lilpop, Rau i Loewenstein», był równocześnie w l. 1880–2 członkiem zarządu największej podówczas w Królestwie stalowni Tow. Warszawskiej Fabryki Stali (kapitał zakładowy 1,5 mln. rubli), Tow. Przemysłowo-Leśnego (kapitał zakładowy 1mln rubli), czołowym akcjonariuszem wielu cukrowni i towarzystw kolejowych oraz właścicielem 2 posesji warszawskich. Zyski z dywidend i tantiem dyrektorskich powiększał również spekulacyjnymi operacjami giełdowymi. Temu awansowi towarzyszyły także ambicje nobilitacyjne. W r. 1881 uzyskał od w. księcia Sachsen-Coburg und Gotha, zapewne za sowitą opłatą, dziedziczny tytuł barona wraz z nazwiskiem szlacheckim de Lenval.
Od r. 1881, wobec oznak zbliżającego się kryzysu, wycofał korzystnie swe olbrzymie kapitały z przemysłu Królestwa, lokując je za granicą, gdzie od r. 1882 zamieszkiwał głównie w Brukseli i Nicei. Po śmierci w r. 1883 jedynego, jedenastoletniego syna Leona Mieczysława poważną część swojego majątku przeznaczył na cele filantropijne. W r. 1885 założył w Nicei sanatorium dziecięce, które utrzymywał do końca życia. W t. r. ofiarował na cześć zmarłego syna 60 tys. rubli, zwiększone przez jego brata Seweryna o dalsze 30 tys. rubli, na budowę i utrzymanie Warszawskiego Domu Sierot po Robotnikach. Dom ten otwarty w r. 1889 przy ul. Litewskiej 14, wyróżniał się wysokim poziomem higieny, zapewniając ok. 40 wychowankom elementarną naukę i przygotowanie do zawodu rzemieślniczego. Najwybitniejszą fundacją L-a był powołany w r. 1898 zapisem 90 tys. rubli Instytut Higieny Dziecięcej w Warszawie. Otwarty w r. 1903 w specjalnie na ten cel zbudowanym gmachu przy ul. Litewskiej 16, stał się, zgodnie z projektem jego fundatora (Zarys projektu Instytutu Higieny Dziecięcej w Warszawie, „Zdrowie” R. 24: 1898 nr 155 s. 434–6) i postulatami warszawskich higienistów, placówką awangardową w skali europejskiej, opartą o przodujące w ówczesnej medycynie idee integracji profilaktyki oraz higieny społecznej i wychowawczej. L. występował także jako mecenas badań naukowych w dziedzinie otiatrii. Swoje poglądy etyczno-moralne zawarł w pracy Quelques pensées sur l’éducation morale par… (Paris 1886). Zmarł 23 IX 1900 w dobrach swoich Töscheldorf w Austrii. Pochowany na cmentarzu w Nicei.
L. był ożeniony ze swoją kuzynką Marią Heleną z Kronenbergów (zm. 1895), z którą miał syna Leona Mieczysława i córkę Marię Katarzynę Dorotę, poślubioną w r. 1893 przez Izydora Colonna-Czosnowskiego.
Choiński T., Neofici polscy, W. 1904 s. 201; Demel M., Z dziejów warszawskiego ruchu higienicznego. Instytut Lenvala, „Wychowanie Fizyczne i Sport” R. 4: 1960 nr 3 s. 345–92; Horoszewicz K., Warszawski Dom Sierot po Robotnikach, „Zdrowie” R. 21: 1890 nr 128–130 s. 205–71; Leopold Kronenberg. Monografia zbiorowa, W. 1922; Łepkowski T., Przemysł warszawski u progu epoki kapitalistycznej, W. 1960 s. 101; Mieses M., Polacy – chrześcijanie pochodzenia żydowskiego, W. 1938 II 103; Paderewski Z., Instytut Hygieny Dziecięcej im. bar. de Lenvala w Warszawie, W. 1910; Pustuła Z., Początki kapitału monopolistycznego w przemyśle hutniczometalowym Królestwa Polskiego 1882–1900, W. 1968; Reychman K., Szkice genealogiczne, W. 1936 s. 133, 134; – Sprawozdanie Warszawskiego Towarzystwa Hygienicznego za rok 1899, W. 1900 s. 5; – Wspomnienia pośmiertne z r. 1900: „Gaz. Handl.” nr 219, „Gaz. Losowań Papierów Publ.” nr 41, „Kur. Warsz.” nr 205.
Zbigniew Pustuła