Pękalski Leonard (1896–1944), malarz, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Ur. 25 X w Grójcu (gub. warszawska), był trzecim synem z ośmiorga dzieci Aleksandra, szewca, i Anny z Mankiewiczów Po ukończeniu rosyjskiej szkoły trzyklasowej w Grójcu, P. kształcił się jako samouk. Dzięki pomocy Leona Papieskiego wstąpił w r. 1913 do warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych (SSP), gdzie uczył się, otrzymując w l. 1915 i 1916 stypendia z Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP), u Edwarda Trojanowskiego. Współpracował z nim przy polichromii na zamku w Lublinie. Był jednym z założycieli Polskiej Organizacji Wojskowej w Grójcu; kampanię 1920 r. odbył jako kawalerzysta. W l. 1921–2 znalazł się w Toruniu, gdzie współpracował z Felicjanem Szczęsnym Kowarskim w zakładzie graficznym «Sztuka». Po powołaniu F. S. Kowarskiego na profesora krakowskiej Akad. Sztuk Pięknych (ASP) P. był jego asystentem w l. 1924–8. W okresie krakowskim wykonywał polichromie na Wawelu, w których musiał połączyć problemy konserwatorskie z doborem ikonografii i własną koncepcją. Restaurował malowidła w kaplicy Św. Marii Egipcjanki, stropy i fryzy w sypialni Zygmunta I i pokoju poprzedzającym, fryzy w Izbie Poselskiej, Sali Przeglądu Wojska i w Sali Turniejowej. W r. 1929 wykonał fryzy w salach Pod Zodiakiem, Pod Planetami i Bitwy pod Orszą. P. należał do współzałożycieli powstałej w r. 1925 grupy «Jednoróg», z którą jednak nie wystawiał. W l. 1925–9 odbył podróże do Włoch, Francji i Anglii. W październiku 1928 objął asystenturę w warszawskiej SSP; 1 I 1932 Rada Nauczycielska przyznała mu tytuł profesora, a po przemianowaniu SSP na Akademię otrzymał 19 XII 1934 nominację na profesora nadzwycz. malarstwa dekoracyjnego.
Poza malarstwem ściennym P. uprawiał malarstwo olejne, akwarelę, gwasz i rysunek. Pierwsza wystawa indywidualna P-ego miała miejsce w Salonie Garlińskiego w r. 1930. P. był jedną z czołowych postaci grupy «Pryzmat», skupiającej uczniów F. S. Kowarskiego, profesora warszawskiej SSP od r. 1930, i brał udział w jej wystawach w l. 1933, 1935 i 1938 w Warszawie, a w r. 1938 w Poznaniu. W r. 1935, odbyła się w lokalu Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków (ZZPAP) przy ul. Filtrowej 83 w Warszawie wystawa akwarel P-ego, a w r. 1936 P. wystawił w lokalu ZZPAP w Al. Ujazdowskich 37. Ogółem w l. 1930–9 wziął udział w ponad trzydziestu wystawach, w tym w Paryżu w r. 1937 i w Nowym Jorku w r. 1939. P. malował martwe natury, krajobrazy, kompozycje figuralne, batalistyczne i portrety. Po wczesnych obrazach, wykazujących cechy formistycznej geometryzacji (np. kompozycje Z karetą czy Ze ślubną parą), P. zwrócił się ku problemom koloru, który nie był dla niego celem samym dla siebie, lecz czynnikiem konstrukcji form wziętych z natury. W martwych naturach w typie «chardinowskim» lub «cézannowskim» łączył harmonie barwne z architektoniką form najprostszych przedmiotów. Za jedną z nich otrzymał na Salonie Instytutu Propagandy Sztuki (IPS) w r. 1937 nagrodę Prezydenta m. Warszawy, a następnie złoty medal na paryskiej wystawie Sztuka i Technika w Życiu Współczesnym. W kompozycjach figuralnych o akcentach symbolicznych i mitologicznych bliższy był tradycji klasycznej. Tematem jego harmonijnych i bezpośrednich krajobrazów był Krasiczyn (1936), okolice rodzinnego Grójca, warszawski Mokotów. Jako batalista P. upodobał sobie szczególnie Noc Listopadową. W kompozycjach na ten temat przewijają się okolice Belwederu i Łazienek, podchorążowie i Pallas Atena. Do wybitnych dzieł należą: Obrona Arsenału w 1830 r. (1938) i Podchorążowie na Moście Sobieskiego (1939). W bardzo osobiście traktowanych portretach ograniczał się głównie do kręgu najbliższej rodziny – rodziców, rodzeństwa i siostrzenicy Hanny Sawickiej, wieloletniej towarzyszki życia Wandy Polkowskiej.
Do wymienionych prac z dziedziny malarstwa ściennego należy dodać polichromię dwóch kamienic w Rynku Starego Miasta w Warszawie (1928), fryz w szatni Zamku Królewskiego (1932), sgraffita na gmachu Arsenału (1937, wspólnie z Edmundem Burke), plafon w Pokoju pod Orłem na Wawelu (1933–4), polichromię belkowania w dworku Chopinów w Żelazowej Woli. P. był także autorem niezrealizowanych projektów: plafonu do Sali Merliniego (Kawalerii) na Wawelu i plafonu «Polonez» do Min. Spraw Zagranicznych. Konkursowy projekt polichromii kościoła Mariackiego w Chełmie Lubelskim, zrobiony wspólnie z Adamem Kossowskim, otrzymał w r. 1935 II nagrodę (nie zrealizowany). Z artystą tym P. wykonał ponadto kwatery ołtarza do kaplicy na statku M/S «Batory». Podczas okupacji P. nie przerwał działalności artystycznej, malował martwe natury, pejzaże, portrety, sceny batalistyczne – w tych ostatnich podjął problematykę ostatniej wojny (Wygnańcy, Rozstrzelanie). Wspólnie z kolegami wykonywał potajemnie prace konserwatorskie. Nie przerwał też działalności pedagogicznej. Był instruktorem na tajnym kursie podchorążych Armii Krajowej. Wspólnie z Wandą Polkowską prowadził komis-antykwariat przy ul. Kruczej. Razem też zostali zamordowani w masowej egzekucji na Sadybie 2 IX 1944. P. jest pochowany na cmentarzu Czerniakowskim przy ul. Powsińskiej. P. nie był żonaty.
Zachowane w muzeach i zbiorach prywatnych prace P-ego obejmują ok. 700 pozycji katalogowych. Największy ich zbiór posiada Muzeum Narodowe w Warszawie; 2 projekty polichromii są w zbiorach na Wawelu.
Autoportret (akwarela) w Muz. Narod. w W.: Portret pędzla Zbigniewa Pronaszki w posiadaniu rodziny P-ego; – Pol. Bibliogr. Sztuki, I cz. 1–2; Bénézit, Dictionnaire, (1966), Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler, XXVI 355; Vollmer, Künstler Lexicon, III 563–4; Katalog zabytków sztuki w Pol., IV, cz. 1; Leonard Pękalski 1896–1944, Wystawa pośmiertna. Związek Polskich Artystów Plastyków okręg Warszawski, marzec–kwiecień 1969. Katalog. Oprac. E. Burke, I. Grzesiuk, A. K. Olszewski, Wstęp J. Starzyński, E. Burke (bibliogr., fot.); Sztuka warsz. Katalog; – Borycki A., Leonard Pękalski, „Nowości, Dzien. Tor.” 1975 nr 132; Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol., III; Kossowski A., Leonard Pękalski, „Wiadomości” (Londyn) 1946 nr 13 s. 2; Kowarski F. S., Wspomnienie o L. P-m, „Głos Plastyków” T. 9: 1948 s. 31–3; Olszewski A. K., Malarstwo L. P-ego, „Przegl. Artyst.” 1969 nr 6 s. 3–8; Piwocki K., Hist. Akad. Sztuk Pięknych w W., (fot.); Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Wiercińska, Tow. Zachęta; – Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych.
Andrzej K. Olszewski