Lafontaine (de la Fontaine) Franciszek Leopold (1756–1812), lekarz chirurg, protochirurg armii Ks. Warsz., pisarz. Ur. 14 I w Biber w Wirtembergii, syn Leopolda, przemysłowca (lub handlarza obrazami – wg różnych źródeł), i Franciszki z Leonhardów. Nauki początkowe pobierał u benedyktynów w Biber. Przez 4 lata pracował w aptece. Od ok. r. 1774 studiował medycynę na uniwersytecie w Strasburgu i po 3 latach uzyskał tytuł magistra chirurgii. W l. 1777–8 dokształcał się w Wiedniu w klinice M. Stolla. Po 2 latach wstąpił jako chirurg do wojska austriackiego. W r. 1781 był w Kaffie na Krymie. Wraz z wojskiem przybył do Galicji i osiadł w Tarnowie. Uwolniony ze służby wojskowej ok. r. 1782, przeniósł się do Krakowa, uzyskał prawo praktyki i zajął się lecznictwem. Przez kilka lat był lekarzem zdrojowym w Krzeszowicach pod Krakowem w dobrach Izabeli Lubomirskiej. Wrócił następnie do Krakowa, gdzie miał rozległą praktykę, w r. 1787 przeniósł się do Warszawy, gdzie za wstawiennictwem prymasa Michała Poniatowskiego uzyskał stanowisko nadwornego chirurga i tytuł konsyliarza nadwornego. W Krakowie należał do loży wolnomularskiej «Przesąd Zwyciężony», a po przeniesieniu się do Warszawy wstąpił do loży «Göttin von Eleusis». Dn. 26 XI 1791 r. uzyskał zaocznie dyplom doktora medycyny i chirurgii w uniwersytecie w Halle na podstawie dotychczasowego dorobku naukowego. Zajmował się chirurgią, chorobami oczu, kołtunem, medycyną wojskową. Wsławił się zoperowaniem zaćmy u niewidomej od urodzenia. Opracował memoriał dla władz wojskowych w sprawie urządzenia lazaretów wojskowych. W dn. 20 I 1794 r. został członkiem Deputacji do rewizji lazaretów. Popularyzował ochronne szczepienia ospy. Dorobił się znacznego majątku i w r. 1803 nabył majątek ziemski Falęcin pod Czerskiem.

W r. 1806 wybrany został przez Tow. Przyjaciół Nauk do delegacji mającej przywitać wojska francuskie. Następnie wszedł w skład Administracji Lazaretowej, która urządzała szpitale dla wkraczających wojsk. Dzięki ks. Józefowi Poniatowskiemu został w r. 1807 protochirurgiem armii Ks. Warsz. Zajął się organizacją wojskowej służby zdrowia. W r. 1808 wygłosił mowę na otwarcie szkoły dla urzędników służby zdrowia w armii. Bibliotekę szkoły wyposażył podręcznikami z własnych zbiorów. W szkole prowadził wykłady chirurgii operacyjnej. Organizował nauczanie, szpitale wojskowe, prowadził lustracje higieniczno-sanitarne koszar, egzaminował nowo przyjętych urzędników zdrowia. W lipcu 1809 delegowany do Lublina dla zorganizowania tam szpitali wojskowych, otrzymał wojskowy Krzyż Kawalerski za bardzo dobre wywiązanie się z obowiązków. W r. 1810 w Tow. Przyjaciół Nauk wygłosił mowę O zdolności fizycznej polskiego żołnierza do stanu wojskowego. W r. 1811 został protomedykiem wojsk Ks. Warsz. Opracował projekt indywidualnego pakietu opatrunkowego dla żołnierzy. Za zasługi na polu sanitarnym odznaczony został Legią Honorową. Obok prac organizacyjnych zajmował się L. nauką. Jeździł za granicę: w r. 1798 do Wiednia, w 1806 do Paryża. Był członkiem Królewskiej Akademii Umiejętności w Getyndze od r. 1802, Warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk od 1804, Akademii Lekarskiej Paryskiej od 1806, Tow. Lekarskiego Wileńskiego od 1809, członkiem honorowym Uniw. Krak. od r. 1811. Pozostawił 7 publikacji, 4 prace w rękopisie, 3 zaginęły. Ważniejsze z nich to Opisanie skutków i używania ciepłych siarczystych i zimnych żelaznych kompieli w Krzeszowicach (Kr. 1789, napisane w języku łacińskim, tłumaczone przez J. Leszczyńskiego), Chirurgisch-Medizinische Abhandlungen (Wr.–Lipsk 1792), w których omawiał kołtun i stosunki medyczne w Polsce w XVIII w.; praca w zbiorowym dziele „Apologie des Brownischen Systems” (Wiedeń 1800) i sztuka Konskrypcja napisana na tle wydarzeń politycznych, grana w teatrze w r. 1809. Ponadto wydał Prospekt do kwartalnika „Dziennik Zdrowia dla Wszystkich Stanów”, redagował i wydawał to pierwsze polskie lekarskie czasopismo w l. 1801–2. Zasilał je wielu swoimi pracami, które pisał po niemiecku, a na polski tłumaczył je J. Adamczewski. Był też autorem pracy nieopublikowanej O zarazie morowej bydła tj. o księgosuszu, a artykuł O ospie krowiej opublikowany w „Dzienniku Zdrowia dla Wszystkich Stanów” (1801 nr 3) wywołał ostrą polemikę z lekarzem J. Dziarkowskim.

L. nigdy nie nauczył się poprawnie mówić po polsku, listy pisywał po francusku lub niemiecku. Prowadził dom otwarty, miał upodobania artystyczne, posiadał cenną galerię obrazów, miał duży księgozbiór przeważnie dzieł lekarskich, który po jego śmierci żona przekazała Warszawskiemu Tow. Przyjaciół Nauk. W r. 1812 wyruszył z armią Ks. Warsz. na wyprawę moskiewską, po drodze zakładał i porządkował szpitale. Wzięty do niewoli zmarł 12 XII 1812 r. w Mohylewie. Żonaty z Teresą z Kornelich rodem z Węgier, zmarłą 4 X 1827 r. w Warszawie; pozostawił 2 córki: Zofię, żonę gen. Maurycego Haukego (zob.), i Wiktorię, żonę płka Kazimierza Słupeckiego, później J. C. A. Lessla, zmarłą w r. 1835 w Paryżu.

Portret L-a z żoną Teresą i córkami (olej., przed 1800, w Muz. Narod. w W., reprod. w: Portrety osobistości polskich w pałacu w Wilanowie, Katalog, W. 1967); Portret L-a z żoną i córką na zbiorowym portrecie K. Wojniakowskiego „Zebranie towarzyskie w ogrodzie” (olej., 1797, w Muz. Narod. w W., reprod.: Ryszkiewicz A., Polski portret zbiorowy, Wr.–W.–Kr. 1961); Portret L-a J. Ligbera miedzioryt (w Muz. Narod. w Kr., Oddział Czapskich); – Enc. Org.; Enc. Org. (1898–1904); Encyklopedia Ogólna Wiedzy Ludzkiej, W. 1874; W. Enc. Ilustr.; Biographisches Lexikon der hervorragenden Ärzte, München 1962; Kośmiński, Słownik lekarzów, (spis prac); Millak K., Słownik polskich lekarzy weterynaryjnych, L. 1960–63 s. 123; – Bieliński J., Stan nauk lekarskich za czasów Akademii Medykochirurgicznej Wileńskiej…, W. 1889 s. 801; Giedroyć F., Służba zdrowia w dawnym wojsku polskim, W. 1927; Kosiek Z., Nauki rolnicze w Towarzystwie Warszawskim Przyjaciół Nauk, Wr. 1967; Krasuski A., L. L. lekarz, działacz społeczny, protochirurg armii Księstwa Warszawskiego. Prace Kom. Hist. Med. i Nauk. Mat.-Przyr., Kr. 1949 II 1–66 (spis prac, fot.); Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk., I 256 (fot.); Laskiewicz A. F., L. de la Fontaine, Organizer of the first Military Medical School in Poland, „Polish Medical History and Science Bulletin” 1957 z. 2 s. 22–4 (fot.); Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Melanowski W., Rys dziejów okulistyki w Polsce, W. 1948 s. 17; Sobieszczański F. M. S., Rys historyczno-statystyczny wzrostu m. Warszawy, W. 1848 s. 193; Szenic S., Królewskie kariery warszawianek, W. 1959 s. 111–6 (fot.); Szumowski W., Krakowska Szkoła Lekarska po reformach Kołłątaja, Kr. 1929 s. 69, 270; Ściborowski W., Krzeszowice jako zakład lekarsko-zdrojowy wód siarczanych, Kr. 1878 s. 5, 9, 10; Wójcicki, Cmentarz Powązkowski, III 109–10; tenże, Społeczność Warszawy w początkach naszego stulecia (1800–1830), W. 1877 s. 18; Zembrzuski L., Złota księga korpusu sanitarnego polskiego, W. 1927 s. 18 (fot.); – Gawroński F. S., Pamiętnik r. 1830/1, Kr. 1916 s. 302, 327; Gąsiorowski, Zbiór wiad. do hist. sztuki lek., III 114, 132, 144, 214, IV 23, 149; – „Bibl. Warsz.” 1874 t. 1 s. 15, 28, 32, t. 2 s. 50, 441; „Gaz. Lek.” 1926 nr 32/33 s. 616–9; „Gaz. Warsz.” 1796 nr 9, 1808 nr 49, 1809 nr 21; „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” 1956 nr 1/2 s. 79–89; „Medycyna” 1888 nr 18 s. 2; „Now. Lek.” 1901 nr 6 s. 402; „Pol. Tyg. Lek.” 1967 nr 31 s. 1188; „Przegl. Lek.” 1911 nr 28 s. 436–8; „Roczniki Tow. Przyj. Nauk” T. 10: 1817 s. 173–93; „Służba Zdrowia” 1953 nr 24, 1962 nr 9; „Tyg. Lek.” 1849 nr 3 s. 20; „Wiad. Lek.” 1956 nr 15 s. 707–9.

Teresa Ostrowska