Ratajski Leszek (Lech), pseud. i krypt.: Leon Rawa, L. R., LR, Ir, rat, er (1921–1977), geograf i kartograf, profesor Uniw. Warsz. Ur. 16 IV w Rawie Mazowieckiej, był synem Wiktora Franciszka i Cecylii z domu Klepaczko. Ojciec, nauczyciel gimnazjalny (filolog klasyczny), w czasie wojny służył w Legionach Polskich; był inwalidą wojennym.
R., którego rodzice zmieniali często miejsce zamieszkania, uczył się od r. 1929 w gimnazjum w Radzyniu Podlaskim, w l. 1930–2 w Lubartowie, a w l. 1933–9 w Łomży, gdzie zdał maturę w Liceum Matematyczno-Przyrodniczym im. T. Kościuszki. W chwili wybuchu drugiej wojny światowej R. przebywał w Junackich Hufcach Pracy w Baranowiczach. Stamtąd wrócił do Łomży i od stycznia 1940 pracował jako nauczyciel w szkole średniej w Kupiskach koło Łomży. W r. 1941 wraz z rodziną przeniósł się do Węgrowa. W r. szk. 1941/2 uczęszczał na Wydział Mechaniczny Szkoły im. Wawelberga i Rotwanda w Warszawie, następnie pracował w Węgrowie jako urzędnik w magistracie, a potem w Spółdzielni Rolniczo-Handlowej «Rolnik».
W grudniu 1939 w Węgrowie R. wstąpił jako szeregowiec do tajnej organizacji wojskowej Komenda Obrońców Polski. Latem 1942 został członkiem Armii Krajowej (AK). W r. 1943 R. ukończył w Węgrowie półroczną Szkołę Podchorążych Piechoty, jako kapral podchorąży. Brał udział, wykazując wiele odwagi i rozwagi, w kilkudziesięciu akcjach dywersyjnych i sabotażowych: w końcu 1942 r. w napadzie na ambulans pocztowy koło szpitala w Sembrowiźnie, gdzie zdobyto ok. 500 tys. zł, w r. 1943 m. in. w akcjach na więzienie w Sokołowie i 2 VIII na obóz zagłady w Treblince (uwolniono wtedy ok. 300 Żydów), na posterunek żandarmerii pod Liwem (24 IX). W akcji «Burza» R. jako zastępca dowódcy 1 plutonu 1 kompanii batalionu 13 p. piechoty AK uczestniczył w oswobodzeniu Węgrowa w nocy z 8 na 9 VIII 1944.
Po wyzwoleniu R. uczył w l. 1944–5 geografii i rysunku w gimnazjum w Węgrowie. Od kwietnia 1945 do r. 1947 studiował w Akademii Sztuk Pięknych (ASP) w Krakowie i jednocześnie w l. 1946–50 geografię na UJ; uzyskał magisterium na podstawie pracy Zagadnienia generalizacji problemów antropologicznych na przykładzie Ameryki Południowej. Od r. 1948 publikował mapy, a od r. 1949 popularne artykuły geograficzne w miesięczniku „Poznaj Świat”. W l. 1950–1 R. pracował jako młodszy asystent w Zakładzie Antropogeografii Instytutu Geograficznego (IG) Uniw. Warsz., w l. 1951–63 jako starszy asystent, potem adiunkt Katedry Geografii Regionalnej IG, gdzie w l. 1959–62 kierował Pracownią Afrykanistyczną, a od r. 1960 także Pracownią Kartograficzną. Od r. 1953 wykładał metodykę kartografii społeczno-gospodarczej, redagowanie map i atlasów, rysunek odręczny oraz grafikę map. W r. 1962 doktoryzował się w Uniw. Warsz. u Stanisława Leszczyckiego na podstawie rozprawy Polski dorobek w dziedzinie kartografii ekonomicznej w latach 1900–1958 (druk. pt. Polska kartografia ekonomiczna XX wieku, W. 1965). W l. 1962–4 R. kierował dodatkowo Pracownią Kartograficzną IG PAN. W końcu r. 1964 powrócił do IG Uniw. Warsz., 25 IV 1966 habilitował się w Uniw. Warsz. na podstawie rozprawy Mapy przemysłu, ich własności metodyczne i kartometryczne (W. 1966), w której wysunął ideę tzw. progów generalizacyjnych (na których przy zmniejszeniu skali mapy konieczna jest zmiana metody prezentacji). Dn. 1 XII 1967 został mianowany kierownikiem Katedry Kartografii IG Uniw. Warsz., w r. akad. 1971/2 pracował jako visiting professor w Uniwersytecie Alberty w Edmonton w Kanadzie. W r. 1972 R. został profesorem nadzwycz. i wiecedyrektorem do spraw dydaktyki IG Uniw. Warsz. (funkcję tę pełnił do 31 VIII 1977). Dn. 1 X t. r. objął kierownictwo Katedry Kartografii w Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uniw. Warsz. Wykształcił 86 magistrów oraz 6 doktorów kartografii. W r. 1972 R. został wybrany na wiceprezydenta Międzynarodowej Asocjacji Kartograficznej (MAK) i ponownie w r. 1976 (był wtedy głównym kandydatem na jej prezydenta), rozpoczął przygotowywanie XI Konferencji Kartograficznej w Warszawie w r. 1982. W MAK przewodniczył też Komisji Przekazu Kartograficznego. W r. 1973 mianowano R-ego przewodniczącym Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych przy Min. Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Od r. 1976 R. był także koordynatorem grupy tematycznej: „Informacje dla potrzeb zagospodarowania przestrzennego” w ramach problemu międzyresortowego: „Podstawy przestrzennego zagospodarowania kraju” – zadania badawczego koordynowanego przez Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.
Dorobek naukowy R-ego obejmuje kartografię, problemy nazewnictwa geograficznego i geografię regionalną świata. Składa się nań ponad 400 pozycji (łącznie z artykułami i notatkami popularnymi), 1 atlas, 25 map ściennych i podręcznych oraz ok. 900 map załącznikowych i tekstowych w publikacjach encyklopedycznych i czasopismach popularnonaukowych. Najbardziej znaczące są zasługi R-ego na polu kartografii. Opracował i wydał kilka podręcznych map fizycznych (w oficynie «Glob» w Krakowie w r. 1948), szkolnych map politycznych i gospodarczych (wydawanych przez Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych [PPWK] w W. w l. 1954–62) oraz Podręczny atlas świata (5 zeszytów w l. 1954–61 w wydawnictwie Min. Obrony Narodowej w W.). Potem opracował liczne mapy, głównie gospodarcze, do „Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN”, słowników geograficznych i monografii krajoznawczych «Wiedzy Powszechnej», miesięcznika „Poznaj Świat”, „Atlasu geograficznego” PPWK (Wyd. 1, W. 1962) i „Atlasu świata” Służby Topograficznej WP (W. 1962–8). Wspólnie z Bogodarem Winidem wydał podręcznik Kartografia ekonomiczna (W. 1960, Wyd. 2, W. 1963), tej problematyki dotyczyły także wymienione wyżej jego rozprawy doktorska i habilitacyjna. W r. 1970 R. zajął się podstawami i zasadami standaryzacji znaków do map społeczno-gospodarczych. Logiczno-semiotyczne zasady uporządkowania tych znaków przedstawił na V Konferencji Kartograficznej MAK w t. r. w Stresie oraz opublikował w r. n. w „Polskim Przeglądzie Kartograficznym” i „International Yearbook of Cartography”. Ukoronowaniem wieloletnich studiów i eksperymentów R-ego nad różnymi aspektami opracowania map społeczno-gospodarczych był nowy podręcznik akademicki pt. Metodyka kartografii społeczno-gospodarczej (W. 1973, Wyd. 2 poprawione i uzupełnione przez uczniów, W. 1986).
Począwszy od r. 1968 głównym przedmiotem zainteresowań R-ego stały się teoretyczne podstawy kartografii. Pod wpływem wysuwanych wówczas w literaturze kartograficznej postulatów traktowania mapy i jej funkcjonowania w świetle teorii informacji, semiotyki i teorii modelowania, R. zaproponował – przygotowany zbiorowo w Katedrze Kartografii IG Uniw. Warsz. – hierarchiczny schemat strukturalny nowocześnie pojętej kartografii. Był on oparty na tzw. modelu przekazu kartograficznego, rozumianego jako proces przekazywania informacji o stosunkach przestrzennych za pomocą wytworów kartograficznych. Model ten – wraz z nawiązującym do niego szczegółowym podziałem problematyki badawczej kartografii teoretycznej, dla której zaproponował nazwę «kartologii» – przedstawił na VI Konferencji Kartograficznej MAK w Montrealu w r. 1972, a następnie opublikował w r. 1973 w „International Yearbook of Cartography”. Później, pod wpływem sugestii teoretyków kartografii z innych krajów, R. w l. 1976–7 model swój dwukrotnie udoskonalał.
Duże zasługi położył R. przy ustalaniu polskiego nazewnictwa geograficznego jako konsultant i weryfikator nazw geograficznych w atlasach i słownikach, współautor źródłowej pracy Polskie nazewnictwo geograficzne świata (W. 1959, wspólnie z Janiną Szewczyk i Przemysławem Zwolińskim) oraz uczestnik prac nad nazwami geograficznymi, prowadzonych pod patronatem ONZ. R. prowadził też szeroką działalność popularyzatorską. Opublikował ok. 250 artykułów i notatek z zakresu geografii regionalnej, krajoznawstwa i kartografii (głównie w „Poznaj Świat”) oraz kilka informatorów o charakterze encyklopedycznym (najważniejsze: Afryka, W. 1966 i Słownik geografii ZSRR, wspólnie z Romanem Biesiadą i Tadeuszem Lenczowskim, W. 1974). Był uzdolnionym portrecistą. W czasach studiów w ASP w Krakowie powstał jego autoportret oraz rysunki o motywach krajobrazowych.
R. był przez kilka kadencji członkiem Zarządu Głównego Polskiego Tow. Geograficznego, a w l. 1966–75 przewodniczącym jego Komisji Kartograficznej, członkiem Komitetu Nauk Geograficznych PAN, Komisji Kultury Języka PAN, różnych rad naukowych (w tym IG Przestrzennego Zagospodarowania PAN), Komitetu do Spraw Kartografii Ogólnej przy prezesie Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii. W l. 1968–77 R. był redaktorem naczelnym magazynu geograficznego „Poznaj Świat”, a w l. 1969–77 zastępcą przewodniczącego Komitetu Redakcyjnego kwartalnika „Polski Przegląd Kartograficzny”. W l. 1967, 1973, 1974, 1975 otrzymał nagrody indywidualne ministra oświaty i szkolnictwa wyższego. Był m. in. członkiem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Zmarł 22 XI 1977 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Komunalnym na Powązkach. Był odznaczony m. in. Krzyżem Walecznych, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974), Złotą Odznaką Polskiego Tow. Geograficznego (1973), Złotą Odznaką za Zasługi w Dziedzinie Geodezji i Kartografii (1974), Medalem Polskiego Tow. Geograficznego za wybitne osiągnięcia w dziedzinie nauk geograficznych (1976).
Ożeniony (1948) z Marią Józefą z Różańskich (ur. 1924), miał z nią R. dwoje dzieci: Bożenę (ur. 1951) i Sławomira (ur. 1953).
Autoportret i część twórczości malarskiej w zbiorach rodzinnych; Fot. w Katedrze Kartogr. IG i Studiów Regionalnych Uniw. Warsz. oraz w arch. rodzinnym; – Ostrowski J., Bibliografia prac naukowych prof. dra Lecha Ratajskiego, „Prace i Studia Geogr. Uniw. Warsz.” T. 1: 1979 s. 12–21; tenże, Bibliografia prac prof. dra Lecha Ratajskiego, „Pol. Przegl. Kartogr.” T. 10: 1978 s. 14–21; – Board Ch., Rozwój idei przekazu kartograficznego ze szczególnym uwzględnieniem roli profesora L. Ratajskiego, „Pol. Przegl. Kartogr.” T. 14: 1982 s. 157–66 (toż po angielsku, „International Yearbook of Cartography” Vol. 23: 1983 s. 19–29); Ostrowski J., Pozakartograficzne inspiracje teoretycznych prac prof. Lecha Ratajskiego, tamże s. 172–5; Ostrowski J., Pasławski J., Ewolucja poglądów prof. Lecha Ratajskiego na istotę kartografii w opinii K. A. Saliszczewa, tamże s. 175–7; – „International Yearbook of Cartography” Vol. 18: 1978 s. 15–16 (F. J. Ormeling); „Pol. Przegl. Kartogr.” T. 9: 1977 s. 146, T. 10: 1978 s. 1–4 (S. Leszczycki), s. 5–14 (J. Ostrowski), T. 11: 1979 s. 91–2 (J. Ostrowski); „Poznaj Świat” R. 25: 1977 nr 12 s. 3, R. 26: 1978 nr 5 s. 3–4 (S. Leszczycki, fot.); „Prace i Studia Geogr. Uniw. Warsz.” T. 1: 1979 s. 9–11 ([Z. Mikulski], fot.); „Przegl. Geodezyjny” T. 50: 1978 s. 131 (L. Brokman, fot.); „Przegl. Geogr.” T. 50: 1978 s. 703–5 (S. Leszczycki, fot.); „Vermessungstechnik” Jg. 27: 1979 H. 4 s. 140–1 (R. Ogrissek); – Nekrologi z r. 1977: „Tryb. Ludu” nr 280, „Życie Warszawy” nr 277–81; – Arch. Uniw. Warsz.: Teczka personalna R-ego, sygn. 9936; – Dokumenty osobiste w zbiorach rodziny; – Informacje żony, Marii Ratajskiej, oraz Wacława Szczygielskiego o rodzinie R-ego i jego działalności w l. 1939–44.
Jerzy Ostrowski i Zbigniew J. Wójcik