Leszek (ur. między 1160 a 1165, zm. 1186), książę mazowiecki i kujawski. Był synem Bolesława Kędzierzawego (zob.) i raczej pierwszej jego żony Wierzchosławy, córki Wsiewołoda Mścisławicza, ks. nowogrodzkiego z rodziny Monomachowiczów (zm. 1160), niż drugiej żony, Marii (o której nic bliżej nie wiadomo). Imię swe, jako pierwszy wśród Piastów, zawdzięczał już zapewne popularności „Kroniki dworskiej” tzw. Galla. Po śmierci ojca 3 IV 1173 r. L. został, zgodnie z jego wolą, oddany wraz z całą swą dzielnicą, tj. Mazowszem i Kujawami, w opiekę Kazimierzowi Sprawiedliwemu, co niewątpliwie musiało urazić, obejmującego stanowisko księcia seniora, Mieszka Starego. Opiekę nad słabowitym L-kiem sprawował początkowo stryj Kazimierz osobiście, ale odkąd objął tron krakowski (1177), powierzył ją woj. mazowieckiemu, możnowładcy Żyronowi, szwagrowi Subisława, przodka dynastii późniejszych książąt Pomorza Gdańskiego.
U boku Kazimierza Sprawiedliwego brał L. udział w zaciętych walkach posiłkując swego szwagra, księcia brzesko-drohiczyńskiego Wasylka Jaropełkowicza przeciw Włodzimierzowi, ks. mińskiemu. Włodzimierz zajął Brześć nad Bugiem (1182?); kiedy Wasylko odzyskał straty z pomocą Kazimierza i L-a, wycofał się do Drohiczyna, pozostawiając Brześć w zarząd L-kowi. Włodzimierz niebawem zdobył Brześć ponownie, wtargnął za Bug i stoczył zwycięską walkę nad rzeczką Nurzec z Wasylkiem wspomaganym przez posiłki L-ka i Kazimierza; L. nie dał za wygraną, zebrał znowu wojsko i wyparł Włodzimierza z księstwa drohiczyńskiego, nie odzyskał natomiast ziemi brzeskiej. Bezpotomny Wasylko odstąpił L-kowi swe księstwo i L. zapewne czas jakiś przejściowo władał w Drohiczynie. W rządach wewnętrznych szukał L. niewątpliwie oparcia w duchowieństwie, o czym świadczy z jednej strony jego współdziałanie z Kazimierzem, z drugiej zaś jego własne nadanie na rzecz katedry we Włocławku, obejmujące kasztelanię i gród Słońsk, kaplicę w Gniewkowie, wsie Kowale i Kurów oraz roczny dochód 10 grzywien srebra i 10 donic miodu (20 I 1185).
L. zmarł w r. 1186 bezpotomnie pozostawiając swą dzielnicę Kazimierzowi Sprawiedliwemu.
Balzer, Genealogia; Dworzaczek, Genealogia; – Grodecki R., Dzieje Polski średniowiecznej, Kr. 1926 I; Kętrzyński W., Studia nad dokumentami XII wieku, Kr. 1891; Kuczyński S. M., Studia z dziejów Europy wschodniej X–XVII w., W. 1965 s. 29; Smolka S., Mieszko Stary i jego wiek…, W. 1959; Tatiščev V., Istorija rossijskaja, Moskva–Leningrad 1964 III 127–8; Wilkiewicz-Wawrzyńczykowa A., Ze studiów nad polityką polską na Rusi na przełomie XII i XIII w., „Ateneum Wil.” T. 12: 1937 s. 15; Włodarski B., Problem jaćwiński, „Zap. Hist. Tow. Nauk. Tor.” T. 24: 1959 z. 2–3; tenże, Sąsiedztwo polsko-ruskie, „Kwart. Hist.” T. 76: 1969 z. I s. 8–13; – Długosz, Historia, II; Kod. Pol., II nr 2; Kozłowska-Budkowa Z., Repertorium polskich dokumentów doby piastowskiej, Kr. 1937; Mon. Pol. Hist., II (kronika Kadłubka, roczniki), VI (roczniki i in.).
Józef Mitkowski