Plater (Broel-Plater) Lucjan Stanisław (1808–1857), powstaniec 1830/31 r., emigrant w Australii. Ur. 25 XI w Pomuszu na Wileńszczyźnie, był trzecim synem Tadeusza (1780–1822), właściciela wsi Szwabiszki i Pomusz, asesora Sądu Głównego w Wilnie, członka loży masońskiej, marszałka szlachty wileńskiej, i Racheli z Kościuszków (1784–1860). W r. 1830 służył, wraz z młodszym bratem Ferdynandem (1811–1891), w rosyjskiej szkole oficerskiej w Dyneburgu jako podchorąży (junkier). Bracia należeli do spisku, którego celem było opanowanie fortecy. Do sprzysiężenia dopuścili swoją kuzynkę Emilię (zob.). Opanowanie Dyneburga nie udało się i bracia zdezerterowali z armii carskiej 22 IV 1831, przyłączając się do oddziału partyzanckiego Walentego Brochockiego. Zostali promowani na podporuczników 15 IV 1831; P-a przydzielono do 7 p. piechoty liniowej.

Skazani zaocznie na ciężkie roboty i konfiskatę bliżej nie określonych majątków, bracia w lutym 1832 wywędrowali przez Bawarię do Francji. Z obozu w Besançon Ferdynand Plater wziął udział w słynnym wymarszu «Hufca Świętego» 7 IV 1833 i został internowany w Szwajcarii, skąd wrócił do Cognac (Charente). P. przebywał zrazu w zakładzie w Avignon, a w końcu 1832 r. w Paryżu, gdzie uczestniczył w wydawnictwie „Pielgrzyma Polskiego”. Dn. 9 IX 1833 wstąpił do Tow. Demokratycznego Polskiego (TDP). W r. 1835 został wysłany do kraju jako emisariusz pod przybranym nazwiskiem Laurance. W r. 1837 wyłączono go z czynnych członków TDP z przyczyn bliżej nie znanych. W kwietniu 1835 próbował wstąpić do armii egipskiej, ale planów tych nie zrealizował. Dn. 21 XI 1835 wyjechał do Londynu, gdzie otrzymał zaświadczenie uchodźcy (refugee) i uzyskał od rodziny znaczną pomoc pieniężną. We wrześniu 1839 P. wyjechał do Australii, gdzie poprzedziła go przed rokiem siostra jego żony Laura, zamężna za Konstantym Druckim-Lubeckim. P. miał podobno ofiarowaną sobie ziemię pod Sydney, pod warunkiem, że przyjmie obywatelstwo brytyjskie; odmówił i skazał się na ubóstwo do końca życia. Ponieważ Ferdynand nauczył się we Francji cukiernictwa, bracia utrzymywali się z wyrobu kordiałów i słodyczy. P. zmarł 12 VI 1857 w Parramatta pod Sydney.

Ożeniony (13 X 1836) z Charlottą Duffus (1813–1885), córką plantatora z Indii Zachodnich, miał pięciu synów i trzy córki (najmłodszy syn Michał zmarł w r. 1945), których wychowaniem zajął się Ferdynand. Dzierżawił on małą fermę, a potem z bratankami zajmował się cukiernictwem. W r. 1863 wyrażał gotowość przystąpienia do powstania wraz z bratankami, ale nie miał pieniędzy na podróż do Europy. Zmarł 14 XII 1891.

Potomkowie P-a w Australii używają nazwiska de Plater, a liczba ich przekracza 150 osób; część rodziny pielęgnuje polskie tradycje.

Koleje życiowe Lucjana i Ferdynanda Platerów stały się tematem powieści pt. „Transplanted Lime Tree” pióra dziennikarza australijskiego Collinridge Rivett. Ukazywała się ona odcinkami w piśmie „Parramatta and Hills News” w l. 1957–8.

Starszy brat Lucjana, Michał (1807–1835) jako uczeń klasy V wileńskiego gimnazjum napisał 15 V 1823 na tablicy w czasie pauzy «Vivat Konstytucja 3 maja». Doprowadziło to do śledztwa i pośrednio aresztowania filaretów, a sam Plater został skazany na 14 lat służby wojskowej. W r. 1830 został ciężko ranny szablą w głowę podczas walk na Kaukazie i powrócił do kraju obłąkany. O nim to mówi Adam Mickiewicz w ustępie III części „Dziadów” (Przegląd Wojska, w. 390–430).

Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol., s. 528 (podob.); Borowski E., Genealogie niektórych polskich rodzin utytułowanych, Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., V 234; Konarski Sz., Platerowie, tamże IV 141–4, 147; Krawiec L., Lista członków Towarzystwa Demokratycznego Polskiego z lat 1832–1851, tamże, I; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich (dotyczy Tadeusza Platera); Paszkiewicz M., Lista emigrantów polskich w Wielkiej Brytanii otrzymujących zasiłki od rządu brytyjskiego w latach 1834–1899, Sprostowania i uzupełnienia, Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., V; – Ciepeńko-Zielińska D., Emilia Plater, W. 1966 s. 64, 146–7; The Colonials, „Parramatta and Hills News” 1967 nr z 7 IV s. 4; Count Louis de Plater, „Sydney M. Herald” 1927 nr z 23 III; Dangel S., Rok 1831 w Mińszczyźnie, W. 1925 II 145; De Plater Family, „Daily Telegraph” (Sydney) 1926 nr z 7 VI; Fraeme W., Count Louis de Plater, „Coumberland Times” (New S. Wales) 1927 nr z 24 III; Moore W., The Story of Australian Art, Sydney 1934 I 23; Paszkowski L., Dzieje rycerskiego rodu, „Wiadomości” (Londyn) 1968 nr 1186/7 s. 6; tenże, Polacy w Australii i Oceanii 1790–1940, Londyn 1962 (reprod. litogr. de Villaina); Plater M. de, The Discovery of a Name, „Tyg. Katol.” (Melbourne) R. 15: 1963 nr 26 s. 6–7; tenże, The Family of Broel Plater, „Descent” (Sydney), T. 2 cz. 1: 1965 s. 132–43; tenże, Odkrywam me nazwisko, „Tyg. Katol.” (Melbourne) R. 15: 1963, nr 30 s. 1 – 2; Polish Count’s Daughter, „Evening News” (Sydney) 1926 nr z 29 V; Polish patriots, „Sydney Morning Herald” 1926 nr z 8 VI; Poniński A., Krewniacy Kościuszki pod Krzyżem Południa, „Tyg. Katol.” (Melbourne) R. 6: 1955 nr 47 s. 2–3; Rederowa D., Polski emigracyjny ośrodek naukowy we Francji w latach 1831–1872, Wr. 1972 s. 53; Rivett C., An Artist’s Guide to Old Parramatta, Parramatta 1961 (rys. 57); Titled Family’s End, „Daily Telegraph” (Sydney) 1926 nr z 26 VI; Tombstones will be preserved, „Sydney M. Herald” 1959 nr z 1 X; Tragedy of Pole’s Family, „Daily Guardian” (Sydney) 1926 nr z 26 VI; Valuable and Historical Document, „The World’s News” (Sydney) 1927 nr z 7 V s. 4; – „Cumberland Argus” (New S. Wales), 1926 nr z 11 VI; – Mitchell Library w Sydney: Świadectwo ślubu L. P-a, Fraeme’s Collection, t. 6 s. 46, List W. Macley’a do kpt P. P. Kinga z 23 X 1842; – Plater M. de, A New Heritage Derived from the Old, 1979 mszp.; – Metryki zgonów Lucjana i Ferdynanda Platerów, listy rodziny (od r. 1832), dokumenty i dziennik Charlotty Platerowej w posiadaniu Mervyna de Platera w Brisbane; Korespondencja autora z Collinridge Rivettem z Parramatty, Mervynem de Platerem z Brisbane i ks. dr. Leonem Platerem z Wellington, Nowa Zelandia.

Lech Paszkowski