Szenwald Lucjan, pseud.: cis, Adam Greczan, Myx, Marian Wohl oraz – wspólnie z innymi tłumaczami wydawnictwa «Rój» – dr J. P. Zajączkowski (1909–1944), poeta, tłumacz, działacz ruchu komunistycznego.
Ur. 13 III w Warszawie, był synem Jakuba, wywodzącego się ze zasymilowanego środowiska żydowskiego, przedsiębiorcy, maklera giełdowego i pośrednika handlowego, oraz Eugenii z Maliniczków.
Nad dzieciństwem S-a zaciążyła jego sytuacja rodzinna (mimo rozwodu matka nadal mieszkała z byłym mężem i jego drugą żoną), kłopoty finansowe ojca, jego despotyczny charakter, a także postępująca choroba matki. Uzdolniony lingwistycznie, opanował S. języki rosyjski, niemiecki i angielski; władał łaciną, płynnie czytał grekę, wg niektórych wspomnień znał także włoski, grał na fortepianie, a nawet podejmował próby kompozytorskie. Od r. 1919 uczęszczał w Warszawie do I Gimnazjum Męskiego Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskiego Szkół Średnich. Poznał tam niewiele starszego od siebie Romana Kołonieckiego, pod którego wpływem zwrócił się w stronę twórczości poetyckiej i tłumaczeń z literatur obcych. Pisarstwo rozpoczął, wg wspomnień Kołonieckiego, w wieku czternastu lat, tworząc między sierpniem 1923 a kwietniem 1924 cykl (niewyd.) wzorowanych na Horacym listów poetyckich; do tego gatunku odwoływał się często także w późniejszej twórczości. Z Kołonieckim powołał w r. 1924 uczniowską dwuosobową grupę literacką «My» i w powielaczowym organie grupy „Pochodnia” (nr z grudnia) zadebiutował wierszem Widzenie Pytagory. Do r. 1926 publikował wiersze, przekłady poetyckie i artykuły, także w pismach szkolnych o podobnym charakterze: „Samopomoc”, „Camera Obscura” i „Brzoskwinia”. Razem z Kołonieckim tłumaczył fragmenty „Walkirii” Richarda Wagnera, sam pracował nad inscenizacją fragmentów „Dziadów” Adama Mickiewicza (niezrealizowaną) oraz pisał teksty satyryczne do szkolnej szopki. W l. 1925–6 ogłosił pięć utworów poetyckich w „Skamandrze”: uważany za właściwy debiut wiersz Przybierający księżyc (T. 5 z. 40), a także Garnek, Infekcję (T. 5 z. 41), Kasę (T. 6 z. 43), Bunt (T. 6 z. 47–8) oraz Warszawę (T. 5 z. 42). Poznał w tym czasie Władysława Broniewskiego i Jarosława Iwaszkiewicza. Najwcześniejsza twórczość S-a łączyła klasycystyczną szatę (wraz ze skłonnością do patosu i werbalizmu) oraz parnasistowską obojętność wobec aktualiów życia społeczno-politycznego z akcentami futurystycznymi i witalistycznymi, a także prekursorskim w poezji tamtych lat katastrofizmem.
W r. 1926 zdał S. maturę i podjął studia z filologii klasycznej na Uniw. Warsz. pod kierunkiem Tadeusza Zielińskiego (poświęcił mu później odę Ku czci filologa, „Kwadryga” 1930 nr 3/4). W uniwersyteckim Kole Polonistów wygłosił 20 IV 1927 odczyt Poezja i jej projekcja w przyszłość („Wspomnienia o Lucjanie Szenwaldzie”, W. 1963). Po r. 1927 nie utrzymywał kontaktów z Kołonieckim, natomiast związał się z powstającą grupą poetycką «Kwadryga» i wspólnie m.in. z Władysławem Sebyłą i Włodzimierzem Słobodnikiem wydał w r. 1927 z funduszów składkowych pierwsze dwa numery czasopisma pod tym tytułem. Wstąpił do Organizacji Młodzieży Socjalistycznej «Życie» i uczestniczył w spotkaniach działającego przy niej Akademickiego Klubu Literacko-Artystycznego. Po śmierci matki zerwał kontakty z ojcem (który wkrótce zmarł) i między sierpniem a grudniem 1927 wyprowadził się z rodzinnego domu. Osiadł w schronisku dla bezdomnych przy ul. Dzikiej, a następnie mieszkał u znajomych, m.in. u Mieczysława Bibrowskiego, Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego, Sebyły i Słobodnika. Porzucił studia; pracował krótko jako korektor i adiustator w wydawnictwie «Rój», po czym utrzymywał się z pożyczek oraz dorywczych przekładów z języków angielskiego, niemieckiego i rosyjskiego. Dla «Roju» przetłumaczył powieści sensacyjno-kryminalne Edgara Wallace’a „Straszliwy hotel” (W. 1929, wyd. 2, W. 1937) oraz „Zagadkowa hrabina” (W. 1930 [1929], wyd. 2, W. 1937). Dzięki protekcji Wilama Horzycy otrzymał latem 1930 stypendium Min. WRiOP na przekłady poezji Roberta Browninga; wykorzystał je na pobyt zdrowotny w Zakopanem. Żyjąc stale w ciężkich warunkach, często głodując, popadł w abnegację. Zaniedbywał ubiór i higienę osobistą, a manifestując pogardę dla dóbr materialnych, rozdał lub roztrwonił fundusze po zmarłym ojcu. Cały swój majątek mieścił w jednym tobołku.
Publikacje S-a na łamach „Kwadrygi” z l. 1927–8 były przede wszystkim polemikami, m.in. wiersz Śpiew złodziejski (1927 nr 2) stanowił anarchistyczno-pesymistyczną odpowiedź na optymizm „Nike” Władysława Broniewskiego. W szkicu O śmierci (1927 nr 2) zaatakował S. skamandrytów jako martwą orientację artystyczną, a w Wojnie i pokoju (1928 nr 1) skrytykował «humanitarnie pojętą walkę społeczną» Bibrowskiego. Dla rozrywki członków «Kwadrygi» pisywał piosenki. W okresie rozpadu tej grupy zradykalizował poglądy polityczne i w r. 1930 wstąpił do Komunistycznego Związku Młodzieży Polski (KZMP; w r. 1931 został sekretarzem jego Komitetu Dzielnicowego na warszawskim Powiślu), a w r. 1932 otrzymał członkostwo Komunistycznej Partii Polski (KPP). Najwybitniejszy utwór S-a z tych lat, poemat Kuchnia mojej Matki („Wiad. Liter.” 1931 nr 30), został zadedykowany Zbigniewowi Uniłowskiemu; tytułowa kuchnia stała się pretekstem do ukazania ogromu zniszczeń dokonanych przez ludzi na przyrodzie oraz zemsty przyrody za poczynione jej krzywdy. Związek z komunizmem i kłopoty zdrowotne spowodowały wkrótce potem zaniechanie twórczości i dopiero ok. r. 1934, m.in. pod wpływem przyjaciółki, Rozy Zaks, zwrócił się S. ku wierszopisarstwu agitacyjno-propagandowemu, odzwierciedlającemu komunistyczne ideały. Pod pseud. Adam Greczan, Myx, Marian Wohl publikował w redagowanym przez siebie czasopiśmie młodzieżowym „Na przełaj”, wydawanym przez KZMP od czerwca do grudnia 1934 (Robotnicy żądają uwolnienia Thälmanna, nr 5, Górnicy z Escarpelle, nr 9, Głos ma robotnicza Łódź, nr 12). W l. 1932–8 (wg E. i M. Wodnarów – do r. 1935) współpracował z komunistycznym zespołem estradowym «Czerwona Latarnia» (utworzonym z koła dramatycznego Akademickiego Klubu Literacko-Artystycznego), dla którego pisał piosenki (niewyd.). Z ramienia KPP wszedł w skład działającego od kwietnia 1935 do marca 1936 niejawnego drugiego zespołu redakcyjnego legalnego periodyku społeczno-kulturalnego „Lewar”. Był współsygnatariuszem deklaracji „Za porozumieniem” („Lewar” 1935 nr 11), podpisanej przez redakcje: „Lewara”, „Lewego Toru”, „Nowej Wsi” i „Poprostu”. Na łamach „Lewara” ogłosił m.in. wiersz Do uświadomionej robotnicy (canzona) (1935/6 nr 14/1), który rozpoczął nowy etap jego twórczości. Ogłosił tu też (uznany przez redakcję za dyskusyjny) szkic W odpowiedzi Czesławowi Miłoszowi (1936 nr 4), w którym replikując na „List do obrońców kultury” Miłosza („Poprostu” 1936 nr 12), wyłożył swą koncepcję literatury zaangażowanej. W r. 1936 współpracował z radykalnym dwutygodnikiem „Oblicze Dnia” i w numerze dziewiątym ogłosił wywiad z działaczem brytyjskiej Labour Party, lordem Marleyem. Od r. 1936 był członkiem Centralnej Redakcji KPP. Opublikował pierwszą książkę, poemat Scena przy strumieniu (W. 1936), zadedykowany Rozie Zaks. Wątła fabuła częściowo osadzona w ówczesnych realiach, a częściowo fantasmagoryczna, ukazywała dojrzewanie czternastoletniego ucznia do buntu przeciw panującym stosunkom społecznym i wykorzystywała wzorce bohatera romantycznego. Z uwagi na zróżnicowane rozwiązania wersyfikacyjne Karol Wiktor Zawodziński nazwał poemat «istnym repetytorium metryki i strofiki polskiej» („Wiad. Liter.” 1937 nr 26), a Stefan Napierski pisał o «niespotykanym bogactwie środków» („Droga” 1937 nr 4). Dla celów zarobkowych przełożył S. w tym czasie kolejną angielską powieść kryminalną „Złote kajdany” Johna Chancellora (W. 1936). W celu agitacji komunistycznej przebywał krótko w r. 1936 w Belgii.
Od października 1936 do marca 1937 redagował S. wspólnie z Sewerynem Pollakiem dział literacki „Dziennika Popularnego”, pisma związanego z tzw. frontem ludowym; w numerze sześćdziesiątym z r. 1937 ogłosił szkic Główne struny jego lutni, poświęcony twórczości A. Puszkina. W lutym 1937 wszedł do redakcji miesięcznika literackiego „Nowa Kwadryga” i w numerze pierwszym opublikował poemat epicki Rower, mający otwierać tom nowel wierszem, ostatecznie niezrealizowany. „Dziennik Popularny” został w marcu t.r. zamknięty przez władze, a S. znalazł się w więzieniu przy ul. Daniłowiczowskiej, w którym przez kilka tygodni oczekiwał na proces, do którego jednak nie doszło; po wyjściu na wolność objęto go nadzorem policyjnym. W czerwcu, po wydaniu pięciu numerów, upadła „Nowa Kwadryga”. S. przetłumaczył t.r. tytułowe opowiadanie do zbioru nowel M. Gorkiego „Pieśń o sokole” (W.), a także wstawki wierszowane do przekładów Haliny Pilichowskiej: „U obcych” Gorkiego (W.) i „Niebieskiej księgi” M. Zoszczenki (W.). Ok. t.r. powstał poemat dramatyczny Krzysztof Kolumb na Morzu Sargassowym, emitowany w grudniu 1938 i lutym 1939 w Polskim Radiu w adaptacji Ireny Byrskiej, a także utwory Ptaki i gady oraz Gęsi kapitolińskie, natomiast ok. r. 1938 przekład „Burzy” W. Shakespeare’a (wszystkie niezachowane). S. opracował też tekst polski do amerykańskiego filmu „Sen nocy letniej” wg Shakespeare’a (reż. W. Dieterle i M. Reinhard, 1935, wyświetlany w Polsce ok. r. 1938). Dla wydawnictwa «Rój» przełożył z języka niemieckiego powieść Alfreda Döblina „Podróż do krainy wiecznego życia” (W. 1939 [1938]), a z angielskiego powieść Kennetha Lewisa Robertsa „Arundel. Kronika prowincji Maine” (W. 1939 I–II). W l. 1938–9 był znowu dwukrotnie aresztowany.
We wrześniu 1939 nie został S. zmobilizowany; ok. 8 IX t.r. wyruszył z Warszawy na wschód i niebawem znalazł się na terenach zajętych przez ZSRR. Zamieszkał w Kowlu, gdzie w listopadzie przemawiał na akademii ku czci rewolucji październikowej. Sprowadziwszy żonę i syna, przeniósł się w grudniu do Lwowa. Otrzymał tam etat w oddziale audycji dziecięco-młodzieżowych redakcji polskiej obwodowego Radiokomitetu oraz współpracował przy emisjach programów literackich. We wrześniu 1940 znalazł się wśród 58 literatów przyjętych do nowo powstałego lwowskiego oddz. Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. Starał się o przyjęcie do Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) i współtworzył tzw. poemat kolektywny ku czci wyzwolenia pt. „Szczęśliwy rok” (fragment w: „Czerwony Sztandar” 1940 nr 300), pisany równocześnie w trzech językach przez lwowskich literatów: ukraińskich, polskich i żydowskich (utwór nie wyszedł poza fazę wstępną). Głównym dokonaniem S-a był w tym czasie dramat (słuchowisko) Jarosław Dąbrowski, emitowany w lwowskim radiu w r. 1940 (1941?) oraz poemat o Owidiuszu (oba niezachowane). W „Czerwonym Sztandarze” i „Prawdzie Wileńskiej” (1940, 1941) ogłaszał sporadycznie przekłady z języków rosyjskiego (m.in. W. Lebiediewa-Kumacza i W. Majakowskiego) oraz angielskiego (P. Shelleya); był też jednym z tłumaczy zredagowanej przez Jerzego Borejszę i Adama Ważyka edycji „Wierszy” Majakowskiego (Kijów–Lw. 1940). W wystąpieniu na konferencji pisarzy lwowskich (12–15 IV 1941) zarzucił części polskiego środowiska literackiego zbytnią pasywność wobec radzieckiej rzeczywistości.
Na początku czerwca 1941 zgłosił się S. do Armii Czerwonej i po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej 22 VI t.r. brał udział w pierwszych walkach, przydzielony do formacji obsługi reflektorów przeciwlotniczych. W starciach pod Charkowem został ranny. W Armii Czerwonej służył nie krócej niż do sierpnia 1941; w nieznanym bliżej czasie i okolicznościach (wg „Współcz. pol. pisarzy” w r. 1942) został wycofany z frontu i przymusowo przesiedlony na Syberię. Prawdopodobnie wcielony do batalionu roboczego, pracował jako drwal przy wyrębie lasów w okolicach Nowosybirska, a później jako pianista w objazdowym kinie. W maju 1943 zadeklarował chęć wstąpienia do powstającej 1. DP im. Tadeusza Kościuszki; w drodze do niej napisał wiersz Pożegnanie Syberii („Nowe Widnokręgi” 1943 nr 16), traktujący surowy krajobraz syberyjski jako źródło odrodzenia duchowego i fizycznego oraz kreujący Sybir na ziemię przyjazną Polakom. W lipcu t.r. dotarł do Sielc nad Oką, gdzie tworzono Dywizję. Służył kolejno w żandarmerii, kompanii rusznic przeciwpancernych i batalionie sanitarnym. Od sierpnia 1943 do kwietnia 1944 prowadził „Kronikę I Dywizji” (fragmenty w: „Tu i teraz” 1982 nr 22, 25). Awansowany na porucznika, wziął udział w walkach frontowych; za udział w bitwie pod Lenino (12–13 X 1943) otrzymał Krzyż Walecznych i radziecki Order Czerwonej Gwiazdy. W grudniu 1943 napisał wierszowany List do Juliana Tuwima w Ameryce. Współpracował z prasą Związku Patriotów Polskich („Nowe Widnokręgi”, „Wolna Polska”) i wojskową („Żołnierz Wolności”, „Zwyciężymy”). Niektóre jego wiersze były często przedrukowywane ze względu na walory propagandowo-agitacyjne, m.in. Józef Nadzieja pisze z Azji Środkowej („Nowe Widnokręgi” 1943 nr 13), Elegia na śmierć Mieczysława Kalinowskiego („Żołnierz Wolności” 1943 nr 79), Ballada o pierwszym batalionie (tamże 1943 nr 90), Oktawy (na temat naszych rodzimych faszystów) („Wolna Polska” 1943 nr 14). Pobocznym nurtem twórczości S-a były teksty, a nawet melodie, piosenek wojskowych (np. O rusznicy-sojusznicy) oraz pisywane prozą rymowaną humorystyczne gawędy (Feluś Słonko ma głos, „Żołnierz Wolności” 1943 nr 69). W kwietniu 1944 został S. oddelegowany na stanowisko wykładowcy w Szkole Oficerów Polityczno-Wychowawczych i otrzymał awans na kapitana. Złożył do druku drugą książkę Z ziemi gościnnej do Polski, składającą się zarówno z wierszy powstałych w czasie służby w Armii Czerwonej (Maskowanie reflektorów. Pieśń partyzantów), jak i pisanych w 1. DP (m.in. jedyny liryk osobisty Umarłej), która ukazała się jako wydawnictwo Związku Patriotów Polskich w ZSRR, zapewne już po śmierci S-a (Moskwa 1944). Jego utwory znalazły się też w antologii „Poezja polska 1939–1944” (Moskwa 1944). Między lutym a sierpniem 1944 ogłosił ostatnie wiersze: Czerwona Armia („Żołnierz Wolności” nr 44), fragment poematu Przez linię frontu („Nowe Widnokręgi” nr 9) oraz Warszawa („Zwyciężymy” nr 171), będący reakcją na obserwowane zza Wisły miasto ogarnięte walkami powstańczymi. Zmarł 22 VIII 1944 w wyniku obrażeń odniesionych w wypadku samochodu wojskowego na szosie pod Kurowem w Lubelskiem, został pochowany w Marianowie koło Żabieńca (pow. garwoliński). Po ekshumacji pochowano go z honorami 12 X 1947 w Warszawie, na cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Po śmierci S-a pojawiły się, dokonywane przede wszystkim staraniem przyjaciół i znajomych (Dobrowolskiego, Pollaka, Władysława Bieńkowskiego) próby książkowego scalenia jego rozproszonego dorobku pisarskiego; żadna edycja nie objęła jednak całej twórczości (najważniejsze i najobszerniejsze: Utwory poetyckie, Ł. 1946, wyd. 2 poszerzone, W. 1950, Pisma wybrane, z przedmową Wandy Wasilewskiej, W. 1955, Wybór poezji, W. 1970, Poezje wybrane, Oprac. S. R. Dobrowolski, W. 1977).
Od ok. r. 1933 był S. związany z Rozą (Różą) Zaks, zwaną Kitajczonkiem, pielęgniarką, członkinią KPP. Rozstał się z nią w r. 1936 i w r. 1937 poślubił Alinę Stefanię Sochocką (1910–1989), wówczas już matkę jego syna Michała (ur. 1936), absolwentkę Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie, która następnie, w l. 1939–41, uczyła w szkole muzycznej we Lwowie, a po powrocie w r. 1941 do Warszawy została w r. 1943 wywieziona do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Od maja 1945 pracowała w Warszawie w Polskim Radiu, m.in. w l. 1952–60 w Komitecie ds. Radiofonii «Polskie Radio» była redaktorem naczelnym Naczelnej Redakcji Audycji Literackich i Teatru, a w l. 1960–8 w Komitecie ds. Radia i Telewizji – redaktorem naczelnym Naczelnej Redakcji Audycji Dziecięcych i Teatru dla Dzieci. Należała do PPR i PZPR; była odznaczona Krzyżem Kawalerskim (1954) i Krzyżem Oficerskim (1959) Orderu Odrodzenia Polski.
Postać S-a z okresu jego związków z «Kwadrygą» przedstawił Uniłowski jako Kazia Wermela w powieści „Wspólny pokój” (W. 1932). Miłosz w „Traktacie poetyckim” (Paryż 1957) uznał Pożegnanie Syberii S-a za jeden z «piękniejszych» wierszy polskich.
Czachowska, Literatura pol. Bibliogr., II; Literatura Pol. Enc., II; Nowy Korbut (Słownik Pisarzy), III; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/5 i n. (fot.); Współcz. pol. pisarze, VIII, X; – Bandrowska-Wróblewska J. [Nota biogr. do]: Poezje wybrane, W. 1977; Bieńkowski W. [Przedmowa do]: Utwory poetyckie, Ł. 1946; Budrewicz T., „Podwójna istota” Lucjana Szenwalda, „Poezja” 1980 nr 2; Bujnicki T., O poezji rewolucyjnej. Szkice i sylwetki, Kat. 1978; tenże, Od katastrofizmu do poezji proletariackiej (Ewolucja twórcza Lucjana Szenwalda 1925–1937), „Ruch Liter.” 1963 z. 3; tenże, Stare dzbany i młode wino – Lucjan Szenwald, w: Poeci dwudziestolecia międzywojennego, W. 1982 II; tenże, Trzy poetyki rewolucyjne (Jasieński, Broniewski, Szenwald), w: Literatura polska wobec idei rewolucyjnych XX wieku, W. 1969; Byrski T., Tragiczne dzieje Szenwaldowego „Kolumba”, „Odrodzenie” 1949 nr 47; Chorev V., Pol’skaja revoljucjonnaja poezija 30-ch godov, w: Razvitije zarubežnich slavjanskich literatur v XX veke, Moskva 1964 s. 88–93; tenże, Tvorčestvo L. Šenvalda v 20-e i 30-e gody, w: Literatura slavjanskich narodov, Vyp. 4, Moskva 1959 s. 54–90; [Chró ś cielewska D.], Wiersze żołnierskie, „Odgłosy” 1977 nr 45; Chróścielewska-Kuźniak D., Poetycka polemika Lucjana Szenwalda z Władysławem Broniewskim, „Prace Polon.”, S. XXX, 1974; taż, Szenwald kontra Szenwald, „Osnowa” 1984 nr 5/6; Dybel P., Lucjan Szenwald – rewolucjonista w zaklętym kręgu tradycji, „Nowy Wyraz” 1979 nr 7; Flukowski S., „Kwadryga” Lucjana Szenwalda i jego poezja, „Twórczość” 1947 nr 11; Franaszek A., Miłosz. Biografia, Kr. 2011; Glovačev M. G., Tvorčestvo L. Šenvalda v 40-e gody, „Sovetskoje Slavjanovedenije” 1983 nr 6; Harny S., Słuchowiska nieudane, „Kultura” 1938 nr 9; Inglot M., Polska kultura literacka Lwowa lat 1939–1941, Wr. 1995; Jackiewicz A., Lucjan Szenwald. Kronikarz Pierwszej Dywizji, „Express Ilustr.” 1949 nr 240; Kamieniecka H., Poeta płonącej młodości, „Tyg. Warsz.” 1946 nr 48: Kownacki J., Rozmowa Lucjana Szenwalda, „Przegl. Kult.” 1956 nr 34; Kuncewicz J., Agonia i nadzieja. Literatura polska od 1918, W. 1993 I; Kwiatkowski J., Dwudziestolecie międzywojenne, W. 2000; Literatura polska 1918–1975, W. 1975–93 I–II; Markiewicz H., Droga przerwana, „Odrodzenie” 1946 nr 33; Marx J., Grupa poetycka „Kwadryga”, W. 1983; Michalski H., Nowości poetyckie, „Kultura” 1937 nr 40; Obraz liter. pol. XIX i XX w., S. 6, IV; Pollak S., W terminie u wielkoludów, „Dzien. Popularny” 1937 nr 1; [Rec. Sceny przy strumieniu]: „Robotnik” 1936 nr 341 (B. Dudziński); Rymkiewicz J. M., Ogród Persefony, „Pam. Liter.” 1965 z. 4; Sandauer A., O sytuacji pisarza polskiego pochodzenia żydowskiego w XX wieku (Rzecz, którą nie ja powinienem był napisać...), W. 1982; Sowiński A., Poezja L. Szenwalda, „Kuźnica” 1948 nr 3; Stępień M., Ze stanowiska lewicy. Studium jednego z nurtów polskiej krytyki literackiej z lat 1918–1939, Kr. 1974; Święch J., Literatura polska w latach II wojny światowej, W. 1997; Tarczałowicz J., Lucjan Szenwald. Życie i twórczość, W. 1977; tenże, W kręgu poetyki zbiorowej „Kwadrygi” (na przykładzie poezji Lucjana Szenwalda), „Poezja” 1979 nr 11/12; Wasilewski M. A., Oto poeta, „Dziś i jutro” 1946 nr 46; Wł odek A., Wiersze, które zostaną, „Dzien. Liter.” 1947 nr 27–28; Zieniewicz A., „Granat z nasieniem wolności” (O Lucjanie Szenwaldzie), „Poezja” 1975 nr 5; – Bibrowski M., Nieznane wiersze Lucjana Szenwalda, „Polityka” 1960 nr 40; Biskupski S., Spotkania z kapitanem Szenwaldem, W. 1954; Boguszewska H., Wspomnienie o Lucjanie Szenwaldzie, „Nowa Epoka” 1945 nr 15; Dobrowolski S. R., Droga poety, „Odrodzenie” 1946 nr 23; tenże, „Nowa Kwadryga”, w: Księga wspomnień 1919–1939, W. 1960; tenże, O Lucjanie Szenwaldzie, „Życie Liter.” 1951 nr 19; Gembicki J., Poeta-żołnierz, „Życie Warszawy” 1947 nr 282; Kropiwnicki J., Lucjan Szenwald – poeta znany?, „Życie Liter.” 1974 nr 41; Michalski H. E., Droga poetycka Lucjana Szenwalda. W drugą rocznicę śmierci poety-żołnierza, „Głos Ludu” 1946 nr 230; tenże, Nad wierszami Szenwalda, „Kultura” 1964 nr 35; Piechal M., Drugi krok „Kwadrygi”, „Poezja” 1968 nr 11; tenże, Ostatni „Kwadrygiści”, „Nowe Książki” 1978 nr 14; Pollak S., Lucjan Szenwald, „Kuźnica” 1946 nr 34; tenże, Nad strumieniem poetyk, „Twórczość” 1964 nr 6; tenże, O Lucjanie Szenwaldzie. W 15 rocznicę śmierci, „Życie Warszawy” 1959 nr 201; tenże, Poeta – żołnierz – społecznik, „Głos Ludu” 1945 nr 219; tenże [Wstęp do]: Wiersze wybrane, W. 1964; Sigalin J., Obraz Lucjana, „Nowe Widnokręgi” 1944 nr 19; Słobodnik W., Lucjan Szenwald (Próba wizerunku), tamże 1944 nr 22; Syzdek E., Z Kroniki I Dywizji Lucjana Szenwalda, „Tu i teraz” 1982 nr 22, 25; Ważyk A., Wiersz i krew, „Kuźnica” 1946 nr 33; Wende J. K., Ta ziemia od innych droższa..., W. 1981; Werner H., Trzy spotkania z Lucjanem (W rocznicę śmierci Lucjana Szenwalda – poety i żołnierza), „Świat” 1954 nr 36; Włodek A., Z listy strat, „Życie Liter.” 1954 nr 34; Wodnarowie E. i M., Polskie sceny robotnicze 1918–1939. Wybór dokumentów i relacji, W. 1974; Wolica A., Wspomnienia, których jeszcze nie ma, „Tyg. Ilustr.” 1932 nr 12; Wspomnienia o Lucjanie Szenwaldzie, Red. G. Pauszer-Klonowska, W. 1963; Zechenter W., Upływa szybko życie. Książka wspomnień, Kr. 1975 I; – „Za wolność i lud” 1974 nr 34 (wywiad z żoną S-a, Aliną); – Arch. Telewizji Pol. w W.: sygn. 3069 (dot. żony, Aliny).
Krzysztof Woźniakowski