Plater (Broel-Plater) Ludwik August (1775–1846), uczestnik powstania kościuszkowskiego, dyrektor w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, senator-kasztelan Król. Pol., działacz emigracyjny, organizator polskiego leśnictwa. Ur. 14 VIII (wg Żychlińskiego 15 VI) w Krasławiu na Inflantach, był synem Kazimierza Konstantego (zob.) i Izabeli z Borchów, bratem Konstantego (zob.), Michała Plater-Zyberka (zob.) i Stanisława (zob.). Otrzymał staranne wykształcenie domowe, celował w naukach ścisłych i nauce języków obcych. Ojciec zaprawiał go do służby publicznej: zabierał go na posiedzenia Sejmu Czteroletniego, jednakże w r. 1792 nie pozwolił mu wziąć udziału w wojnie polsko-rosyjskiej. W r. 1793 P. odznaczony został Orderem Św. Stanisława. Studiował wówczas w Szkole Głównej Litewskiej. Dn. 19 IV 1794 złożył akces do powstania. W obozie pod Mokotowem mianowany został chorążym w regimencie gwardii konnej (19 VIII). We wrześniu, jako adiutant gen. Józefa Sierakowskiego, brał udział w bitwach pod Krupczycami, Brześciem, Terespolem. Po klęsce maciejowickiej – wg niesprawdzonych wersji – przeszedł do sztabu gen. Tomasza Wawrzeckiego. Następnie powrócił na Inflanty, prawdopodobnie do Indrycy, której był współwłaścicielem. Przebywał często w Wilnie, gdzie utrzymywał kontakt z Jędrzejem Śniadeckim, któremu udostępnił swe prace nad polskim słownictwem chemicznym. Śniadecki, jak sam stwierdzał, przejął wiele terminów od P-a. W pierwszych latach panowania Aleksandra I P. zbliżył się do Adama Czartoryskiego, który wprowadził go w tok prac reformatorskich Nieoficjalnego Komitetu. P. opracował wówczas złożony 10 III 1802 na ręce N. N. Nowosilcowa nowatorski projekt utworzenia w Rosji ministerstw, który następnie wprowadzono w życie.
W listopadzie 1802 P. został powołany na członka Warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk. W t. r. przebywał w Paryżu. W l. 1803–4 odwiedził Drezno, Sztutgart, Karlsruhe i ponownie Paryż. Oficjalnym celem podróży było poznanie najnowszych osiągnięć gospodarki i administracji leśnej. Częste raporty składał P. Aleksandrowi I za pośrednictwem Czartoryskiego. Zdaniem Stanisława Smolki miał sobie powierzoną misję badania nastrojów panujących w Niemczech w związku z planami cesarza aktywizacji polityki rosyjskiej. W r. 1805 P. otrzymał nominację na wizytatora szkół guberni wileńskiej. Brał udział w życiu Uniw. Wil., pertraktował o pozyskanie dla niego wykładowców. Wyręczał też Czartoryskiego w zarządzie kuratorii wileńskiej. W l. 1807–11 zajmował stanowisko inspektora lasów rządowych w ośmiu zachodnich guberniach. Nie udało mu się obsadzić rodakami stanowisk służby leśnej. Miał jednak pole do zastosowania w praktyce wyników własnych obserwacji i obcych doświadczeń. W r. 1807 na łamach „Dziennika Wileńskiego” opublikował Rzecz o gospodarstwie leśnym, wydaną osobno pt. Gospodarstwo leśne (Wilno 1807). W początkach XIX w. była to jedyna polska praca z zakresu leśnictwa o wartości naukowej, kładąca też podwaliny pod polską naukową terminologię leśną. Prawdopodobnie w tym czasie P. opracował pierwszą rosyjską ustawę leśną. Myślał już wtedy o wycofaniu się ze służby rosyjskiej i w tym duchu wpływał na Czartoryskiego. W l. 1807–8 zafascynowany był gwiazdą Napoleona, lecz rozczarował się już w r. 1811 i wrócił do dawnego prorosyjskiego programu. Wspólnie z Michałem K. Ogińskim, Ksawerym Lubeckim i Tomaszem Wawrzeckim przygotował projekt Ustawy Rządowej W. Ks. Lit. W maju r. n. P. wszedł do utworzonego w Wilnie Centralnego Komitetu do repartycji żywności dla wojsk rosyjskich, zwanego też Komitetem Obywatelskim dla potrzeb wojennych. W czerwcu 1812, w czasie ewakuacji Wilna, P. na rozkaz cesarza Aleksandra I udał się do Petersburga, gdzie pozostawał w przymusowej bezczynności. Po powrocie do Wilna P. brał udział w pracach wskrzeszonego Centralnego Komitetu dla potrzeb wojennych na gub. wileńską, grodzieńską, mińską i białostocką. W Warszawie występował jako reprezentant Wileńszczyzny w deputacji przyjętej przez cesarza 26 XI 1815.
Po przeniesieniu się do Warszawy P. został dekretem z 20 V 1815 mianowany radcą stanu w Rządzie Tymczasowym Królestwa. Brał żywy udział w pracach Komitetu Konstytucyjnego. Wg Kajetana Koźmiana dziełem P-a był również przekład tekstu francuskiego Konstytucji na język polski. We wrześniu t. r. powołano P-a do prac w Komisji Włościańskiej i Ludności Starozakonnej. Przez krótki czas pełnił obowiązki sekretarza stanu przy Radzie Administracyjnej. Główne jednak pole jego działania stanowiła gospodarka finansowa Królestwa. P. dążył konsekwentnie do pomnożenia dochodów stałych i zaprowadzenia racjonalnej administracji leśnej. Już w lipcu 1815 oddano dawne dobra koronne pod zarząd Min. Przychodów i Skarbu i powierzono opiece P-a. W następstwie P. objął wydział dochodów stałych, do którego kompetencji należał również zarząd dóbr i lasów rządowych. W Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu (KRP i S), powołanej do życia w październiku 1816, P. kierował Dyrekcją Kas i Rachunkowości, od r. 1822 Dyrekcją Generalną Kontroli. Mimo donosów Nowosilcowa, który zarzucał mu brak doświadczenia w sprawach skarbowych i kierowanie się «metafizyką» w rachunkowości, P. położył duże zasługi dla sanacji finansów Królestwa. Był prawą ręką Lubeckiego i niejednokrotnie autorem jego pomysłów. Zarządzał KRP i S w czasie nieobecności ministrów: Tadeusza Matuszewicza i Lubeckiego.
Dn. 1 VI 1816 P. otrzymał nominację na dyrektora generalnego lasów rządowych i odegrał ważną rolę w ich organizacji, co zaowocowało szczególnie w okresie popowstaniowym. Zaprowadził administrację leśną, sprowadził z zagranicy fachowców i obsadził nimi kluczowe stanowiska, zorganizował szkolnictwo leśne, co odegrało rolę w spolonizowaniu na długi czas państwowej służby leśnej Królestwa. Opracował i wprowadzał w życie ustawy, instrukcje i zarządzenia, które weszły w skład „Zbioru zarządzeń publicznych administracji dóbr i lasów rządowych” (1818). P. przyczynił się do założenia czasopisma leśnego „Sylwan”, jednego z pierwszych tego typu czasopism.w Europie (1820). Pojawiały się w nim nie podpisane artykuły P-a, m. in. w r. 1827 obszerny Rys leśno-statystyczny Królestwa Polskiego. P. należał do głównych inicjatorów i organizatorów Szkoły Szczególnej Leśnictwa (1818), pierwszej polskiej uczelni leśnej. Był prezesem Rady Szkolnej i bezpośrednim kierownikiem szkoły. Wykładał w niej policję leśną, zarząd techniczny, statystykę oraz uprawę lasu. Na sejmach przygotowywał i popierał m. in. projekty prawa małżeńskiego (1818) i statutu organicznego Senatu (1820). W r. 1825 P. bronił na posiedzeniu Senatu projektu prawa o Tow. Kredytowym Ziemskim. Często powoływano P-a do udziału w deputacjach i komisjach, tak np. w r. 1816 do deputacji dla opracowania projektu ustaw leśnych, w r. n. – do Najwyższej Komisji Egzaminacyjnej, w r. 1820 – do deputacji do spraw gospodarczych i kredytowych i deputacji opracowującej projekt statutu Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, w r. n. przewodniczył komisji urządzającej dobra i lasy rządowe itd. P. był członkiem Tow. Królewskiego Gospodarczo-Rolniczego i członkiem Tow. Dobroczynności. Wg S. Konarskiego w r. 1820 założył razem z Józefem Krasickim Tow. Magnetyczne.
P. zorganizował bibliotekę Rady Stanu i jako jej «główny dozorca» miał ją stale w opiece. Dn. 20 V 1815 powołany został na członka Wydziału Oświecenia Narodowego do oddziału edukacji i do oddziału cenzury, a następnie na członka Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (28 XII 1815–4 XI 1816). W styczniu 1817 otrzymał nominację na członka tejże Komisji Rządowej i pozostawał na tym stanowisku do końca października 1821. Czynniki reakcyjne chciały odsunąć P-a od udziału w pracach oświatowych, on jednak z ramienia władz skarbowych nadal zabiegał o poprawę szkolnictwa. Niepokoił go katastrofalny stan oświaty ludowej, krytykował działalność Tow. do Ksiąg Elementarnych i domagał się, aby egzaminy dla kandydatów na uniwersytet prowadzone były przez profesorów, a nie przez członków Towarzystwa. Dn. 5 IV 1825 P. wszedł do Rady Politechnicznej, która miała przygotować projekt Instytutu Politechnicznego. W rok potem po śmierci Staszica objął przewodnictwo tej Rady i opracował pierwszy szczegółowy projekt Instytutu. W końcu lat dwudziestych opinia publiczna wysuwała P-a na miejsce znienawidzonego ministra oświaty Stanisława Grabowskiego. W Warszawskim Tow. Przyjaciół Nauk P. przewodniczył deputacji, która przygotowała projekt nowej organizacji Działu Umiejętności (zatwierdzony 27 XII 1826). W marcu r. n. został obrany jednym z dożywotnich administratorów Towarzystwa i powołany na prezesa Działu Umiejętności. Zasługą P-a było doprowadzenie do porządku biurowości i archiwum Towarzystwa. Był członkiem Tow. Iksów. Należał do przedstawicieli umiarkowanego pseudoklasycyzmu.
Wielostronna, niespożyta działalność P-a nie znajdowała uznania w oczach rządu. Powodem niełaski była głównie akcja patriotyczna prowadzona na gruncie wolnomularstwa oraz jego powiązania litewskie. Wydaje się, że mimo wcześniejszych starań o przyjęcie do loży na Litwie P. został masonem dopiero w Królestwie Kongresowym. W r. 1816 był założycielem loży «Zum Dreieck», mistrzem katedry i członkiem honorowym loży «Kazimierz Wielki», do której wprowadził wiele wybitnych osób z Litwy. W r. 1816 został wybrany na wielkiego sekretarza, w r. 1818 na zastępcę wielkiego mistrza. Wielki Wschód Narodowy na skutek układów z lożami litewskimi wznowił urząd wielkiego namiestnika deputowanego Prowincji Litewskiej, na którego jednomyślnie wybrany został P. (1819). Organizował wolnomularstwo litewskie, a jednocześnie zabiegał na gruncie warszawskim o zdemokratyzowanie masonerii i uniezależnienie jej od wpływów rosyjskich. Popierał zatem projekt „Ustawy związkowej” i starał się nie dopuścić do przyjęcia „Ustawy Konstytucyjnej”, która miała ułatwić kontrolę rządu nad działalnością masonerii. P. stał na czele opozycji i miał większość wolnomularzy za sobą, a jednak w r. 1820 pod silnym naciskiem rządowym odszedł z namiestnictwa. W czerwcu t. r. przekazał odczytane na posiedzeniu Kapituły Najwyższej oświadczenie, że ustępuje z Wielkiego Wschodu Narodowego. Był członkiem honorowym wielu lóż masońskich, w tym również na Litwie i Rusi, w Grodnie, Wilnie, Mińsku, Rafałówce. Raporty Henryka Mackrotta usposabiały do niego wrogo w. ks. Konstantego. Napiętych stosunków nie mogła załagodzić sympatia, jaką księżna łowicka darzyła Ludwikową Platerową znaną z działalności filantropijnej. Nowosilcow, którego dwulicowość przejrzał P. już w r. 1813, widział w P-rze niebezpiecznego liberała i patriotę, oczerniał go też przed Aleksandrem I. Toteż jedynym odznaczeniem, jakie P. otrzymał w okresie Królestwa Kongresowego, był w r. 1820 Order Św. Stanisława I kl. Mimo usilnych starań ze strony Lubeckiego nie przyznano mu dalszych wyróżnień. Wniosek ministra w sprawie powołania P-a do Rady Administracyjnej w charakterze ministra stanu spotkał się ze stanowczą odmową cesarza (wrzesień 1825). Dopiero w r. 1829 uzyskał P. nominację na senatora-kasztelana (24 V), mimo że kandydatura jego, tak jak i innych mianowanych wówczas senatorów, nie została wysunięta przez Senat, jak tego wymagała konstytucja.
Wybuch powstania listopadowego przyjął P. bez entuzjazmu. W związku z wyjazdem Lubeckiego do Petersburga otrzymał nominację na zastępcę ministra skarbu. Postanowieniem dyktatora Józefa Chłopickiego z 21 XII t. r. został sekretarzem stanu dyktatury. Odtąd występował jako przedstawiciel dyktatora wobec Rady Najwyższej Narodowej. Podpisał zarówno akt uznający powstanie za narodowe, jak i akt detronizacji Romanowów. Wszedł do Komisji sejmowej praw organicznych i administracyjnych (19 I 1831). Dn. 31 I wyruszył w misji dyplomatycznej do Paryża z ramienia Rządu Narodowego. Z paszportem wizowanym przez konsula pruskiego udał się oficjalnie do Wrocławia w celu «poratowania zdrowia». Zatrzymywany przez tamtejsze władze, dopiero 22 II stanął w Dreźnie, gdzie rozmówił się z gen. Karolem Kniaziewiczem upatrzonym na szefa misji. W Paryżu znalazł się P. 8 III i natychmiast przystąpił do rozmów z ministrem spraw zagranicznych H. Sebastianim. Zgodnie z Kniaziewiczem współpracował w legacji polskiej w Paryżu, a dzięki swoim zdolnościom dyplomatycznym i biegłości w redagowaniu pism w języku francuskim stał się faktycznym kierownikiem legacji. Odbył kilkadziesiąt konferencji z przedstawicielami rządu francuskiego, uporczywie domagając się od Francji interwencji w sprawie polskiej. Osiągnięcia jego były więcej niż skromne, a noty składane rządowi francuskiemu pomijane milczeniem. Po upadku powstania P. wraz z Kniaziewiczem omawiał z rządem francuskim sprawy opieki nad emigracją. Pozostawał w bliskich stosunkach z Czartoryskim, którego zwierzchnictwo nadal uznawał. Cieszył się też pełnym zaufaniem ks. Adama, który, oddalając się z Francji, upoważniał P-a do zastępowania go w negocjacjach z rządem francuskim.
P. był w Paryżu inicjatorem, współzałożycielem i faktycznym szefem Tow. Literackiego (29 IV 1832) jako dożywotni jego wiceprezes i główny redaktor komitetu redakcyjnego. Zasilał też Towarzystwo własnymi pracami. Już w sierpniu 1832 lękał się «nieszczęsnego przeniesienia naszych do Algierii», lojalnie jednak popierał odnośny projekt Czartoryskiego w Tow. Literackim. Wystąpienie to przysporzyło mu wielu wrogów. W r. 1832 wyszła w Paryżu anonimowo wydana broszura P-a La Pologne province russe, w której porównywał on konstytucję z 1815 r. ze statutem organicznym z r. 1832. W odpowiedzi na encyklikę papieską «Cum primum» z 9 VI 1832 opracował P. memoriał dla Watykanu. Z końcem 1832 r. wszedł do Rady Tow. Naukowej Pomocy. Należał do tajnego Związku Jedności Narodowej i był autorem jego Ustawy (21 I 1833). W sprawie włościańskiej P. chciał zapewnić chłopom zarówno wolność, jak i własność. Od r. 1834 należał do komitetu redakcyjnego „Kroniki Emigracji Polskiej”. Pod prezesurą P-a zawiązał się ekskluzywny Klub Polski, którego czytelnia zaopatrywana była w najnowsze polskie książki i czasopisma. W r. 1838 w mieszkaniu P-a podpisano akt fundacyjny Biblioteki Polskiej, a on sam wszedł w skład rady bibliotecznej. W t. r. w ramach Tow. Literackiego powstał z inicjatywy P-a Wydział Statystyczny, którego został on prezesem. P. już w Warszawie, jako członek Warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk, interesował się geografią i statystyką. Należał wówczas do komisji, która miała zorganizować prace Towarzystwa nad opisem statystycznym Polski. Na emigracji w ramach prac Wydziału Statystycznego wydał Opisanie geograficzno-historyczno-statystyczne województwa poznańskiego (Paryż 1841). Praca ta po wyjeździe do Wielkopolski poprawiona i uzupełniona ukazała się w Lipsku w r. 1846 (Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego).
W pierwszych latach pobytu P-a we Francji dom jego skupiał konserwatywne kręgi wychodźstwa. Bankructwo towarzystwa finansowo-przemysłowego założonego przez Ludwika Jelskiego pogorszyło sytuację materialną P-a, którego dobra skonfiskował po powstaniu rząd carski. Musiał więc P. ograniczyć stopę życiową. Stopniowo odsuwał się od ludzi. Słabła też więź łącząca go z Czartoryskim, który otoczył się nowymi, młodszymi współpracownikami. P. myślał o powrocie do kraju, o zabezpieczeniu bytu rodzinie. W r. 1842 otrzymał pozwolenie rządu pruskiego na zamieszkanie w Wielkim Księstwie Poznańskim. Osiadł w nabytych dobrach, w Psarskiem, w okolicach Śremu. Utrzymywał nadal ściśle poufny, informacyjny kontakt z Czartoryskim. Zmarł 6 X (nie IX) 1846 w Psarskiem. Śmierć przerwała rozpoczęte prace nad pamiętnikami.
Z zaślubioną w r. 1801 Marią Anną z Brzostowskich, córką Roberta, kasztelana połockiego (zob.), wdową po Idzim Hylzenie (zm. 1843), P. miał siedmioro dzieci, z których wychowało się dwoje najmłodszych: syn Zygmunt Adam (1817–1882), członek Tow. Literackiego w Paryżu, właściciel dóbr Pustyń na Witebszczyźnie (nie Psarskiego i Góry), i córka Paulina (1813–1889), zamężna za Kajetanem Chaleckim, właścicielka Psarskiego.
Litografia Ch. Bazina wykonana u F. de Villaina w Paryżu (reprod. w: Straszewicz J., Les Polonais et les Polonaises de la Révolution du 29 Novembre 1830, Paris 1832 i w wielu in. publikacjach); Sztych Quenedeya wykonany u „Physionotrace” w Paryżu ok. 1802 r. znajdował się w zbiorach E. Hutten-Czapskiego w Krakowie; Hutten-Czapski E., Spis rycin przedstawiający portrety … w zbiorach Hutten-Czapskiego, Kr. 1901 s. 231; Portret reprodukowany przez Kraushara (Tow. Warsz. Przyj. Nauk, I) nie jest podobizną Ludwika P-a, tylko prawdopodobnie jego brata Konstantego; – Estreicher; Nowy Korbut (Oświecenie); Enc. Org.; W. Enc. Powsz. (PWN); Słown. Pracowników Książki Pol.; Straszewicz J., Les Polonais et les Polonaises de la Révolution du 29 Novembre 1830, Paris 1832; Konarski Sz., Platerowie, Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., IV (podob. nr 20 i bibliogr.); Uruski; Żychliński, III 194; Łoza, Kawalerowie; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Lewak – Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; Łuczakowa J., Katalog papierów po Leonardzie Niedźwieckim i archiwum dywizji kozaków sułtańskich w Bibliotece Kórnickiej, „Pam. B. Kórn.” T. 7: 1959; Więckowska, Zbiory batignolskie; – Askenazy Sz., Łukasiński, W. 1929 I–II; tenże Pierwsza politechnika polska, w: Nowe wczasy, W. 1910 s. 214–18; Bartoszewicz K., Utworzenie Królestwa Kongresowego, Kr. 1916; Beauvois D., Lumières et société en Europe de l’Est. L’Université de Vilna et les écoles polonaises de l’empire russe (1803–1832), Paris 1977 I 34, 35, 43, 61, 79, 84, 131, 135 (?), 176, 255, II 443, 447, 556, 621, 626; Bieliński, Uniw. Warsz., I; tenże, Uniw. Wil., II–III; Bojasiński J., Rządy tymczasowe w Królestwie Polskim, W. 1902 s. 31, 37, 55, 60, 132, 139, 185, 227, 267; Bortnowski W., Walka o cele powstania listopadowego, Ł. 1960; Dutkiewicz J., Francja a Polska w 1831 r., Ł. 1950; Dzieje lasów, leśnictwa i drzewnictwa w Polsce, W. 1965 s. 716–17; Gadon L., Wielka emigracja…, Paryż 1957–60; tenże, Z życia Polaków we Francji, Paryż 1883 s. 9, 11, 19–21; Gołba Z., Rozwój władz Królestwa Polskiego w okresie powstania listopadowego, W. 1971; Handelsman M., Adam Czartoryski, W. 1948 I; tenże, Francja – Polska 1795–1845, W. 1926; tenże, Pomiędzy Prusami a Rosją, W. 1922; Hass L., Sekta farmazonii warszawskiej, W. 1980; Iwaszkiewicz J., Litwa w 1812 r., Kr. 1912; Kaczkowski J., Konfiskaty na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim…, W. 1918 s. 337, 372; Kalembka S., Wielka Emigracja, W. 1971 s. 136–8, 294, 300; Karwowski S., Historia Wielkiego Księstwa Poznańskiego, P. 1918 I; Kirkor-Kiedroniowa Z., Włościanie i ich sprawa w dobie organizacyjnej i konstytucyjnej Królestwa Polskiego, Kr. 1912; Kosiek Z., Nauki rolnicze w Towarzystwie Warszawskim Przyjaciół Nauk, Wr. 1967 (fot.); Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk, I, VI VIII; Lipski J., Archiwum Kuratorii Wileńskiej ks. Ad. Czartoryskiego, Kr. 1926; Małachowski-Łempicki S., Raporty szpiega Mackrotta o wolnomularstwie polskim, W. 1931; tenże, Wolnomularstwo na ziemiach dawnego W. Ks. Litewskiego, Wil. 1930 s. 16, 20, 43, 101; Manteuffel T., Centralne władze oświatowe, W. 1929 s. 19, 53–4; Michalski J., Z dziejów Towarzystwa Przyjaciół Nauk, W. 1953 s. 35, 56, 81, 125, 128, 135, 141, 259; Miklaszewski J., Ogólny rzut oka na rozwój leśnictwa w Królestwie Polskim w XIX wieku, Lw. 1907 s. 14, 52–3; Miłobędzki J., L. Plater, pierwszy organizator leśnictwa polskiego, „Sylwan” 1951 s. 301–8; Mościcki H., Gen. Jasiński i powstanie Kościuszkowskie, W. 1917; tenże, Pod znakiem Orła i Pogoni, Wyd. 2, W. 1923; Oleszakowa J., L. Plater Broel, pionier polskiego leśnictwa, „Sylwan” 1971 s. 67–70; Poulain J., Un épisode de l’insurrection de Pologne…, Paris 1839 s. 153; Radziszewski H., Skarb i organizacja władz skarbowych w Królestwie Polskim, W. 1907–8 I 26, II 26, 30; Rodkiewicz A. J., Pierwsza politechnika polska (1825–1831), Kr. 1904; Skowronek J., Antynapoleońskie koncepcje Czartoryskiego, W. 1969; Smolka S., Polityka Lubeckiego…, Kr. 1907 I–II; Straszewska M., Życie literackie Wielkiej Emigracji we Francji, W. 1971; Twórcy i organizatorzy leśnictwa polskiego na tle jego rozwoju W. 1974; Wilkoszewski W., Rys historyczno-chronologiczny Towarzystwa Wolnego Mularstwa w Polsce, Londyn 1968; Wrzosek A., Jędrzej Śniadecki, Kr. 1910 I–II; Żabko-Potopowicz A., Pionierzy postępu w rolnictwie polskim, W. 1977 s. 82–4; – Akty powstania Kościuszki, III; Barzykowski S., Historia powstania listopadowego, P. 1883–4 I–V; Diariusz Sejmu Królestwa Polskiego 1818 r., W. 1818 I 163; Diariusz Sejmu 1830–1831 r. Wyd. M. Rostworowski, Kr. 1907–11 I, V; Diariusz Senatu, Sejmu Królestwa Polskiego 1825 r., W. 1828 III 56–67; Diariusz Senatu z r. 1830–1; Dziennik posiedzeń Izby Poselskiej… w roku 1820 odbytego, W. 1820 I 388–91; Godebski K., Żywot Ludwika Hr. Platera… odczytany na publicznym posiedzeniu Towarzystwa Literackiego Polskiego 29 listopada 1846 r...., Paryż 1847; Hoffman K. B., Pamiętnik z emigracji, „Roczniki B. PAN w Kr.” T. 12: 1966 s. 250–1, 267, 314; Janowski J. N., Notatki autobiograficzne 1823–1853, Wr. 1950; Korespondencja Lubeckiego z ministrami sekretarzami stanu…, Kr. 1909 I–III; Koźmian A. E., Wspomnienia, P. 1867 II 416, 430; Koźmian K., Pamiętniki, Wr. 1972 II–III; Lelewel, Listy emigracyjne, I–V; Lipiński T., Zapiski z l. 1825–1831, Kr. 1883 s. 88, 150, 189; Materiały do dziejów literatury i oświaty na Litwie i Rusi, Wil. 1935 I 355; Materiały do historii leśnictwa polskiego, „Sylwan” 1905 s. 142–3; Morawski Dzierżykraj F., Nekrolog Ludwika Platera, w: Pisma zbiorowe, P. 1882 IV 83–94 (przedruk z „Gaz. W. Ks. Pozn.” 1846 nr 292); Romanov N. M., Graf Pavel Aleksandrovič Stroganov, Pet. 1903 II 183–4; Śniadecki J., Korespondencja, Wr. 1954 II; – „Dzien. Narod.” (Paryż) 1846 nr 292; „Ilustr. Kur. Codz.” 1932 nr 155 (dodatek, podob.); „Kur. Warsz.” 1830 nr 334, 344; „Provinzial-Blätter für das Grossherzogthum Posen” T. 12: 1846 s. 387–91; – AGAD: Protokoły Rady Administracyjnej Król. Pol. z lat 1815–1830, Akta Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu nr 1489, 1490, 1572, 1573; B. Czart.: rkp. 5304, 5321, 5472, 5510, 5511 (mikrofilmy w B. Narod.); B. Jag.: rkp. 8090 III k. 126–127, 8698 III k. 310–311, 7860 IV k. 39–40, Akc. 111/75, 113/75; B. Narod.: rkp. 7887, 7888; B. PAN w Kr.: rkp. 124 (mikrofilm w B. Narod.); B. Pol. w Paryżu: rkp. 350–361, 510, Arch. Tow. Pomocy Naukowej 422 I, 443 II, 446 V, Papiery Tow. Literackiego w Paryżu (niewykorzystane).
Maria Manteufflowa