Sczaniecki Ludwik Paweł (1789–1854), podpułkownik WP, ziemianin, działacz społeczny w Poznańskiem, pamiętnikarz. Ur. 30 X w rodzinnym majątku Boguszynie (w pow. pleszewskim), był najstarszym synem Józefa (1756–1815), ziemianina, oraz Jadwigi z Wyganowskich.
Zrazu wychowywany w domu, l. 1802–6 spędził S. w Dreźnie, gdzie pod opieką Wawrzyńca Surowieckiego studiował historię, przyrodę, matematykę i podobno też sztukę wojenną. Z początkiem r. 1807 przyjechał wraz z Surowieckim do Warszawy i krótki czas pracował w biurze dyrektora spraw wewnętrznych Stanisława Brezy. Wrócił do Drezna latem t.r. W początku r. 1809 znajdował się ponownie w Warszawie, był świadkiem obrad Sejmu i bywał u dworu. Wybuch wojny z Austrią zastał go w domu rodzinnym; 25 IV zaciągnął się do wojska w Poznaniu. Przydzielony w stopniu porucznika do sztabu gen. Amilkara Kosińskiego, organizatora siły zbrojnej dep. poznańskiego, pełnił funkcję oficera sztabowego. Dn. 4 VI dotarł do Warszawy, po ustąpieniu z niej Austriaków, w przedniej straży dowodzonej przez gen. Kosińskiego dywizji gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Brał udział w marszach i kontrmarszach tejże dywizji, od 14 VI przeniesiony na własną prośbę do jej sztabu. Dn. 21 VI pod Radoszycami z małą garstką jeźdźców ścierał się z nieprzyjacielem. Dn. 15 VII z oddziałami armii polskiej dotarł do Krakowa, 30 VII wyjechał z depeszami do Poznania, lecz już 7 VIII powrócił do Krakowa. Dn. 2 XII 1809 został przedstawiony przez gen. Dąbrowskiego do awansu na stopień kapitana adiutanta. Podał się do dymisji 13 II 1810, którą otrzymał z rangą kapitana adiutanta 16 II.
S. wrócił do służby w r. 1812 i odbył kampanię rosyjską jako adiutant gen. Dąbrowskiego. Z końcem sierpnia jeździł z depeszami do Napoleona, którego zastał 30 VIII w Wiaźmie, wracał zaś z rozkazami cesarza z Możajska. Odniósł ranę w operacjach w rejonie Bobrujska, 6 XI przepędził nieprzyjacielskich huzarów z Borysowa «z garścią rekonwalescentów, szwadronem ułanów oraz oddziałkiem żandarmów» (M. Kukiel). Był w ogniu przy przejściu Berezyny. W ciężkim stanie zdrowia wrócił w Poznańskie. W marcu 1813 meldował się Dąbrowskiemu w Saksonii i otrzymał w jego sztabie stanowisko adiunkta. W kwietniu objął obowiązki adiutanta polowego w sztabie Polskiego Korpusu Obserwacyjnego gen. Dąbrowskiego w Wetzlar. Przebywając u boku Napoleona, brał udział 2 V 1813 w bitwie pod Lützen, 11 V został odznaczony Orderem Kawalerskim Legii Honorowej. Wysłany z depeszami do króla saskiego i ks. warszawskiego Fryderyka Augusta, zagarnięty został przez pruskich huzarów i przebywał w Charkowie w niewoli rosyjskiej. Zwolniony w sierpniu 1814, przybył 29 IX do Warszawy i zameldował się gen. Dąbrowskiemu, od którego otrzymał przyznany wcześniej stopień szefa szwadronu. Nie wszedł do czynnej służby w powstającej armii Król. Pol., 23 III 1816 został umieszczony «na reformie» i skierowany do dep. lubelskiego. Na własną prośbę otrzymał dymisję (25 II 1819) w stopniu majora, z pozwoleniem noszenia munduru.
Osiadłszy w majątku swym w Boguszynie, utrzymywał S. kontakt z Dąbrowskim aż do jego śmierci; został egzekutorem jego testamentu, a był też powiernikiem jego planów działań niepodległościowych. W r. 1819 w czasie bytności w Warszawie poznał się z Walerianem Łukasińskim, który wprowadził go do Wolnomularstwa Narodowego i zlecił mu krzewienie organizacji w Poznańskiem. W r.n. S. wprowadził na posiedzenie loży przybyłego do Poznania Ignacego Prądzyńskiego, który domagał się podobno zmiany charakteru organizacji i przyczynił się do nadania jej nowej nazwy «Związek Kosynierów». S. jeździł wówczas ponownie do Warszawy i uwiadomił Łukasińskiego, że usuwa się od dalszego udziału. Okoliczności te, ujawnione w warszawskim śledztwie Łukasińskiego w r. 1825, nie miały dalszych następstw dla S-ego, bawiącego poza Królestwem.
W sierpniu 1830 S. wybrał się do Paryża dla zorientowania się w możliwych dla Polski następstwach francuskiej rewolucji. Z rozmów z gen. M. J. Lafayette’em i E. Bignonem miał wywnioskować, że Francja w sprawy polskie się nie zaangażuje. Wrócił do Boguszyna w październiku; pospieszył do Warszawy na pierwszą wieść o Nocy Listopadowej. Dn. 8 XII, chłodno przyjęty przez dyktatora Józefa Chłopickiego, zdał mu sprawę z paryskiego rekonesansu, o czym też zamieścił informacje w „Gazecie Polskiej”. Przezwyciężywszy liczne opory, otrzymał ze stopniem podpułkownika zadanie formowania w Pyzdrach szwadronu jazdy z ochotników napływających z zaboru pruskiego. S. ustąpił jednak 23 XII ze swego stanowiska, kiedy zadanie formowania oddziału ochotniczej jazdy poznańskiej otrzymał Tytus Działyński. Powrócił do Warszawy, oddając się do dyspozycji Komisji Rządowej Wojny. Przez Stanisława Małachowskiego, regimentarza województw na lewym brzegu Wisły, przeznaczony został 6 I 1831 na dowódcę 2. p. jazdy kaliskiej (powstającego z zaciągu 50-dymowego), formowanego następnie w Wolborzu i Piotrkowie. Już 20 I otrzymał S. rozkaz maszerowania z pułkiem w sile 4 szwadronów pod Warszawę, 29 I, wraz z 1. p. ułanów, przyłączony został do brygady płk. Ludwika Bukowskiego znajdującego się w Siedlcach. Działania wojenne spowodowały, że pułk S-ego dotarł jedynie pod Cegłów, wchodząc w skład utworzonego korpusu gen. Franciszka Żymirskiego, z przydziałem do brygady gen. Zygmunta Stryjeńskiego w dyw. jazdy gen. Jana Tomickiego. Uczestniczył S. ze swym pułkiem w działaniach korpusu gen. Żymirskiego wzdłuż szosy brzeskiej: dn. 17 II pod Mińskiem ze spokojem i zimną krwią przyjął ostrzał artylerii rosyjskiej. Po cofnięciu się pod Warszawę, przy nowej organizacji jazdy, 22 II pułk S-ego znalazł się w brygadzie Bonifacego Jagmina, 24 II w czasie toczonych walk brał udział jedynie w posyłkach, forpocztach i utarczkach flankierskich; w bitwie grochowskiej (25 II) uczestniczył tylko jeden szwadron. Pułk rozłożył się następnie w okolicach Błonia. Po przybyciu z Piotrkowa pozostałych 4 szwadronów S. sformował jeden pułk 6-szwadronowy, nad którym dowództwo objął ppłk. Korneli Grodzicki (S. został jego zastępcą), z przynależnością do brygady gen. Mamerta Dłuskiego (od 13 III), nadal w dywizji gen. Tomickiego. Dn. 25 III pułk odszedł z głównej armii, otrzymując przydział do korpusu gen. Juliana Sierawskiego w składzie brygady płk. Piotra Łagowskiego. S. z trzema szwadronami zajął stanowiska nad Wisłą od Gniewoszowa do Janowca. Uczestniczył w krótkim wypadzie na prawy brzeg Wisły, w którym oddziały mu podległe starły się bezpośrednio z nieprzyjacielem w Chruślinie (7 IV) i pod Łopocznem (8 IV). W wyprawie w Lubelskie S. na czele straży przedniej kolumny pomyślnie walczył z nieprzyjacielem pod Kamieniem (14 IV), a następnie w nieszczęśliwych bitwach pod Wronowem (17 IV) i Kazimierzem (18 IV), stoczonych z korpusem gen. C. Kreutza.
Po powrocie na lewy brzeg Wisły S. z pułkiem stanął w Solcu, utrzymując łańcuch posterunków wzdłuż rzeki aż do Zawichostu. Z końcem maja od dowódcy korpusu gen. Kazimierza Dziewońskiego otrzymał rozkaz przeprowadzenia rekonesansu na prawym brzegu Wisły. S. dotarł do Janowa i Frampola, ustanowił stałą łączność z twierdzą Zamość, w Biłgoraju odebrał doprowadzony z Zamościa transport kilkuset jeńców rosyjskich i dostarczył go na lewy brzeg Wisły. Pod komendą gen. Hieronima Ramorina, nowego dowódcy korpusu osłonowego na lewym brzegu Wisły, S. uczestniczył w operacji przeciwko korpusowi gen. T. Rüdigera; ograniczała się ona na tym odcinku do bezcelowych marszów i bezowocnych manewrów. W lipcu S. wziął udział z pułkiem należącym (od 11 VII) do brygady dowodzonej przez gen. Franciszka Sznajdego w działaniach korpusu gen. Wojciecha Chrzanowskiego wzdłuż szosy brzeskiej przeciwko gen. E. Gołowinowi. W czasie głównej bitwy pod Mińskiem (13 VII) walczył z nieprzyjacielem pod Podrudziem i Iłowcem. Dn. 14 VII S. otrzymał Krzyż Złoty Virtuti Militari. Przebywając w przemarszu w Warszawie (1–2 VIII), pułk otrzymał nowe umundurowanie – kurtki i kaszkiety rosyjskiego pułku wołyńskiego gwardii z magazynów pozostałych w Warszawie oraz nowe uzbrojenie i oporządzenie. Po przybyciu z pułkiem w rejony koncentracji armii polskiej wzdłuż Bzury, S. stanął pod Sochaczewem. Objął 10 VIII dowództwo pułku w miejsce odwołanego, na wniosek gen. Ramorina, ppłk. Grodzickiego. Przeprowadził z 1. szwadronem rekonesans do Brochowa, wysyłając podjazdy aż do Wisły i potykając się z posterunkami rosyjskimi w Młodzieszynie (10 VIII) i Mistrzewicach (11 VIII). W czasie odwrotu armii polskiej pod Warszawę S. z dwoma szwadronami uczestniczył 15 VIII w starciu pod Szymanowem. Na skutek osłabienia nie wziął udziału w rekonesansie poprowadzonym 17 VIII pod dowództwem płk. Augusta Gallois w kierunku Ołtarzewa, z którym poszły cztery szwadrony pułku S-ego. W bitwie pod Broniszami szwadrony te zostały doszczętnie rozbite, tak że pułk stopniał do 1 1/2 szwadronu. W składzie 3. dyw. jazdy gen. Stanisława Gawrońskiego S. wyruszył 23 VIII z Warszawy z II korpusem gen. Ramorina w Lubelskie, 24 VIII przekazał komendę nad pułkiem na powrót ppłk. Grodzickiemu, sam objął stanowisko komendanta przedniej straży korpusu, a 26 VIII otrzymał dowództwo 6-szwadronowej brygady jazdy (9. p. ułanów i 1. p. Mazurów).
W wyniku uzyskanych informacji z przejętych depesz S. otrzymał (29 VIII) zadanie dopadnięcia i zniszczenia transportu moździerzy, idącego z Uściługa na Krasnystaw i Lublin, dla wzięcia udziału w przewidywanym oblężeniu Warszawy. Błędne odczytanie terminu przejścia transportu (pomylono daty wg kalendarzy starego i nowego stylu) unicestwiło całe zamierzenie; S. zdecydował pozostać w Lubelskiem i poprowadzić działania podjazdowe. Już 5 IX rozbił w Krasnymstawie kilkusetosobowy oddział jazdy nieprzyjacielskiej, 7 IX walczył z powodzeniem pod Janowem z nacierającymi huzarami i Kozakami, 8 IX także z piechotą i artylerią. Rozdzieliwszy swój oddział, S. z piechotą pomaszerował w kierunku Biłgoraja, a następnie przez Lipę, stale odpierając atakującego nieprzyjaciela, dotarł do Wisły koło Zawichostu, przeprawił się na drugą stronę rzeki i przeszedł pod rozkazy gen. Samuela Różyckiego. Rozpoczęta 16 IX pod osłoną oddziału S-ego budowa mostu przez Wisłę była już zbyt spóźniona, więc przeprawa II korpusu na lewy brzeg rzeki nie mogła być wzięta pod uwagę przez radę wojenną korpusu zebraną w Kosinie. S. uniknął losów rozbitego 24 IX w Skalbmierzu oddziału gen. Józefa Kamieńskiego, pod którego rozkazami się znajdował, i w nocy 24/25 IX przeszedł na teren Wolnego Miasta Krakowa. Internowany przez Austriaków w Ołomuńcu, S. spisał tu na własny użytek relację o udziale w ostatniej kampanii.
Wróciwszy do Boguszyna, S. włączył się do poznańskich prac organicznych; należał do inicjatorów Kasyna Gostyńskiego i kierował jego wydz. rolniczo-przemysłowym. Latem 1835 policja pruska przeprowadziła rewizję w jego domu; posądzała go, że stoi na czele organizacji Młodej Polski w zaborze pruskim. Aresztowany w październiku t.r., trzymany w berlińskim więzieniu (Hausvogtei), skazany został 3 V 1838 na trzy lata – nie za zdradę stanu, a tylko za udział w tajnych związkach. Zwolniony z więzienia za kaucją, amnestionowany został w r. 1840. Nadal pracował w Kasynie Gostyńskim, zasiadał w Dyrekcji Spółki Bazarowej w Poznaniu i należał do założycieli bazarowego Kasyna. Uczestniczył też w zabiegach Gustawa Potworowskiego o założenie Tow. Rolniczego. Wraz z Karolem Marcinkowskim podjął starania o wystawienie pomnika gen. Dąbrowskiego, na co nie dały jednak pozwolenia władze pruskie. Przyłączył się do zbiorowej publikacji pt. „Korpus 2gi polski w 1831 roku” (Paryż 1844), wydanej przez Walentego Zwierkowskiego, a wymierzonej przeciw gen. Ramorinie i Władysławowi Zamoyskiemu. Udostępnił dla niej wypis ze swojego dziennika z okresu służby w II korpusie (22 VIII – 16 IX 1831). S. trzymał raczej z demokratycznym skrzydłem szlachty wielkopolskiej, miał udział w przygotowaniach spiskowych l. czterdziestych i tylko szczęśliwy traf ocalił go od aresztowania w r. 1846.
W chwili wybuchu powstania w Poznaniu, 20 III 1848, S. wezwał członków Komitetu Narodowego do natychmiastowego wystąpienia przeciw władzom pruskim, do ogłoszenia się Rządem Tymczasowym. W dwa dni potem przemawiał do poznańskich Niemców, zachęcając ich do udziału w rewolucji. W końcu marca jeździł do Berlina dla spieniężenia sreber ofiarowanych w Poznańskiem na potrzeby powstania. W Berlinie rozmawiał z gen. W. Chrzanowskim i namawiał go do objęcia dowództwa nad formacjami zbrojnymi w Wielkopolsce. Gdy dowództwo to objął Ludwik Mierosławski, S. nie chciał przyjąć żadnej funkcji pod jego komendą i zaciągnął się w obozie pleszewskim na szeregowego ułana. W bitwie pod Miłosławiem znajdował się u boku Józefa Garczyńskiego; w czasie rozprzężenia po zwycięstwie zachęcał bez skutku Feliksa Białoskórskiego, aby zrzucił Mierosławskiego z dowództwa. Wydaje się, że niedługo potem sam opuścił obóz. Politykował jeszcze w ciągu następnego roku. Czynny był w Lidze Polskiej; należał do współzałożycieli „Dziennika Polskiego” Karola Libelta i subsydiował pismo. Był członkiem komitetu, który starał się sprowadzić do Księstwa emigrantów z tzw. Legionu Józefa Borzęckiego. Zaopatrzył w fałszywe papiery Józefa Szyca, zbiega z zaboru rosyjskiego, i zapewnił mu posadę w Księstwie. Gdy w r. 1853 natrafił w dziełku Mierosławskiego „Powstanie poznańskie 1848 r.” (Paryż 1852) na ubliżającą mu wzmiankę (jakoby domagał się wtedy od Mierosławskiego wszczęcia układów z Prusakami, Mierosławski zaś miał go wyrzucić za drzwi), oburzony S. rozesłał do wpływowych osób w Księstwie drukowaną ulotkę (datowaną 17 III), w której protestował przeciwko tej potwarzy. Augustyn Brzeżański, Aleksander Guttry, Libelt i inni obywatele zsolidaryzowali się wówczas listownie z S-m. Zaczął on opracowywać własną relację o udziale w wypadkach 1848 r., ale zdążył skreślić parę tylko luźnych szkiców. Ogłosił natomiast tłumaczenie dziełka J. Czetza „Jenerał Bem w Siedmiogrodzie i Węgrzech w r. 1848–1849…” (P. 1854, Wyd. 2., 1862).
W r. 1854 S. wybrał się z rodziną do Paryża dla zwiedzenia wystawy powszechnej. Zmarł 7 IX 1854 w Paryżu. Zwłoki przewieziono w Poznańskie, do rodzinnego grobowca w kościele w Brzostkowie. Nad grobem przemawiał Karol Libelt.
Z małżeństwa (10 VI 1821) z Konstancją Czarnecką, córką Antoniego, krajczego kor., S. dzieci nie miał, a majątek zapisał swojemu synowcowi Ludwikowi (ur. 1833).
S. pozostawił prowadzony przez większą część życia diariusz; ciekawsze jego partie (1809, 1812, 1830–31) ogłosił drukiem synowiec Stanisław Sczaniecki, poprzedzając je nie zawsze dokładnym życiorysem autora (Pamiętniki Ludwika Sczanieckiego, P. 1863, których wyd. 2., w nieco zmienionej wersji, pt. Dziennik Ludwika Sczanieckiego pułkownika wojsk polskich ukazało się w r. 1904, W.).
Estreicher w. XIX; Bibliogr. historii Pol. XIX w., I; Maliszewski, Bibliogr. pamiętników; Słown. Geogr. (Boguszyn); Żychliński, I 273; tenże, Kronika rodzin, s. 389; – Askenazy S., Łukasiński, W. 1929; Bortnowski W., Drugi Korpus w powstaniu listopadowym, w: Studia i Mater. do Hist. Wojsk., IX cz. 1 s. 229; Dutkiewicz J., Francja a Polska w 1831 r., Ł. 1950; Dylągowa H., Towarzystwo Patriotyczne i sąd sejmowy, W. 1972; Gella A., Wawrzyniec Surowiecki, Wr. 1958 s. 18, 21; Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski w XIX w., P. 1951 I; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., I–II; Kieniewicz S., Pułkownik Ludwik Sczaniecki o powstaniu poznańskim 1848 roku, „Roczn. Hist.” T. 12: 1936, odb. P. 1936 (reprod. litografii); tenże, Społeczeństwo polskie w powstaniu poznańskim 1848 roku, W. 1960; Knapowska W., W. Ks. Poznańskie przed wojną krymską, P. 1923; Kukiel M., Wojna 1812 r., Kr. 1937; Paprocki F., Wielkie Księstwo Poznańskie w okresie rządów Flottwella, P. 1970; Powstanie listopadowe 1830–1831. Dzieje wewnętrzne, militaria…, W. 1980; Skałkowski A., Bazar poznański, P. 1938; tenże, O cześć imienia polskiego, Lw. 1908; Szafrański F., Gustaw Potworowski, P. 1939; Tokarz W., Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831 r., W. 1930; Wojtkowski A., Udział Wielkopolski w powstaniu listopadowym, „Kwart. Hist.” R. 44: 1930 s. 439–40; – Libelt K., Listy, W. 1978; Mierosławski L., Powstanie poznańskie 1848 r., Paryż 1851 s. 297–8; Motty M., Przechadzki po mieście, W. 1957; Niemojowski J. N., Wspomnienia, W. 1925; Pamiętniki dekabrystów, W. 1960 III; Pawłowski B., Źródła do dziejów wojny polsko-rosyjskiej 1830–1831 r., W. 1931–5 I, III, IV; Potrykowski J. A., Tułactwo polskie we Francji, Kr. 1974 II; [Prądzyński I.], Pamiętniki generała…, Kr. 1909 I, III, IV; Różycki S., Zdanie sprawy narodowi z czynności w roku 1831, Bourges 1832 s. 40, 47; – Kartoteka oficerów WP 1815–1831 Zbigniewa Zacharewicza z Kr.
Stefan Kieniewicz i Zbigniew Zacharewicz