Pietrusiński Ludwik, krypt. L.P.,*** (1803–1865), autor wspomnień i opisów podróży, prawnik, publicysta. Ur. 21 III we Lwowie, był synem prawnika, Ignacego. Dzieciństwo spędził we Lwowie, potem w Krakowie, gdzie ojciec jego objął stanowisko asesora sądu kryminalnego. Gimnazjum ukończył we Lwowie i tamże studiował na Wydziale Filozoficznym Uniw. Lwow., studia prawne odbył w Wiedniu, uzyskując w r. 1828 stopień doktora obojga praw na podstawie rozprawy Gegenstände der öffentlichen Vertheidigung aus allen Theilen der Rechts- und politischen Wissenschaften (Wien 1828). We Lwowie rozpoczął praktykę prawniczą. W r. 1831 wyjechał do Warszawy, by wziąć udział w powstaniu listopadowym. Służył w artylerii gwardii warszawskiej, potem w 8 p. piechoty liniowej. Walczył pod Iganiami, został oficerem i otrzymał krzyż Virtuti Militari. W l. 1831–7 wchodził w skład redakcji wydawanego w Warszawie „Dziennika Powszechnego Krajowego”. Po zlikwidowaniu tego pisma w r. 1837 został członkiem redakcji utworzonej w miejsce „Dziennika” „Gazety Porannej”, ukazującej się w l. 1837–41. W r. 1832 rozpoczął pracę w Prokuratorii Królestwa Polskiego, która trwała ponad trzydzieści lat, kolejno był asesorem, obrońcą, radcą, wreszcie rzeczywistym radcą stanu i członkiem Warszawskich Departamentów Senatu Rządzącego. Na początku praktyki prawniczej wsławił się jako obrońca w głośnym procesie, jaki Męcińscy wytoczyli księżom paulinom w Częstochowie o zwrot skarbów jakoby złożonych w klasztorze jasnogórskim przez ich przodków. Występując w imieniu Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych oraz klasztoru P. proces wygrał, a zręcznie skonstruowany wywód opublikował w r. 1839 pt. Odpowiedź Prokuratorii Jeneralnej Królestwa Polskiego… (W.). Obok obowiązków zawodowych poświęcał P. przez całe swoje życie wiele czasu pracy społecznej. Przez 29 lat działał w Warszawskim Tow. Dobroczynności, pełniąc różne funkcje, m.in. w Głównej Radzie Opiekuńczej; był też członkiem Komisji Umorzenia Długu Krajowego, urzędującej w Warszawie. Od r. 1833, po zmianie wyznania został członkiem Zboru Ewangelicko-Reformowanego, był prezesem Kolegium Kościelnego Zboru i radcą Konsystorza Generalnego Wyznań Ewangelickich. Z racji swoich obowiązków społecznych i działalności charytatywnej stał się postacią znaną i szanowaną w Warszawie.
Istotną rolę w życiu P-ego odgrywała praca literacka. Gruntownie wykształcony, znał kilka języków obcych (angielski, francuski, niemiecki, włoski i hiszpański), żywo interesował się współczesnym ruchem literackim w kraju i za granicą. Dorobek literacki P-ego jest dosyć spory i różnorodny. Zaczynał jako poeta tworząc okolicznościowe drobne wiersze, m.in. w r. 1837 opublikował Pieśń na poświęcenie szpitala ewangelickiego (W.), kilka wierszy umieścił w piśmie zbiorowym „Wieniec” (1858), w l. 1843–5 zbiór: Podróże, przejazdki i przechadzki po Europie (W. I–IV). W pierwszym tomie opisał: Podróż z Krakowa do Wiednia, Wiedeń, oraz Podróż z Calais do Londynu, w drugim – Podróż z Wiednia do Triestu, Triest, Podróż z zatoki Bristol-Channel do Newcastle upon Tyne, Przeprawę z Triestu do Wenecji, Wenecję i Warszawę, tomy zaś trzeci i czwarty zawierają Wspomnienia z Wenecji, kolei żelaznej lipnicko-wiedeńskiej, Wiednia, Karpat Wadowickich, Frankfurtu nad Menem i przelotu z Krakowa do Tatr Spiskich. Te interesująco i żywo napisane relacje z podróży, w których opowiadanie przeplecione zostało rozmowami, obejmują wiele spostrzeżeń i wskazówek praktycznych. Ich ostatnia część zawiera ciekawe uwagi o turystyce w Tatrach. W r. 1857 P. zainicjował wydawnictwo pt. „Wieniec”, poświęcone Stanisławowi Jachowiczowi, w którym wzięło udział ponad 300 autorów polskich w kraju i z zagranicy. W l. 1857–8 wydał 3 tomy „Wieńca”, sam opublikował tu obok wierszy kilkanaście artykułów (sygnowanych***) oraz przekład Waleriana Krasińskiego rozprawy „O Czechach i Polsce w wieku XIV, XV i XVI” (osobne wyd. W. 1858). Również w r. 1858 ukazała się rozprawa P-ego Przed stu laty. O prawodawstwie wieku XVIII (W.) opatrzona Wykazem bibliograficznym dzieł wydanych u nas w dziedzinie nauk stosowanych zebrany systematycznie. Na uwagę zasługuje praca pt. Krasny Bór czyli Sztabin i Karol hr. Brzostowski (W. 1863). Jako współpracownik „Encyklopedii powszechnej” Orgelbranda P. wydrukował kilkanaście gruntownie opracowanych haseł z zakresu prawa i innych dziedzin. Drukował też artykuły w czasopismach, m.in. „Dzienniku Powszechnym” (1862), a w „Noworoczniku adresów” A. Dzwonkowskiego opracowywał dział sądownictwa. Był P. członkiem-korespondentem Tow. Naukowego Krakowskiego i Tow. Geograficznego w Petersburgu. Zmarł 8 V 1865 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym przy ul. Żytniej.
Żonaty z Anną z Ulidowskich (czy Lidowskich?), P. miał syna Bronisława (ur. 1841) oraz córki: Julię (ur. 1843), Ludwikę (ur. 1845) i Zofię, żonę Karola Gerharda, uczestnika powstania styczniowego.
W spuściźnie rękopiśmiennej P. pozostawił 2 rozprawy estetyczno-krytyczne, artykuły: Czego nam w literaturze potrzeba, O „Tece Wileńskiej”, opowiadanie Co rok milion oraz Rys dziejów Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności.
Podob. wg fotogramu K. Beyera rytowana przez E. Nicza w: „Kłosy” 1889 nr 1260 s. 117; – Estreicher w. XIX; Enc. ogólnej wiedzy ludzkiej, X; Enc. Org.; Ilustr. Enc. Trzaski; Radwańska-Paryska Z., Paryski W. H., Encyklopedia tatrzańska, W. 1973; – Kunaszowski H., Życiorysy uczestników powstania listopadowego, Lw. 1880 s. 49; [Pietkiewicz A.] A. Pług, Pięćdziesiąta rocznica założenia pierwszej ochrony w Warszawie, „Kłosy” 1889 nr 1260 s. 117–18; Prasa polska w latach 1661–1864, W. 1976; Sowiński L., Rys dziejów literatury polskiej, Wil. 1877 IV 823; –Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w. W. 1975 księga 6; Szulc E., Listy z zesłania, „Jednota” 1966 nr 5 s. 8–10; Wilkońska P., Moje wspomnienia o życiu towarzyskim w Warszawie…, W. 1959; – „Kur. Warsz.” 1857 nr 66; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1865: „Bibl. Warsz.” t. 2, „Gaz. Warsz.” nr 105, 107, „Kur. Warsz.” nr 104, 106, „Tyg. Illustr.” nr 307 (Jenike L.) (fot.); – B. Jag.: rkp. 7826 IV k. 90, 6474 IV k. 434–470, Akc. 65/75; B. PAN w Kr.: rkp. 2020; B. Uniw. Warsz.: rkp. 1253, 1265 (Zespół Arch. Kośc. Ewang.-Reform.); IBL PAN: Kartoteka Bibliograficzna; – Informacje E. Szulca.
Cecylia Gajkowska