Pociej Ludwik h. Waga (ok. 1726–1771), strażnik litewski, poseł konfederacji radomskiej do Moskwy. Był synem wojewody trockiego Aleksandra (zob.) i Teresy z Wojnów, bratem Leonarda (zob.). W czerwcu 1742 ojciec, który otrzymawszy województwo trockie z jurysdykcją grodzką musiał zrezygnować ze starostwa kowieńskiego, wystarał się o nie dla P-a, niepełnoletniego, świeżo upieczonego absolwenta Collegium Nobilium (poprzednio P. uczył się u pijarów wileńskich). Przywilej na starostwo otrzymał jednocześnie protegowany Michała Czartoryskiego – Szymon Siruć, który natychmiast urząd oficjalnie objął. Ponad dwuletnia walka ojca P-a o odzyskanie starostwa nie dała rezultatu; w początkach 1743 r. P. jeździł nawet w tej sprawie do Drezna ze stryjem Antonim (zob.), gdzie starał się też prawdopodobnie o zgodę na cesję dla siebie strażnikostwa litewskiego, które miał stryj. W listopadzie t. r. prosił o wakujące podstolstwo, ale dostał 19 IX 1744 obozieństwo litewskie. Jako poseł trocki na sejm 1744 r. żądał – w myśl swej instrukcji – zniesienia na Litwie podymnego (17 X). Na sejm 1748 r. posłował z powiatu kowieńskiego i został deputatem do sądów relacyjnych. Dn. 26 XI t. r. dostał po rezygnacji stryja (zapewne kupił odeń) strażnikostwo litewskie. Dwa lata później myślał o poselstwie rzeczyckim, ale mając przeciw sobie wpływowych tam klientów radziwiłłowskich wystarał się o mandat z sejmiku trockiego, skąd posłował także w r. 1752. Musiał być jeszcze wówczas neutralnym w układach partyjnych, skoro o przyznanie mu Orderu Orła Białego wnosił w czerwcu 1753 Michał Czartoryski. Jesienią 1754 P. posłował z powiatu rzeczyckiego, zapewne więc zdobył przyzwolenie radziwiłłowskich stronników. Wiosną r. n. był już nieświeskim kandydatem na marszałka Trybunału Lit. na r. 1756 i do Orderu Orła Białego.
Jesienią 1755, gdy marszałek nadworny kor. Jerzy Mniszech myślał o tworzeniu na Litwie trzeciego, «dworskiego» stronnictwa, stawiał na Ogińskich i Pociejów, zwłaszcza strażnika. To chwilowo ochłodziło stosunki P-a z hetmanem Michałem Radziwiłłem, ale już w lutym 1756, wraz z bratem Leonardem, pilnował dla stronnictwa radziwiłłowskiego sejmików deputackich na Białej Rusi. Obecny wiosną t. r. w Wilnie na otwarciu Trybunału pod laską Jerzego Flemminga, po sądowym odsądzeniu od urzędów i działalności publicznej filarów partii nieświeskiej – Andrzeja Abramowicza i Ignacego Bohusza – P. próbował ich ratować za pośrednictwem wpływowego porucznika swej kompanii petyhorskiej Antoniego Zabiełły. Gdy kroki te zawiodły, w lipcu 1756 wziął udział w zjeździe u marszałka Ignacego Ogińskiego w Iwiu, gdzie przeciwnicy «familii» omawiali sposoby przygotowania przyszłorocznego Trybunału, oraz uczestniczył w złożonym na ten cel funduszu. W tym okresie uchodził za głównego faworyta hetmana Radziwiłła. Wybrany w sierpniu 1756 na posła mścisławskiego, nie dopuścił do ułożenia instrukcji o antyradziwiłłowskim wydźwięku. Starał się wówczas o kupno grodowego starostwa mścisławskiego, ale jego posesor zmarł, zanim P. dobił targu. Mimo opłaconej ponoć dwoma tysiącami dukatów obietnicy Brühla, że starostwo to przypadnie P-owi (ten po dopilnowaniu brzeskich sejmików deputackich 1757 r. jeździł w tym celu do Warszawy), wstawiennictwo rosyjskie zadecydowało o nadaniu starostwa mścisławskiego podkanclerzemu lit. Michałowi Sapieże. Wedle zaleceń hetmana Radziwiłła P. przeprowadzał otwarcie Trybunału Lit. 1757 r., pilnował sejmików deputackich r. n. (dysponował na ten cel złożonymi w r. 1756 sumami), a następnie Trybunału 1758 r. W r. 1757 (3 VIII) dostał Order Orła Białego. Latem 1758 zamierzał starać się o poselstwo mścisławskie, ale zorientowawszy się, że nie ma szans, był – zdaje się – na zerwanym sejmiku w Trokach. Choć bez mandatu, czas sejmu przesiedział w Warszawie. Był tam też w początkach 1759 r., mieszkając w pałacu Radziwiłła i uczestnicząc (8 I 1759) w uroczystościach inwestytury kurlandzkiej królewicza Karola. Tuż po niej – w myśl kombinacji dworsko-radziwiłłowskiej – P. zrzekł się posiadanej co najmniej od r. 1744 chorągwi petyhorskiej (przejął ją królewicz Karol) i otrzymał w zamian chorągiew hetmana Radziwiłła. Prawdopodobnie już wówczas P. dobił targu z Brühlem: wypłaciwszy mu na poczet przyszłego urzędu 4 000 dukatów, uzyskał obietnicę hetmaństwa polnego litewskiego lub równorzędnego ministerium. W kwietniu 1759 był w Wilnie na rozpoczęciu Trybunału, ale wtedy, podobnie jak latem 1760, widoczne już było ochłodzenie jego stosunków z hetmanem, zapewne wskutek zbliżenia się do Mniszcha i odżycia planów budowy na Litwie partii «dworskiej». Po sejmikach poselskich t. r. P. donosił Mniszchowi, że szlachta (zapewne nastawiona przez «familię») nie chciała zamieścić w instrukcjach sugerowanego przez dwór punktu na temat Kurlandii.
W październiku 1760 P. wyjechał do Warszawy, by starać się o wakujące po śmierci M. Sapiehy podkanclerstwo litewskie. Liczył na Mniszcha, tym bardziej że hetman Radziwiłł promował do pieczęci podstolego lit. Ignacego Paca. W początkach 1761 r., zorientowawszy się, że kandydatem Brühla i Mniszcha do podkanclerstwa był woj. mścisławski Konstanty Plater, P., głośno wyrażając swe niezadowolenie, wyjechał na Litwę. Malkontenta przygarnął hetman Radziwiłł, który zorientowawszy się, że Pac nie ma szans na pieczęć, poparł do niej P-a. W porozumieniu z Nieświeżem znów więc układał P. plany przyszłego Trybunału i przeprowadzał litewskie sejmiki poselskie 1761 r. Rozesłał na nie list z prośbą o rekomendacje do pieczęci; poparła go m. in. szlachta ruska i halicka, zapewne za sprawą Potockich, z którymi spowinowacił się ostatnio, zawierając 24 VI 1760 w Brodach ślub z Wiktorią, córką Stanisława Potockiego, woj. poznańskiego (wniosła mu 600 000 złp. posagu). Odbywszy poselstwo na sejm nadzwycz. 1761 r. (mandat trocki), P. wrócił do Wilna na otwarcie Trybunału, wspomagając na nim hetmana Radziwiłła. Obecność P-a w Moskwie jesienią t. r. nasuwa przypuszczenie, że starał się tam o rekomendację do pieczęci. W grudniu 1761 był z powrotem na Litwie, zaś w lutym r. n., zrażony zapewne niedostatecznym poparciem hetmańskim do ministerium, odmówił Radziwiłłowi współdziałania na sejmikach deputackich. Podczas przygotowań do Trybunału wiosną t. r., utraciwszy nadzieję na pomoc Mniszcha w walce o podkanclerstwo, P. skłaniał się już ku «familii». Przyciągał go tam może Adam Czartoryski, generał ziem podolskich, z którym P. się przyjaźnił. W końcu czerwca lub w początkach lipca t. r. P. oferował Wołczynowi «przywrócenie in integro przyjaźni swojej i jednoczynności», ale spotkał się z repliką księcia Michała, «żeby to było in factis, jako in verbis». Straciwszy nadzieję na pieczęć, na sejm 1762 r. P. jechał z mandatem wołkowyskim i może rachubami na buławę polną litewską, do której rekomendowała go jako jednego z kandydatów m. in. szlachta halicka. Podczas burzliwej sesji 5 X 1762 P. poparł stolnika lit. Stanisława Poniatowskiego, gdy ten zaatakował szlachectwo Brühlów, a po zerwaniu sejmu podpisał manifest «familii». W początkach kwietnia 1763 stolnik Poniatowski liczył, że w przyszłej konfederacji Czartoryskich znajdzie się i P., dotąd wciąż lawirujący między zwalczającymi się stronnictwami.
Po śmierci Augusta III P., chcąc za pośrednictwem Stanisława Poniatowskiego uzyskać odszkodowanie za straty wyrządzone w jego mścisławskich dobrach przez wojska rosyjskie, oferował przyszłemu królowi współdziałanie na sejmikach (miał poważne wpływy zwłaszcza w województwach mścisławskim i witebskim). Odszkodowanie prawdopodobnie dostał (w początkach 1764 wypłacenie go zalecał H. Keyserlingowi N. Panin) zarówno dlatego, że miał w Petersburgu opinię człowieka życzliwego interesom rosyjskim, jak też dlatego, że nad Newą liczono, iż P. zdoła odciągnąć od przeciwników Stanisława Augusta «królika» Ukrainy, Franciszka Salezego Potockiego. W animozji z Karolem Radziwiłłem «Panie kochanku», a z poparciem jego przeciwników, P. uzyskał mandat trocki na sejmy konwokacyjny i elekcyjny; z województwem trockim głosował też na Stanisława Poniatowskiego. Mimo to w lutym 1767 Karol Radziwiłł zwrócił się poufnie do P-a (a także do jego ojca i brata) z obwieszczeniem swego powrotu do kraju z łaski Katarzyny II i zaproszeniem do udziału w planowanych przedsięwzięciach politycznych; ich cel wyłuszczyć miał P-owi ustnie specjalny posłaniec. Dn. 3 V 1767 Stanisław August wiedział już, że P. ma być jednym z twórców popieranej przez Rosję konfederacji. W tym celu P. przybył kilka dni później do Warszawy. Dn. 26 VII 1767 konfederacja litewska mianowała go pierwszym członkiem delegacji (pozostałych wyłoniono w sierpniu), która – wg instrukcji z 11 VIII 1767 – miała się udać do Katarzyny II z wyrazami podzięki w imieniu połączonej w Radomiu konfederacji za gotowość ratowania zniweczonych przez króla i Czartoryskich «polskich wolności», ale też prosić o zachowanie dotychczasowych prerogatyw religii katolickiej. Po przybyciu do Moskwy 29 IX 1767, na oficjalnej audiencji P. w imieniu delegacji wygłosił po polsku mowę do Katarzyny II; prócz powtórzenia zaleceń sierpniowej instrukcji prosił explicite o rosyjską gwarancję dla ustroju wolnościowego, który Katarzyna zechce przywrócić. Jak wyjaśniał K. Radziwiłłowi sekretarz poselstwa Szymon Kossakowski, słowa o gwarancji dodano na żądanie Rosji. Carska odpowiedź zapowiadała zainteresowanie Katarzyny prawami dla różnowierców oraz podkreślała, że sposób i zakres ingerencji rosyjskiej w Polsce zależeć będzie wyłącznie od woli Katarzyny. Niezrażony tak ostentacyjnym lekceważeniem konfederacji radomskiej P., skarżąc się N. Paninowi na «ducha panowania» króla i Czartoryskich, sugerował, by królowi nie dozwalano rozdawać urzędów ministerialnych swej rodzinie. Uzgadniał też z Paninem sprawy prywatne Radziwiłła, m. in. metody rozliczeń z opiekunami dóbr radziwiłlowskich w l. 1764–7. Dn. 25 XII 1767 w liście do księcia «Panie kochanku» P. dawał wyraz wątpliwościom, czy Rosja zaspokoi wszystkie dezyderaty delegatów, i obawom, czy nie ograniczy kompetencji konfederacji, ale w mowie wygłoszonej do Katarzyny 26 I 1768 – zapewne podczas oficjalnego pożegnania – zapewniał, że obserwacja stosunków ustrojowych panujących w Rosji pogłębia jego nadzieje na przywrócenie przez carową polskich wolności.
Wyjechawszy z Moskwy w początkach lutego t. r., P. miał udać się do Warszawy, by złożyć ze swej misji relację sejmowi, ale – jak usprawiedliwiał się 4 III 1768 K. Radziwiłłowi – choroba zatrzymała go na Litwie. Być może była to tylko wymówka, do której skłoniły P-a zarówno wieści z sejmu (oburzenie posłów w październiku 1767 na treść instrukcji delegatów do Moskwy), jak pierwsze odgłosy Baru. Już w lecie 1768 P. kokietował konfederatów, w zimie 1768/9 miał ponoć rozpowiadać, że do wygłoszenia mowy, którą witał Katarzynę, został zmuszony przez nadesłaną przez N. Repnina instrukcję. W październiku 1769, po radzie senatu, Stanisław August rozważający wówczas możliwość rozluźnienia rosyjskiej kurateli, sondował prawdziwość owej pogłoski. W r. 1769 P. grał nadal na dwie strony, udając skłonności probarskie; Onufry Bęklewski, snując latem t. r. plany skonfederowania całej Litwy, myślał nawet o powierzeniu P-owi laski konfederacji generalnej; na P-a rachowali też bardziej wyrobieni szefowie Generalności. Ostatnia ekspedycja od nich do P-a dotarła na Litwę w początkach 1771 r., kilka dni po śmierci adresata.
Po ojcu pan na Kadzinie (woj. mścisławskie), miał P. m. in. star. olkienickie (1744), żyżmorskie (1756), rohaczewskie (1758), wójtostwo Simno (1751), a w l. 1759–61 trzymał zastawem radziwiłłowski Siebież. Zmarł w pierwszych dniach 1771 r., pochowany został (16 lub 17 V 1771) w dominikańskim kościele Św. Ducha w Wilnie, w kaplicy grobowej Pociejów.
Z małżeństwa z Wiktorią z Potockich (zm. 1771) P. nie pozostawił potomstwa.
Estreicher (nadto: Powinszowany applauz… Ludwikowi Pociejowi, strażnikowi Wielkiego Księstwa Litewskiego, w miesiącu auguście dnia 25 imieniny obchodzącemu, od konwentu olkinickiego franciszkańskiego pod nogi oddany, b. m. r.); Nowy Korbut (Oświecenie); PSB (Ogiński Ignacy); Słown. Geogr. (Olkieniki); Dworzaczek; Żychliński, X; Elektorów poczet; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Konopczyński W., Konfederacja barska, W. 1936–8 I–II; tenże, Mrok i świt, W. 1922; tenże, Od Sobieskiego do Kościuszki, Kr. 1921; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1909–1911 I–II; tenże, Stanisław Konarski, W. 1926; Korzon T., Kościuszko, Wyd. 2. Kr. (b. r.) s. 27; Kraushar A., Książę Repnin i Polska, W. 1900 I 335, 340, 354, 356–7, 363–7, II 46–50, 55–6; Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie, Wil. 1912; Lech M., Jazda autoramentu polskiego wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego w dobie saskiej, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1961 cz. VII/2 s. 59, 61; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Rostworowski E., Legendy i fakty XVIII w., W. 1963; Sapiehowie, III; Schmitt H., Dzieje Polski XVIII i XIX wieku, Kr. 1866 II 177; tenże, Panowanie Stanisława Augusta, Lw. 1868–9 I 335, II 179, 215–31, 283–5; – Akta grodz. i ziem., XXIII, XXV; [Bagiński J. K.], Rękopism X. Bagińskiego dominikanina prowincyi litewskiej, Wil. 1854 s. 52, 57; Diariusz inwestytury Najjaśniejszego Karola Królewicza Jmci na Księstwo Kurlandzkie (b. m. r.); Diariusze sejmowe z w. XVIII I, III; Istoriko-Juridičeskie Materialy izvlečenyje iz aktovych knig guberni vitebskoj i mogilevskoj, Vitebsk 1873–1891 IV 332–3, 389, XXI; Jakubowski W., Listy… do Jana Klemensa Branickiego, W. 1882 s. 36–7, 101, 182; Kossakowski J., Pamiętniki, W. 1891; Lubomirski S., Pamiętniki, Lw. 1925; tenże, Pod władzą księcia Repnina, W. 1971; Łopaciński I., Diariusz życia, „Bibl. Warsz.”, R. 1855 t. 3 s. 411; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876 I–IV (poza indeksem: II 102, III 88–9); Mémoires du roi Stanislas-Auguste, I; Pamiętnik prymasa, Wyd. Sz. Askenazy, w: Dwa stulecia, W. 1910 II; [Radziwiłł K. S.], Korespondencja, Kr. 1888; Rulhière C. C, Histoire de l’anarchie de Pologne, Paris 1807 II 426; Sbornik Russ. Ist. Obšč., XXXVII, LI, LXVII, CIX; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1912 II; Tjažby litovskich krest’jan i žitelej mesteček s upravitelami imenij, Vil’nius 1961 II; Vol. leg., VII 214, 221, 243; Źródła do dziejów Kurlandii i Semigalii z czasów Karola, Kr. 1870 s. 26; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. IV 639 (12 VI 1750), Dz. V 7467 (zwłaszcza 29 IX 1767), 11907 (1742–3 15 III 1756), 11908 (26 XII 1742–1744), 11912 (18 VII 1756), 11914, 12130 (28 VI 1758 i b. d.), Arch. Roskie, Korespondencja XLVIII/34, LXVI/3, Arch. Tyzenhauzów G-840, Zbiór z Muz. Narod., 669, 885, Zbiór Popielów, 318; B. Czart.: rkp. 682 (Korespondencja Leonarda Pocieja), 776, 3127 (10 VII 1762), 3429 (16 VI 1753), 3841, 3844; B. Narod.: rkp. 3285 (2 XI 1751, 29 VII 1752, 16 XI 1755, 17 VII 1756), 3287/III; B. Ossol.: rkp. 423, 2652; B. PAN w Kr.: rkp. 2663; Staatsarchiv w Dreźnie: 458/XXXVI k. 310, 3587/II.
Zofia Zielińska