Roszkowski Ludwik (1736–1781), jezuita, profesor filozofii w Akademii Wileńskiej, matematyk, działacz Komisji Edukacji Narodowej. Ur. 19 II na Litwie.
Szkołę średnią i rok filozofii (logikę) R. ukończył w nie znanym bliżej kolegium jezuickim. Dn. 13 VIII 1756 wstąpił do Tow. Jezusowego i w Wilnie odprawił dwuletni nowicjat. Następnie przez dwa lata uczył gramatyki w kolegium jezuickim w Krożach. W l. 1760–3 studiował w Akad. Wil. filozofię i matematykę, tę ostatnią prawdopodobnie pod kierunkiem Francuza Jana Rossignola. W r. 1763/64 uczył retoryki i historii w kolegium jezuickim w Grodnie, będąc także kronikarzem kolegium. W l. 1764–8 studiował teologię w Akad. Wil., m. in. pod kierunkiem Benedykta Dobszewicza i Stanisława Rostowskiego, i w r. 1767 przyjął święcenia kapłańskie. Pochodząca z t. r. opinia tzw. katalogu drugiego podkreśla jego uzdolnienia i przygotowanie do pracy w obserwatorium astronomicznym i do nauczania matematyki.
W r. 1767/68 podczas czwartego roku studiów teologicznych R. był asystentem (socius) dyrektora wileńskiej drukarni akademickiej, którym w tym czasie był Marcin Poczobut Odlanicki, profesor astronomii w Akad. Wil. Równocześnie R. uczył w Akad. Wil. matematyki na kursie wyższym. Zachowany z tego okresu rękopis jego wykładów (Arch. Prow. Mpol. TJ w Kr.: rkp. 84) ujawnia ich wysoki poziom i bogatą tematykę (np. logarytmy i ich zastosowanie, trygonometria, geometria). Widoczna jest wyraźna troska profesora o ukazanie związku matematyki z praktyką życiową. W l. 1768–71 R. prowadził w Nowogródku trzyletni kurs filozoficzny dla kleryków jezuickich i studentów świeckich. Oprócz tego był tamże prefektem kleryków jezuickich i prezesem Kongregacji Mariańskiej studentów oraz wyjeżdżał z posługą duszpasterską na stację misyjną w Lubczy n. Niemnem. W lecie 1771 przeniósł się do Wilna na profesora filozofii w tamtejszej Akademii i dopiero wówczas – 23 XI 1771 – uzyskał tamże magisterium sztuk wyzwolonych i filozofii (w rzeczy samej doktorat), uprawniające go do prowadzenia wykładów uniwersyteckich. Rozpoczęty w r. 1771 kurs zakończył w r. 1774 będąc syndykiem i seniorem Wydz. Filozoficznego. Dn. 15 VIII 1773 R. złożył w Wilnie uroczystą profesję zakonną, a 15 X t. r. uzyskał w Akad. Wil. doktorat prawa kanonicznego. Z tego okresu jego pracy dydaktycznej pochodzi zbiór ponad 160 tez z adnotacjami: Propositiones ex universa philosophia notis illustratae ([Wilno] 1774). Tez, które obejmowały całokształt jego wykładów, bronił w publicznej dyspucie kleryk diecezjalny Franciszek Maczulla.
Wg R-ego filozofia jest «zdobywaniem mądrości», w szczególności zaś rozumowym i doświadczalnym poznaniem rzeczywistości, zwłaszcza Boga, duchów i świata cielesnego. Dzieli się na: logikę, metafizykę, matematykę i fizykę (filozofię przyrody). Logikę rozumiał R. nowocześnie jako dyscyplinę wprowadzającą do filozofii, dostarczającą formalnych zasad prawidłowego myślenia. Pod wpływem Wolffa R. dzielił metafizykę na ontologie, kosmologię, psychologię i teologię naturalną. Bardzo szeroko rozwinął fizykę (przeszło 2/3 materiału), którą dzielił na ogólną i szczegółową. Pomijał w niej niemal zupełnie zasady arystotelesowskie, opierając się na osiągnięciach I. Newtona i jego następców oraz traktując ją jako naukę doświadczalną. W kwestii systemu słonecznego opowiadał się za heliocentryzmem i swoją tezę – podobnie jak i inne twierdzenia – uzasadniał najnowszymi odkryciami i osiągnięciami naukowymi, np. J. Bradleya.
Po kasacie zakonu jezuitów pozostał R. w Akad. Wil. na stanowisku profesora filozofii, później przybył do Grodna, gdzie w nie określonym bliżej czasie został prefektem szkoły. W r. 1777 wizytator Józef Wybicki, stwierdziwszy niski poziom szkoły wojewódzkiej w Kownie, polecił zwolnić jej dyrektora, a na jego miejsce zaproponował R-ego, który wkrótce objął to stanowisko. Od tego czasu – m. in. dzięki przykładnej współpracy z M. Poczobutem Odlanickim – datował się pomyślny okres rozwoju szkoły. W sierpniu 1781 R. zaprzysiągł w Wilnie projekt ustaw Komisji Edukacji Narodowej i został mianowany rektorem wydziału kowieńskiego. R. zmarł 16 XI 1781 w Kownie.
Estreicher, XXII 9, XXVI 386 (Estreicher – a za nim Poplatek – mylnie nazywa go Ludwikiem Antonim i wiąże go z wcześniejszym Ludwikiem Antonim Roszkowskim); – Lewicki J., Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej, Kr. 1925 s. LXXVII; Plečkaitis R., Feodalizmo laikotarpio filosofija Lietuvoje, Vil. 1975 (Roškovskis Liudvikas); tenże, Stopnie naukowe w dawnym Uniwersytecie Wileńskim, w: Studia z dziejów Uniwersytetu Wileńskiego 1579–1979, Kr. 1979 s. 47, 55; Pohoska H., Wizytatorowie generalni Komisji Edukacji Narodowej, L. 1957 s. 219; Poplatek J., Komisja Edukacji Narodowej, Kr. 1973; Szybiak I., Nauczyciele szkół średnich Komisji Edukacji Narodowej, Wr. 1980; – Komisja Edukacji Narodowej i jej szkoły w Koronie 1773–1796, Wyd. T. Wierzbowski, z. 38, W. 1913 s. 76–7, z. 39, W. 1915 s. 43; – Arch. Prow. Mpol. TJ w Kr.: rkp. 526 k. 7 (data i miejsce śmierci); Arch. Rom. S. I.: Lith. 59 (Katalogi roczne), Lith. 30–32 (Katalogi trzyletnie z l. 1757, 1761, 1764, 1767, 1770); B. Jag.: rkp. 3119 k. 35 (Korespondencja M. Poczobuta); B. Uniw. Wil.: rkp. F 2 DC 110 (13 listów R-ego z l. 1777–81 do Poczobuta, kart 13).
Roman Darowski