Sawicki Ludwik (1893–1972), archeolog i geolog czwartorzędu, dyrektor Państwowego Muzeum Archeologicznego, profesor Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN. Ur. 8 VIII w Warszawie, był synem Ludwika, robotnika metalowca, i Serafiny z Górniewiczów.
Od r. 1902 S. pracował w zakładach rzemieślniczych, a w r. 1905 uczestniczył w strajku. Do nauki w szkole przygotował się samodzielnie. Ukończył 2-klasową szkołę powszechną w r. 1909, po czym wstąpił do rosyjskiego progimnazjum na Pradze. Szkołę tę jednak opuścił mimo przyznanego mu stypendium państwowego. W l. 1909–11 zorganizował z kolegami na Woli kółko przyrodnicze, wyróżnione w r. 1910 nagrodą warszawskiego Tow. Ogrodniczego za kolekcję paleontologiczną.
Wakacje S. spędzał u rodziny na Mińszczyźnie, zajmował się tam amatorsko badaniami archeologicznymi. Zgromadzone przez niego kolekcje zostały w r. 1910 wyróżnione na konkursie dla młodzieży przez Polskie Tow. Krajoznawcze (PTK). W periodykach tego towarzystwa (m. in. w „Ziemi”, „Drużynie”) ukazały się pierwsze wykonane przez S-ego fotografie zabytków przyrody. W l. 1909–12 S. pracował jako urzędnik w Syndykacie Rolniczym Warszawskim, kierowanym przez Zygmunta Chrzanowskiego, któremu zawdzięczał wskazanie dróg samokształcenia. Radami wspierali go także Ludwik Krzywicki i Kazimierz Kulwieć. Wskutek choroby płuc zrezygnował z posady w Syndykacie. Niebawem podjął współpracę z redakcją „Drużyny”, gdzie zamieszczał artykuły popularnonaukowe. Z jej wydawcą Adamem Chętnikiem ogłosił broszurę Dla krajoznawstwa (1913). W t.r. opublikował też w „Kurierze Warszawskim” (nr 1) poświęcony Zdzisławowi Kopczyńskiemu filozoficzny artykuł pt. Utopie jesienne. W l. 1912–15 był społecznie kustoszem Muzeum PTK. W r. 1914 nawiązał kontakt z Erazmem Majewskim; na jego zlecenie przeprowadził archeologiczne prace badawcze grobów megalitycznych w okolicy Ostrołęki i Płońska.
W lipcu 1915, wraz z żoną Ireną (zob.), S. udał się na badania na Białoruś i Wołyń. Jesienią t.r., po nieudanej próbie powrotu do Warszawy przez Piotrogród, Sawiccy osiedli w Mińsku, gdzie byli współorganizatorami oddziału polskiego Tow. Opieki nad Zabytkami Kultury. Za rekomendacją K. Kulwiecia od wiosny 1916 pracowali w Moskwie pod kierownictwem Mariana Morelowskiego nad rejestracją polskich zabytków kultury. Jesienią t.r. udali się na Daleki Wschód z zamiarem zabezpieczenia i przywiezienia do kraju zbiorów inż. Kazimierza Grochowskiego. Zatrzymali się w Harbinie, gdzie S. pracował jako geodeta, wydawał tygodnik o charakterze lewicowym pt. „Praca”, a także prowadził studia geologiczne, archeologiczne i etnograficzne. Jesienią 1918 przez Syberię i Moskwę wrócili do Warszawy. S. podjął pracę jako nauczyciel zrazu w szkole rzemieślniczej, a następnie w II Gimnazjum Żeńskim. Jednocześnie kontynuował, rozpoczęte przed wojną, terenowe badania archeologiczne.
W l. 1921–2 S. pracował jako kustosz w Muz. Archeologicznym im. E. Majewskiego, a następnie do r. 1928 w Państwowym Gronie Konserwatorów Zabytków Prehistorycznych (PGKZP), odpowiadając za tereny województw wschodnich. W r. 1927 niektóre prace prowadził także z ramienia Biura Melioracji Polesia, początkowo przy pomocy żony i prof. Stanisława Pawłowskiego z Poznania. Przejęcie zadań PGKZP przez Państwowe Muzem Archeologiczne (PMA) oraz konflikt z badaczem paleolitu Stefanem Krukowskim (do którego należały decyzje o programie badań) na tle kompetencyjnym praktycznie ograniczyły mu możliwości pracy zawodowej. Korzystał jednak ze stałej zapomogi Min. WRiOP. Nawiązał ściślejsze kontakty z geologami z Państwowego Instytutu Geologicznego (PIG), w związku z czym w zakres jego zainteresowań badawczych weszła sedymentacja, peryglacjał i paleografia. W r. 1924 przebywał w ZSRR jako ekspert polskiej delegacji w Mieszanej Polsko-Radzieckiej Komisji Specjalnej; przy tej okazji zajmował się też studiami muzealnymi w Moskwie i Leningradzie.
W r. 1938, korzystając z pomocy Antoniego Bolesława Dobrowolskiego, S. zorganizował wyprawę glacjologiczną na Spitsbergen. Po powrocie objął kierownictwo studiów geologii czwartorzędu w PIG. Podczas okupacji niemieckiej S. początkowo trudnił się chałupnictwem, później pracował w PMA. Po powstaniu warszawskim 1944 r. znalazł się w Słomnikach koło Krakowa, a wkrótce w Pruszkowie, gdzie przyłączył się – w porozumieniu z PAU – do kierowanego przez Stanisława Lorentza zespołu ratującego dobra kultury. Po powrocie (18 I 1945) do Warszawy S. zorganizował zespół do ratowania zabytków w muzeach, bibliotekach i archiwach.
W lutym 1945 S., na zlecenie Jakuba Bermana, wówczas podsekretarza stanu w Prezydium Rady Ministrów, przedstawił Memoriał […] w sprawie organizacji nauki; krytykował tu postawę polityczną profesury, domagał się, by badania naukowe były oddzielone od nauczania i podporządkowane potrzebom praktyki, a studia uniwersyteckie przygotowywały do życia zawodowego; proponował też utworzenie podsekretariatu stanu do spraw nauki w Prezydium Rady Ministrów. We wrześniu – październiku 1945 przebywał w ZSRR; w sprawozdaniu z tej podróży opracowanym dla Min. Oświaty proponował reformę PAU. Miała to być akademia «robocza» wyposażona we własne instytuty. W referacie Podstawowe postulaty organizacji nauki, przedstawionym w czasie spotkania pięcioosobowej delegacji uczonych w Prezydium Rady Ministrów (13 II 1946) z J. Bermanem, Władysławem Bieńkowskim i Leonem Kruczkowskim (druk. „Życie Nauki” 1946 nr 3), wycofał się z postulatów oddzielenia nauki i dydaktyki, wypowiadał się za planowością i koncentracją badań naukowych w Warszawie i co najwyżej czterech ośrodkach pozawarszawskich oraz za dwustopniowością studiów uniwersyteckich. W późniejszych pracach nad reorganizacją nauki S. już nie uczestniczył.
W początkach 1945 r. S. z ramienia dyrektora Karola Bohdanowicza przystąpił do odbudowy PIG. Dn. 1 III 1945 objął dyrekcję PMA i na tym stanowisku pozostał do września 1949. W l. 1945–6 założył czasopismo „Sprawozdania Państwowego Muzeum Archeologicznego”, które redagował do r. 1956. Tu zamieścił artykuł Państwowe Muzeum Archeologiczne (Okres międzywojenny, okupacja, lata 1945–1947) z. 1/4. W l. 1950–4 kierował Pracownią Prehistorii Czwartorzędu Muz. Ziemi w Warszawie, a następnie po przeniesieniu jej jako Zakładu Paleolitu do Instytutu Historii Kultury Materialnej (IHKM) PAN, kierował tym zakładem aż do przejścia na emeryturę w r. 1963. W r. 1955 został profesorem nadzwycz. W l. 1955–6 był członkiem Rady Naukowej IHKM. Kilkakrotnie odwiedzał ZSRR (m.in. w r. 1958 prowadził badania nad Donem), Czechosłowację i Francję. Uczestniczył w latach międzywojennych i po wojnie w sympozjach i kongresach międzynarodowych (w r. 1934 był przewodnikiem wycieczek na stanowiska archeologiczne).
Dorobek publikowany S-ego liczy ok. 200 pozycji. Początkowo były to głównie artykuły popularnonaukowe i szkice krajoznawcze, umieszczane w czasopismach: „Ziemia”, „Drużyna”, „Światło”, „Praca”. Naukowe prace S-ego obejmują przeważnie dziedziny: archeologii prehistorycznej, geologii czwartorzędu oraz muzealnictwa i organizacji nauki. Artykuły archeologiczne S-ego dotyczą stanowisk głównie w środkowej Polsce i w Rosji. Są to m.in.: Zabytki przedhistoryczne z okolic Wrociszewa w pow. grójeckim („Wiad. Archeol.” 1920 t. 5), Zabytki archeologiczne w okolicy Ostrołęki ziemi łomżyńskiej (tamże 1921 t. 6), Stanowiska młodszego paleolitu w Gródku na Wołyniu oraz Szczątki człowieka paleolitycznego („Ziemia” 1927), Przemysł świderski I stanowiska wydmowego Świdry Wielkie I („Przegl. Archeol.” T. 5: 1933–6), Stratygrafia wysokiego tarasu erozyjno-akumulacyjnego pra-Wisły w Górze Puławskiej („Acta Geologica Polonica” 1954 nr 3), Problèmes stratigraphiques et chronologiques des stations palèolithiques de Kostenki et de Borševo („Archeologia Polona” 1964 t. 7). Ostatni z tych artykułów jest najlepszym przykładem wypracowanych przez S-ego metod dokumentacyjnych.
W niektórych z prac S. traktował warstwy kulturowe jako repery stratygraficzne. Tu należą m.in.: O metodzie badań stanowisk otwartych wydmowych („Wiad. Archeol.” 1921 t. 6), Z zagadnień prehistorii dyluwialnej Wołynia („Rocz. Wołyński” 1934 t. 3), Stan badań nad wiekiem człowieka kopalnego w Polsce („Acta Geologica Polonica” 1953 nr 1). Geologii czwartorzędu, w nawiązaniu do problematyki archeologicznej, S. poświęcił m.in. studia: Rzut oka na dyluwium i na zagadnienia zabagnienia Polesia (W. 1928), Less i gleba kopalna w Podbereźcach pod Lwowem („Czas. Geogr.” T. 13: 1935), Projekt terminologii i znakowania utworów czwartorzędowych („Biul. Państwowy Instytut Geologiczny” 1939 nr 8). Ogłosił ponadto wiele artykułów o organizacji nauki (np. O potrzebie planowej organizacji badań w dziedzinie prehistorii człowieka okresu czwartorzędowego, „Kosmos”, S. B, 1937), muzealnictwa (np. Zagadnienia organizacji muzeów prowincjonalnych jako placówek pracy naukowej, P. 1929), sprawozdania z konferencji i wypraw badawczych (np. Polska wyprawa glacjologiczna w 1938 r. na Spitsbergen, „Acta Geophysica Polonica” 1959 nr 3/4), historii nauki i inne.
Prace S-ego pisane były pięknym językiem i starannie ilustrowane (fotografie i znakomite rysunki). S. polemizował w nich często z innymi uczonymi, niekiedy tak ostro, że zaatakowani (np. S. Krukowski i S. Pawłowski) występowali przeciw niemu na drogę sądową. S. był członkiem od r. 1925 Komisji Antropologicznej (późniejszej Komisji Antropologii i Prehistorii) PAU, członkiem wielu towarzystw naukowych, m.in. Polskiego Tow. Geologicznego (od r. 1932) i w l. 1954–63 prezesem jego Oddziału Warszawskiego, a od r. 1964 członkiem honorowym, członkiem Berliner Gesellschaft für Anthropologie und Urgeschichte (od r. 1932), Tow. Muzeum Ziemi (od r. 1936), Polskiego Klubu Polarnego i Polskiego Tow. Wypraw Badawczych (od r. 1937), członkiem korespondentem Tow. Naukowego Warszawskiego (od r. 1945), członkiem Société Géologique de France (od r. 1949).
Od młodości związany był S. z nurtem lewicowym inteligencji warszawskiej, a w okresie międzywojennym, od r. 1934, był członkiem Komunistycznej Partii Polski. W r. 1947 wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej; później należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zmarł 20 I 1972 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Komunalnym na Powązkach (kwatera 32 B-1-5). Odznaczony był m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1947), za ratowanie dóbr kultury po powstaniu warszawskim, i Orderem Sztandaru Pracy I kl. (1963).
S. był dwukrotnie żonaty: z pierwszego małżeństwa z Ireną z Scheurów dzieci nie miał; z drugiego, z Czesławą z Żochwskich, miał troje dzieci: Ludwika (ur. 1943), lekarza, Mirosława (ur. 1947), fizyka, i Irenę (ur. 1948), urzędniczkę. Ponadto uratował i wychował chłopca żydowskiego.
Część spuścizny bibliotecznej S-ego znajduje się w zbiorach IHKM PAN, PMA i Uniw. M. Curie-Skłodowskiej, zaś kolekcje geologiczne w Muz. Ziemi PAN w Warszawie.

Bibliografia geologiczna Polski za l. 1951–64; Bibliogr. Warszawy; Fleszarowa, Bibliogr. geol.; Łuka L.J., Materiały do bibliografii polskiej archeologii pradziejowej i wczesnośredniowiecznej za lata 1918–1939, W. 1962; toż za l. 1959–61, W. 1964; Biogramy uczonych pol., Cz. I z. 3; PSB (Zofia Podkowińska); Kadra naukowa Instytutu Geologicznego w latach 1919–1959, „Prace. Instytut Geologiczny” T. 30: 1960 Cz. I. s. 485, 595 (częściowa bibliogr.); – Abramowicz A., Historia archeologii polskiej. XIX i XX wiek, W.-Ł. 1991; Bąbel J.T., Stefana Wincentego Krukowskiego bój ostatni, „Prądnik” T. 6: 1992 s. 257–63; Cmentarz komunalny Powązki. Dawny wojskowy w Warszawie, W. 1989; Grochowski K., Prasa polska w Azji, w: Polacy na Dalekim Wschodzie, Harbin 1928 s. 79; Hołubowicz W., Studia nad metodami badań warstw kulturowych w prehistorii polskiej, Tor. 1948; Hubner P., Nauka polska po II wojnie światowej – idee i instytucje, W. 1987 s. 26–8; Kostrzewski J., Dzieje polskich badań prehistorycznych, Kr. 1948 s. 28, 36, 39, 41; Krajewski S., Sawicki Ludwik, „Przegl. Geol.” R. 11: 1962 s. 540; Lewandowski C., Kierunki tak zwanej ofensywy ideologicznej w polskiej oświacie, nauce i szkołach wyższych w latach 1944–1948, Wr. 1993 s. 132–3, 154–5; Nadolski A., Dzieje archeologii polskiej w XIX i XX w., w: Studia i mater. z dziej. nauki pol., S. A, W. 1966 z. 9 s. 174; Poczet archeologów polskich, „Z otchłani wieków” T. 37: 1971 s. 41–3 (fot.); Polański J., Lessy warstwowe w świetle archeologicznych badań Ludwika Sawickiego, „Wiad. Archeol.” T. 10: 1929 s. 119–28; Rajewski Z., Państwowe Muzeum Archeologiczne w latach 1923–1968, tamże T. 33: 1968 s. 255–94; Rolbiecki W., Geneza Polskiej Akademii Nauk (1930–1954), Wr. 1990; Róziewicz J., Polsko-radzieckie stosunki naukowe w latach 1918–1939, Wr. 1979; Stolpiak B., Rozwój prahistorii polskiej w okresie 20-lecia międzywojennego. Cz. I. 1918–1928, P. 1984 s. 16, 63, 73–4, 84–5, 98, 108–9, 117, 137, 157; Wójcik Z., Zarys osiągnięć polskiej wyprawy glacjologicznej na Spitsbergen w 1938 r., w: Dzieje polskich, rosyjskich i radzieckich badań polarnych, Wr. 1982 s. 201–22; Wrońska J., Archeolodzy warszawscy na początku XX wieku, Wr. 1986 s. 141–4 (fot.), 188; taż, Początki działalności naukowej profesora Stefana Krukowskiego, „Prądnik” T. 6: 1992 s. 41–57 (fot.); – Kostrzewski J., Z mego życia. Pamiętnik, Wr. 1970; Podkowińska Z., Fragmenty pamiętnika, w: Dzieje archeologii w Uniwersytecie Warszawskim, W. 1993 s. 119–34; Rosen-Przeworska J., Moje uniwerki, czyli o archeologii z epoki przedhistorycznej, tamże s. 135–50; Walka o dobra kultury. Warszawa 1939–1945, W. 1970 II; Więckowska H., Wspomnienie o profesorze Stefanie Krukowskim (1890–1982), „Prądnik” T. 6: 1992 s. 29–40 (fot.); – Wspomnienia pośmiertne i nekrologi: „Archeologia Polski” T. 20: 1975 s. 239–48 (fot., bibliogr., J. Trzeciakowski), „Poznaj Świat” 1972 nr 11 s. 43, „Przegl. Geolog.” R. 20: 1972 s. 193–5 (fot., Z. Wójcik), „Roczn. Pol. Tow. Geolog.” T. 42: 1972 s. 473–6 (fot., W. Chmielewski), T. 43: 1973 s. 569–77 (bibliogr., R. Rühle), „Tryb. Ludu” 1972 nr 22, 23, „Z otchłani wieków” T. 38: 1972 s. 177 (fot.), „Życie Warszawy” 1972 nr 20, 21; – „Przegl. Archeol.” T. 2: 1922–4 s. 323–6, 328, T. 3: 1925–7 s. 250; „Roczn. Kursów dla Dorosłych” 1920 t. 2 s. 190; „Roczn. Pol. Tow. Krajoznawczego” 1910 s. 40, 81, 99, 1911 s. 37, 1912 s. 33, 1913 s. 48; „Tryb. Ludu” 1963 nr 273; „Wiad. Archeol.” 1920 s. 90, 1922 s. 159, 174, 1923 s. 53, 139, 229, 1924–5 s. 355, 1929 s. 186, 190–7, 200–1, 213, 1935 s. 298–9, 301, 1948 s. XI; „Wiad. Muz. Ziemi” 1952 t. 6 s. 277–8, 492–4; „Z otchłani wieków” 1926 s. 12, 14, 1927 s. 16, 31, 60–2, 1928 s. 12; – Arch. IHKM PAN w W.: Teczka osobowa, sygn. 471/481; Arch. Muz. Ziemi PAN w W.: Autobiografie, dokumenty, listy; Arch. PAN: Listy w różnych zespołach, Podkowińska Z., Moje wspomnienia o Ludwiku Sawickim i środowisku archeologów warszawskich okresu międzywojennego i wojennego, sygn. III-276 (mszp.); Dział Dokumentacji PMA w W.: Teczka osobowa S-ego z autobiografią z r. 1920; – Korespondencja, m.in. w zbiorach S. Krukowskiego i E. Majewskiego; – Informacje rodziny: Czesławy i Mirosława Sawickich z W. oraz W. Laskowskiej-Wysoczańskiej z W.
Zbigniew J. Wójcik