Sitowski Ludwik (1880–1947), zoolog, entomolog i ornitolog, profesor i rektor Uniw. Pozn. Ur. 29 III w Starym Sączu, był synem Jana (1846–1922), sędziego grodzkiego i radcy Sądu Krajowego, autora kilku przyczynków do regionalistyki Sądecczyzny, i Zofii z Myszkowskich.
W l. 1893–8 S. kształcił się w konwikcie chyrowskim, następnie w gimnazjum klasycznym w Nowym Sączu, gdzie w r. 1902 zdał maturę. W l. 1902–6 studiował nauki biologiczne na Wydz. Filozoficznym UJ, następnie w l. 1907–9 był zastępcą nauczyciela w Gimnazjum św. Jacka w Krakowie oraz do r. 1912 uczył biologii w prywatnym Liceum Żeńskim im. Heleny Kaplińskiej. Od 1 X 1909 był asystentem wspólnym przy katedrach zoologii Antoniego Wierzejskiego (od r. 1912 Michała Siedleckiego) i anatomii porównawczej Henryka Hoyera. Prowadził także ćwiczenia z oznaczania szkodników rolnych i leśnych na Studium Rolniczym UJ. Specjalizował się w entomologii, zajmując się biologią motyli i 20 XII 1907 uzyskał stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy Spostrzeżenia biologiczne nad molowcami (Tineola Biseliella Hummel Lep., Tineidae (Rozpr. AU Wydz. Mat.-Przyr. Dz. B – Nauki Biologiczne T. 5: 1905), której promotorem był H. Hoyer. W październiku 1916 zorganizował przy Zakładzie Zoologii UJ Stację Doświadczalną do badania szkodników zwierzęcych, którą kierował do końca września 1919. Opracowywał biologiczne metody zwalczania chrabąszcza majowego na Podkarpaciu i motyla poprocha cetyniaka w lasach puszczy niepołomickiej i sandomierskiej. Habilitował się z zakresu zoologii 19 VII 1919 na podstawie pracy Biologia szkodników leśnych w niżu sandomierskim, opublikowanej pt. Z biologii poprocha cetyniaka (Bupalus piniarius L.) w Puszczy Sandomierskiej („Prace Nauk. Uniw. Pozn., S. Roln.-Leśn.” 1922 nr 2).
Dn. 1 X 1919 S. został powołany w nowo powstałym Wydz. Rolniczo-Leśnym Uniw. Pozn. na profesora nadzwycz. zoologii i entomologii stosowanej i objął katedrę 4 XI t. r. Zorganizował od podstaw Zakład Zoologii i Entomologii wraz z pracowniami i podręcznym muzeum zoologicznym. Prowadził wykłady oraz ćwiczenia z zoologii ogólnej i entomologii oraz w l. 1934–9 zlecone z pszczelnictwa i ochrony lasu dla studentów leśnictwa i rolnictwa. Dodatkowo w r. akad. 1920/21 wykładał entomologię stosowaną (szkodniki zwierzęce) na rocznych Kursach Ogrodniczych, prowadzonych pod protektoratem Wydz. Rolniczo-Leśnego. W październiku 1921 został profesorem zwycz. Był dziekanem Wydz. Rolniczo-Leśnego (luty–wrzesień 1921), prorektorem (1922/23) i rektorem (1925/26) Uniw. Pozn. oraz członkiem Komisji Dyscyplinarnej dla profesorów (1934/35–1936/37) i delegatem wydziału w zarządzie Powszechnych Wykładów Uniwersyteckich (od listopada 1919). Jako dziekan doprowadził do wykupienia z rąk niemieckich budynku Bractwa Strzeleckiego na Sołaczu przy obecnej ul. Wojska Polskiego (ówcześnie Sołacka 10) w r. 1922, gdzie znalazły pomieszczenia oprócz jego Zakładu także trzy inne zakłady Wydz. Rolniczo-Leśnego oraz przyczynił się do zakupienia dla Wydziału folwarku Golęcin w r. 1921. Przy zakładzie S. zorganizował specjalną pracownię, która zajmowała się biologicznymi metodami walki z owadami szkodliwymi w leśnictwie, m. in. rozmnażano tu pasożyty owadzie w celu przeszczepienia ich na szkodniki leśne i rolne, a także wysyłano je do Europy Zachodniej i Ameryki Północnej. Ponadto badano próbki owadów nadsyłane przez nadleśnictwa z całej Wielkopolski do analizy na występowanie szkodników. Zakład posiadał także ogród (0,4 ha), a przy nim pasiekę doświadczalną liczącą 60 uli. Dodatkowo w r. 1930 S. założył przy zakładzie Stację Ornitologiczną prowadzącą obserwacje i obrączkowanie ptaków.
Wybuch wojny w r. 1939 zastał S-ego w rodzinnej posiadłości w Krościenku nad Dunajcem, gdzie spędził całą okupację. Praktyka lekarska syna Michała, budząca podejrzenia okupanta o współpracę z partyzantami, jak również częste wyjazdy S-ego i kontakty z rozmaitymi osobistościami spowodowały, że w r. 1942 został aresztowany przez Gestapo, lecz po krótkim pobycie w nowosądeckim więzieniu zwolniony. Utrzymywał się z wykonywania lekarskich analiz laboratoryjnych i z pracy w lesie, m. in. ze sprzedaży drewna z rodzinnych lasów. Równocześnie gromadził, porządkował i ratował przed zniszczeniem przedwojenne zbiory muzealne Pienińskiego Parku Narodowego, które w większości pochodziły z jego darów. Prowadził także obserwacje ornitologiczne i opracowywał uratowane z Poznania notatki naukowe. W poł. 1944 r. schronił się u S-ego Rudolf Weigl po ucieczce ze Lwowa i wspólnie urządzili prowizoryczne laboratorium oraz prowadzili hodowlę zwierząt doświadczalnych do badań nad durem plamistym.
Po wojnie S. powrócił do Poznania; w poł. marca 1945 przystąpił do odbudowy zniszczonego Zakładu Zoologii i Entomologii i już w maju t. r. uruchomił zajęcia dydaktyczne oraz prowadzenie dawnych badań nad owadami szkodliwymi. Odtworzył zniszczoną całkowicie przez Niemców pasiekę i rozpoczął w niej badania nad pasożytami pszczół. Zakres badań fizjograficznych nad rozsiedleniem fauny poszerzył na tereny tzw. Ziem Zachodnich. Mimo przekroczenia wieku emerytalnego S. za zgodą Min. Oświaty nadal wykładał do śmierci. Dodatkowo w r. akad. 1946/47 wykładał biologię ogólną dla studentów Studium Stomatologii Uniw. Pozn.
S. był wysokiej klasy specjalistą w zakresie entomologii stosowanej, znanym na międzynarodowym forum naukowym. W okresie międzywojennym przyjeżdżali do niego na konsultacje m. in. specjaliści z Dep. Rolnictwa USA. Szeroki zakres jego zainteresowań naukowych obejmował faunistykę, systematykę, parazytologię świata zwierzęcego, ochronę lasu i ochronę przyrody. Opublikował ok. 40 prac badawczych i 10 popularnonaukowych. Wykształcił 180 dyplomowanych inżynierów leśnictwa i rolnictwa oraz był promotorem trzech rozpraw doktorskich. Do jego uczniów, późniejszych profesorów, należeli m. in. Bohdan Kiełczewski, Antoni Linke i Jan Ruszkowski. Pierwsze prace S-ego miały charakter fizjograficzno-faunistyczny i dotyczyły motyli z terenu Pienin, gdzie zebrał ok. 710 gatunków: Motyle Pienin. Cz. I („Spraw. Kom. Fizjograficznej AU” T. 39: 1906), Cz. II (T. 44: 1909). Tematyka lepidopterologiczna przewijała się też w jego rozprawie doktorskiej i związanym z nią odkryciem fizjologicznego zjawiska możliwości sztucznego, przyżyciowego barwienia gąsienic: Experimentelle Untersuchungen über vitale Färbung der Mikrolepidopterenraupen („Bulletin International de l’Académie des Sciences de Cracovie”, Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles, S. B: Sciences Naturelles, 1910, No 9, 10). Praca ta była wielokrotnie cytowana także w zagranicznych podręcznikach z fizjologii i zoologii doświadczalnej. Obserwacji motyli dotyczyły też dalsze prace, np.: Rubrismus bei Arctia caja L. (Lep., Arctiidae) („Mitteilungen der Deutschen entomologischen Gesellschaft” Jg. 6: 1935 No 3–4).
Światowy rozgłos przyniosły S-emu prace nad biologicznymi metodami zwalczania szkodników owadzich w leśnictwie i rolnictwie. Zapoczątkował je artykuł o chrabąszczu majowym w związku z klęskowym jego pojawem w r. 1916 na terenie Podkarpacia: Klęska chrabąszczy w powiecie nowotarskim („Tyg. Roln.” R. 35: 1918 nr 21). Z prac podjętych przy zwalczaniu wielkiej gradacji poprocha cetyniaka w l. 1916–18, niszczącego bory sosnowe powstała jego rozprawa habilitacyjna. W związku z kolejną wielką gradacją tym razem strzygoni choinówki w borach sosnowych Wielkopolski i Pomorza w l. 1920–4 podjął obserwacje terenowe i badania laboratoryjne nad zwalczaniem tego motyla z pomocą jego naturalnych wrogów – pasożytniczych muchówek i błonkówek, co przedstawił w trzyczęściowej pracy: Strzygonia choinówka (Panolis flammea Schiff) i jej pasożyty na ziemiach polskich („Roczniki Nauk Roln.” T. 10: 1923 z. 1, T. 12: 1924 z. 2–3, T. 27: 1932 z. 2). Zwalczanie biologiczne innego groźnego szkodnika lasów Polski północno-zachodniej błonkówki rośliniarki – borecznika rudego przedstawił w pracy: Do biologii pasożytów borecznika (Lophyrus Latr.) Cz. I. (tamże T. 14: 1925 z. 1) i Cz. II („Prace Kom. Mat.-Przyr. Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk”, S. B, T. 5: 1931). W tym samym czasie S. prowadził także badania nad innymi szkodnikami leśnymi, m. in. barczatką sosnówką, brudnicą mniszką i kornikami (1928, 1930, 1933) oraz nad szkodnikami rolniczymi. Praca Roztocze jako szkodniki traw zbożowych („Roczniki Nauk Roln. i Leśnych” T. 17: 1927 z. 3) zainicjowała badania nad tą grupą pajęczaków w Polsce. S. ogłosił też kilka przyczynków ornitologicznych i teriologicznych, m. in.: Ptaki Pienin („Spraw. Kom. Fizjograficznej AU” T. 50: 1914–15, T. 65: 1931), Drozd skalny (Monticola saxatilis L.) w Pieninach („Ochrona Przyrody” R. 17: 1937), Rzadsze gatunki ptaków w Pieninach („Chrońmy przyrodę ojczystą” R. 2: 1946 nr 1–2) oraz Przyczynek do znajomości fauny Parku Narodowego w Pieninach („Ochrona Przyrody” R. 18: 1948), w którym przedstawił obserwacje poczynione w czasie wojny nad ssakami (gryzonie, nietoperze), motylami i osami. S., związany od najmłodszych lat z Pieninami, był najlepszym znawcą ich przyrody; Kazimierz Simm nazwał go «odkrywcą Pienin dla polskiej faunistyki». S. był również wytrawnym florystą i w pracach entomologicznych zwracał zawsze uwagę na rolę określonych gatunków roślin w walce ze szkodnikami lasu. W r. 1922 wspólnie ze Stanisławem Kulczyńskim był inicjatorem prawnej ochrony obszaru przełomu Dunajca w Pieninach, a ich publikacja pt. Pieniny jako rezerwat przyrodniczy („Ochrona Przyrody” R. 3: 1922) stała się podstawą do wniosku o utworzenie Pienińskiego Parku Narodowego. S. był głównym ekspertem w tej sprawie dla Państwowej Rady Ochrony Przyrody, z którą współpracował przez cały okres międzywojenny. S. był członkiem m. in. Komisji Fizjograficznej AU (od r. 1908), Komisji Matematyczno-Przyrodniczej Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (od r. 1920), Polskiego Związku Entomologicznego (od r. 1927), Polskiego Związku Łowieckiego, członkiem honorowym Koła Rolników Studentów Uniw. Pozn. S. zmarł na zawał serca 20 XI 1947 w Poznaniu w drodze do pracy; został pochowany na cmentarzu Sołackim św. Jana Vianney przy ul. Lutyckiej.
W małżeństwie zawartym 22 VII 1905 z Zofią z Dziewolskich, córką właściciela dóbr krościeńskich, miał S. dwóch synów: Zygmunta (zob.) i Michała (1909–1974), lekarza.
Portret olejny w stroju rektorskim, oryginał w posiadaniu rodziny w P., kopia w gabinecie rektora Uniw. Pozn.; – Feliksiakowa J., Polska bibliografia zoologiczna za lata 1945–1954, Wr. 1969; Katalog polskiej literatury matematyczno-przyrodniczej za lata 1905–1949; Katalog wydawnictw Polskiej Akademii Umiejętności 1873–1947, Kr. 1948 I–II; Mała encyklopedia leśna, W. 1980; Gebhardt L., Die Ornithologen Mitteleuropas. Ein Nachschlagewerk, Berlin 1970 II dod. do „Journal für Ornithologie” Bd. 111, Sonderheft; Hirsch G., Index biologorum, Berlin 1928; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Peretiatkowicz-Sobeski, Współcz. kultura pol.; Słown. biologów; Who’s Who in Central and East-Europe 1933/34, Zurich 1935; toż za l. 1935/36, Zurich 1937; Wpol. Słown. Biogr.; Zagórowski, Spis nauczycieli; – Czyżewski J. A., Działalność naukowa Ludwika Sitowskiego na polu entomologii, „Wiad. Entomologiczne” T. 4: 1983 nr 3–4 s. 127–38 (fot., bibliogr.); Dzieje akademickich studiów rolniczych i leśnych w Wielkopolsce 1919–1969, P. 1970 (fot.); Dzieje Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 1919–1969, P. 1972; Fedorowicz Z., Antoni Wierzejski (1843–1916), Wr. 1970; tenże, Dzieje zoologii na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1780–1960, Kr. 1965; tenże, Faunistyka w działalności Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności (1865–1935), Wr. 1971; tenże, Materiały do historii zoologii na Uniwersytecie Jagiellońskim (1777–1914), Wr. 1962; tenże, Michał Siedlecki (1873–1940), Wr. 1966; Feliksiak S., Ornitologowie polscy na tle słownika biograficznego ornitologów środkowoeuropejskich, „Przegl. Zoolog.” T. 12: 1968 z. 3 s. 268; Kapuściński S., Osiągnięcia polskiej entomologii leśnej w okresie półwiecza, „Pol. Pismo Entomologiczne” T. 41: 1971 z. 4 s. 765–7, 772, 778; Kiełczewski B., Prof. dr hab. Ludwik Sitowski (1880–1947), wybitny badacz fauny Pienin, „Pieniny – przyroda i człowiek” T. 5: 1997; Kronika Uniwersytetu Poznańskiego za lata akademickie 1945–1954/55, P. 1958; Nauka w Wielkopolsce, P. 1973; Pamiętnik jubileuszowy konwiktu chyrowskiego 1886–1911, Przemyśl 1911 s. 124 (błędy); Sitowski S., Prof. Ludwik Sitowski badacz pienińskiej przyrody, „Hale i Dziedziny” R. 5: 1994 nr 6–7 s. 46–7; Studia i Mater. do Dziej. Nauki Pol., S. B, W. 1966 z. 11 s. 171, 173, 187, 190, W. 1970 z. 19 s. 20, 136–7; Twórcy i organizatorzy leśnictwa polskiego na tle jego rozwoju, W. 1974; Veritate et scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, W.–P. 1982 s. 225; Wrzosek A.. Uniwersytet Poznański w pierwszych latach swego istnienia, P. 1924; Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983; – Krzan B., Klejnot zagubiony w górach, Kr. 1988 s. 254–5; Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum Wyższego w Nowym Sączu za r. szk. 1899 s. 73, 1900 s. 113, 1902 s. 108; Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazjum Św. Jacka w Krakowie za r. sz. 1908 s. 51, 54, 1909 s. 67, 1910 s. 52, 54; Stecki K., Na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego, w: Poznańskie wspominki z lat 1918–1939, P. 1973 s. 308–9; Wydział Rolniczo-Leśny Uniwersytetu Poznańskiego. Sprawozdanie za pierwsze 15 lat istnienia 1919/20–1933/34, P. 1934 s. 317–19, „Hołd Wielkopolski słowiańskim geografom i etnografom 3 VI 1927 – Jednodniówka”, P. 1927 s. 12 (fot.), 14, 321 (częściowa bibliogr.), 419, 421; – Wspomnienia pośmiertne (nekrologi): „Chrońmy przyrodę ojczystą” R. 4: 1948 nr 1/2 s. 18–19 (K. Simm, częściowa bibliogr.), „Las Pol.” R. 22: 1948 nr 1/2 s. 41 (fot), „Pol. Pismo Entomologiczne” T. 18: 1939–48 z. 1 s. 5–13 (A. Linke, bibliogr.), „Spraw. Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk” 1947 nr 2 s. 243–7 (bibliogr.); – „Głos Wpol.” 1947 nr 321, 322, 325, „Przegl. Leśniczy” 1948 nr z kwietnia s. 32 (nekrolog); – Arch. Akad. Roln. w P.: sygn. DS 170 (akta personalne S-ego); Arch. PAN w P.: sygn. P. III–30, teczka 29 (materiały K. Moldenhawera); Arch. UJ: sygn. WF II 504 (teczka doktoratu), sygn. WF II 121 (teczka habilitacyjna); Arch. Uniw. Pozn.: sygn. „Rektorat” nr 15/744, nr 82/396, 193, 212/646 (Profesorowie Wydz. Rolniczo-Leśnego); – Informacje wnuczki, Anny Sitowskiej-Anioł z P. i Stanisława Sitowskiego z Gliwic.
Andrzej Dzięczkowski