Liciński Ludwik Stanisław, pseud. Liciniusz (1874–1908), poeta, prozaik, etnograf. Ur. 17 IV w Lubartowie. Był synem Józefa, urzędnika sądowego, i Karoliny z Mazurkiewiczów. L. miał dwóch braci (Adama i Hipolita) i dwie siostry. Po ukończeniu szkoły w rodzinnej miejscowości rozpoczął L. naukę w gimnazjum w Lublinie. Usunięty przez osławionego dyrektora (późniejszego cenzora warszawskiego) Mikołaja Siengalewicza, przenosił się kolejno do szkół w Radomiu, Zamościu i Chełmie, wszędzie relegowany z powodu zatargów z władzami carskimi. Matury ostatecznie nie uzyskał. «Wilczy bilet» zamykał wstęp na uczelnie w zaborze rosyjskim, dlatego L. opuścił Lublin i udał się do Krakowa. Uczęszczał w charakterze wolnego słuchacza na Wydział Filozoficzny UJ. Po roku studiów został wydalony przez administrację austriacką z Krakowa i nielegalnie przybył do Warszawy. Brał czynny udział w pracach «uniwersytetu latającego» i zbliżył się do środowisk lewicowych. Poznał wówczas L. Krzywickiego, J. W. Dawida, W. Nałkowskiego, G. Glassa i S. Sempołowską. Przyjaźnił się z Z. Nałkowską, L. Rygierem, H. Lukrecem i J. Korczakiem.
W tym okresie (r. 1900) L. debiutował w „Czytelni dla Wszystkich” cyklami sonetów i wierszy Z motywów sielskich. Publikował także utwory poetyckie w „Zakopiance” i „Zniczu”. Równocześnie rozpoczął ogłaszanie swoich prób prozatorskich. Z r. 1900 pochodzą obrazki Łachmaniarz, Z dziejów oficyn oraz romans Dziwaczka (opublikowany pośmiertnie w r. 1929). W r. 1904 pisarz związał się z „Głosem” J. W. Dawida i opublikował tam cykl opowiadań z cyklu Halucynacje (wydanie książkowe: I – 1911, II – 1913, III – 1917). W okresie rewolucji 1905 r. L. wydrukował wiersz Okręt szalony, pomyślany jako ilustracja artykułu K. Marksa i F. Engelsa „O komunizmie”. Zachęcony przez H. Łopacińskiego i E. Majewskiego podjął L. różne cenne badania etnograficzne, których wyniki opublikował w „Wiśle” (1905). Pisarz współpracował z tajną prasą Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL), gdzie zamieszczał fragmenty opowiadań (Szczury i Ksiądz Jan Jaskólski, druk. w „Dzwońcu Polskim”).
L. brał czynny udział w wypadkach rewolucyjnych 1905 r., był prześladowany i (wg relacji J. Mondscheina) musiał uciekać za granicę. Przebywał na Uralu, skąd wrócił ciężko chory. L. całe życie chorował na gruźlicę, a niesprzyjające warunki materialne (utrzymywał się z niewielkich i nieregularnie otrzymywanych honorariów autorskich) spowodowały znaczne pogorszenie zdrowia. Przyjaciele pisarza (L. Rygier i Z. Nałkowska) zainicjowali akcję mającą na celu umieszczenie L-ego w sanatorium i ratowanie jego życia. Wzięli w niej udział także znani literaci i naukowcy (Bolesław Prus, Jan Lorentowicz, Wacław Nałkowski i inni). L. został przewieziony do sanatorium dra Geislera w Otwocku i tam po kilku miesiącach zmarł 22 IV 1908. Tuż przed śmiercią ukazała się jego najlepsza książka Z pamiętnika włóczęgi. W r. 1908 został w całości opublikowany antyklerykalny utwór L-ego pt. Ksiądz Jan Jaskólski. W rękopisach pozostały drobne fragmenty prozy, prace etnograficzne i dramat Tu musimy wyczarować przyszłość.
Tylko najważniejsze daty i fakty biografii L-ego można uznać za pewne. Tendencje do nadawania jej funkcji symbolu przeobrażeń tzw. inteligentnego proletariatu wytworzyły wokół pisarza legendę o cechach egzotyki i tajemniczości. Dzieła L-ego traktowano jako literacką autobiografię, zawierającą ślady osobistych doświadczeń. Z tych względów życiorysy pisarza zawierają wiele informacji sprzecznych i hipotez. Kontynuacją legendy L-ego jest „Narcyza” Z. Nałkowskiej. Również H. Mortkowicz-Olczakowa (W „Januszu Korczaku”) i Igor Newerly (w „Żywym wiązaniu”) stworzyli swoiste wersje życia pisarza, wzorowane na stereotypach biografii «poète maudit».
Twórczość L-ego zbliża się w wielu momentach do odmiany ekspresjonizmu, określanej mianem „retorycznej”. Jest to poetyka krzyku, zaskoczenia, zgrzytu, szoku i prowokacji. Pod względem kompozycyjnym utwory te stanowią luźny ciąg obrazów (niekiedy czysto symbolicznych) i zdarzeń, zespolonych jednością tonacji uczuciowej. Synkretyzm poetyki L-ego jest rezultatem skomplikowanego światopoglądu autora. Trwały ślad wywarły na nim powszechne «przygody ideologiczne» pokolenia: schopenhauerowska i nietzscheańska. W najważniejszym okresie twórczości L. znajdował się pod wyraźnym wpływem teoretyków anarchizmu – Stirnera i Bakunina. Pod koniec życia zbliżył się do koncepcji filozoficznych polskiej lewicy. Ewolucja ideowa L-ego przebiegała wśród licznych rozterek i wahań, zakończonych ostatecznie afirmacją czynu rewolucyjnego.
Proza satyryczna L-ego, gwałtowna i ironiczna, odsłaniała istotne konflikty epoki. Poruszał on zagadnienia alienacji politycznej i religijnej. Ukazywał społeczne i intelektualne konsekwencje nierówności klasowej, degenerację państwa i kościoła, obłudę moralności burżuazyjnej i komercjalizację kultury. L. rozszerzył również krąg tematyczny literatury polskiej wprowadzając do niej, śladem Gorkiego, jako bohaterów ludzi marginesu społecznego.
Fot. w „Tyg. Ilustr.” 1908 nr 18 s. 361 i w Halucynacjach, Kr. 1911; Rysunek anonima wg znanej fot. w Enc. Org. (1898–1904), XVIII, suplement II, cz. II, W. 1912 s. 137; – Anonim, Słowo wspomnienia, „Epoka” 1939 nr 12/15 s. 3; Bartnicki F., L. – zapomniany pisarz włóczęga, „Lewy Tor” 1946 nr 3–4; [Biernacki M.] M. B., L. S. L. (Wspomnienie pośmiertne), „Kurier” 1908 nr 98 s. 1–2; Dmitruk K., Twórczość L. S. L-ego, „Pam. Liter.” 1968 nr 1 s. 25–66; Grychowski A., Lublin w życiu i twórczości pisarzy polskich, L. 1965 s. 178; Mondschein J., O L. S. L-m, „Okolica Poetów” 1937 nr 6 s. 3–4; [Mondschein J.] M., 30-lecie śmierci L. S. L-ego, „Dzien. Lud.” 1938 nr 115 s. 6; – B. Narod.: Nałkowska Z., Dzienniki (Depozyt rękopiśmienny Z. Nałkowskiej), List L-ego do Z. Nałkowskiej (segregator I A); B. Łopacińskiego w L.: Zbiory specjalne rkp. 1993 (Liciński H., Wstęp do brulionu rękopisów L. S. L-ego).
Krzysztof Dmitruk