Spiss Ludwik Stanisław (1889–1949), przemysłowiec, propagator domowej produkcji win owocowych. Ur. 17 III w Krakowie, był synem Józefa Spisa (zob.) i Ludwiki z Lamache’ów, bratankiem Stanisława Spisa (zob.), bratem Tadeusza (zob.).

 

S. uczył się w II Wyższej Szkole Realnej w Krakowie, egzamin dojrzałości zdał w r. 1906. W l. 1906–10 studiował w Studium Rolniczym UJ (jako student nadzwycz.), ostatni rok poświęcił wyłącznie chemii organicznej w katedrze Emila Godlewskiego. W r. 1911 napisał pracę dyplomową z zakresu gleboznawstwa (Analiza ziemi obszaru dworskiego w Gromniku, w: Pamiętnik Kółka Rolników Wszechnicy Jagiellońskiej, Kr. 1913 s. 242–52), proponował w niej zmodyfikowaną metodę analizy próchnicy. Otrzymał ofertę objęcia asystentury przy katedrze chemii rolnej Józefa Mikułowskiego-Pomorskiego w Akademii Rolniczej w Dublanach, ale do realizacji tego zamiaru nie doszło (Mikułowski-Pomorski przeniósł się w tym czasie do Warszawy) i S. podjął pracę w prowadzonym przez Edmunda Załęskiego dziale naukowym firmy «K. Buszczyński, M. Łążyński» w Górce Narodowej pod Krakowem, gdzie zajmował się nasionami buraka cukrowego. W czasie pierwszej wojny światowej walczył w armii austro-węgierskiej i podczas oblężenia Przemyśla został wzięty do niewoli rosyjskiej. Do kraju powrócił po rewolucji 1917 r.

 

Po zakończeniu pierwszej wojny światowej był S. przez trzy lata kierownikiem działu produkcji nawozów sztucznych «Kooperacji Rolnej» w Warszawie. Na początku l. dwudziestych zainteresował się zagadnieniami fermentologii i owocowiniarstwa, uzyskał patent polski na wyrób drożdży winnych w stanie suchym oraz trwałym i w r. 1923, wraz z Edwardem Wasungiem, założył w Krakowie przy ul. Sławkowskiej 11 firmę «Ludwik Spiss & E. Wasung»; handlował w niej aparaturą i przyrządami do produkcji win, a w laboratorium mykologicznym prowadził hodowlę drożdży «Vinum». Upowszechnił w Polsce tę dziedzinę przetwórstwa owocowego. Opracował popularne informatory, wydawane w masowych nakładach (24 wydania po ok. 10 tys. egzemplarzy) pod różnymi tytułami od poł. l. dwudziestych (Wyrób win w domu , wyd. 2, Kr. 1928, Najnowsze sposoby wyrobu win w domu , wyd. 5, W.–Kr. 1930, wyd. 24, Kr. 1939, tłumaczenie niemieckie: Die Weinbereitung im Hause , Kr. 1937). Wygłaszał też pogadanki radiowe na ten temat oraz odbył roczną turę odczytową po kraju, przy wsparciu Min. Kolei Państwowych. S. był też członkiem Rady Nadzorczej spółki akcyjnej «Fabryka Porcelany i Wyrobów Ceramicznych» w Ćmielowie, kontrolowanej przez spowinowaconego z nim Stanisława Burtana. Za jego prawdopodobnie zachętą włączył się epizodycznie w działalność polityczną. Dn. 1 IX 1928 uczestniczył w poświęconym sprawom ustrojowym państwa zjeździe delegatów Chrześcijańskiej Demokracji w rezydencji Burtana w Przegorzałach; uchwalono tam dezyderaty stronnictwa noszące nazwę „Tez przegorzalskich”. W l. 1930–4 wzniósł S. w Przegorzałach willę wg projektu Adolfa Szyszko-Bohusza. Pod koniec l. trzydziestych rozszerzył swe przedsiębiorstwo o odlewnię metali i fabrykę maszyn rolniczych «Jura» w Kętach, tartak i handel drzewny (przy ul. Fabrycznej 4 w Krakowie) oraz przedstawicielstwo firm produkujących maszyny rolnicze i browarnicze («Unia-Ventzki S.A.» z Grudziądza, «B. H. Hellmann S.A.» z Pragi). Zatrudniał wówczas ok. 120 pracowników.

 

W czasie drugiej wojny światowej S. mieszkał w Przegorzałach (wówczas Wartenberg, od r. 1941 dzielnica Krakowa). Wraz z żoną organizował z własnych środków pomoc dla ludności Przegorzał, rodzin profesorów UJ uwięzionych w Sachsenhausen oraz dla Żydów w obozie płaszowskim. Po wojnie, z nominacji Min. Aprowizacji i Handlu, został 17 X 1945 kierownikiem technicznym Delegatury Przemysłu Fermentacyjnego na okręg krakowsko-rzeszowski. W r. akad. 1945/6 był asystentem wolontariuszem Politechn. Śląskiej. Działał w Lidze Morskiej i w Tow. Uniwersytetu Robotniczego. Wspólnie ze środowiskiem lekarzy krakowskich, zainicjował utworzenie nowej organizacji p.n. Liga Zdrowia, mającej się zajmować zagadnieniami higieny publicznej; na zebraniu organizacyjnym (31 X 1945) został obrany jej wiceprezesem. Opublikował w tym okresie dwa kolejne wydania Najnowszych sposobów wyrobu win… (Kr. 1948, 1949), Uwagi o użyciu pleśni w walce z rakiem („Pol. Tyg. Lek.” 1946 nr 33, wspólnie z żoną, Marią) i prace popularne: Podsłuchana rozmowa (opowieść o drobnoustrojach) (Kr. 1947, zalecona przez Min. Oświaty do użytku szkolnego), a także Czy alkohol jest naprawdę szkodliwy (Kr. 1945) i Pić można, ale ile? (Kr. 1946), w których zachęcał do zmian w zakresie konsumpcji napojów alkoholowych w społeczeństwie polskim (zastąpienie wódki i samogonu przez wina owocowe oraz piwo). Firma S-a przeszła w tym czasie pod przymusowy zarząd państwowy. S. zmarł 14 I 1949 i pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

 

W r. 1952 spółka S-a została rozwiązana przez jego spadkobierców.

 

W małżeństwie z Marią z Jugendfeinów miał S. syna, Ludwika (ur. 1935), profesora Akademii Rolniczej w Krakowie.

 

Żona S-a, Maria (11 III 1895 – 23 IV 1982), w czasie studiów medycznych w UJ współkierowała Tow. Biblioteki Medyków i Bratnią Pomocą Medyków. Tytuł doktora wszech nauk lekarskich uzyskała w r. 1922. W l. 1923–8 była asystentką w Inst. Higieny UJ i prowadziła wykłady w uniwersyteckiej Szkole Pielęgniarek i Higienistek. Publikowała w „Wiadomościach Farmaceutycznych”, „Szkolnictwie Zawodowym” „Zdrowiu” i „Zdrowiu Publicznym”. Od r. 1932 pracowała w Szpitalu SS Miłosierdzia. W r. 1937 uczestniczyła w międzynarodowym Kongresie Higieny Żywienia w Paryżu i XV Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich we Lwowie. W czasie drugiej wojny światowej wykładała higienę na tajnych kursach Uniw. Ziem Zachodnich. Po wojnie była starszą asystentką w Katedrze Higieny Uniw. Poznańskiego. W l. 1946–69 pracowała m.in. jako lekarz Ubezpieczalni Społecznej (potem również kierownik Przychodni Rejonowej) w Przegorzałach; zyskała sobie opinię ofiarnego lekarza-społecznika. W l. 1946–51 wykładała higienę miast i osiedli dla studentów Wydz. Architektury Politechn. Krakowskiej. Równocześnie współpracowała z Akad. Medyczną w Krakowie; od kwietnia 1948 była współpracownikiem Komisji Higieny PAU. W maju 1947 habilitowała się na Uniw. Poznańskim na podstawie rozprawy „Wieś podmiejska jako istotny czynnik rozwoju urbanistyki. Studium higieniczne” (P.), w której wykorzystała kilkuletnie obserwacje warunków bytowych, żywienia i stanu zdrowia mieszkańców Przegorzał. Opracowała podręcznik dla średnich szkół medycznych „Higiena” (W. 1952). Była członkiem honorowym Polskiego Tow. Higienicznego.

 

 

 

Fot. w posiadaniu rodziny; – Cegiełki wawelskie, Kr. 1972; – Krzywobłocka B., Chadecja 1918–1937, W. 1974 s. 474; – Drugie sprawozdanie Dyrekcji c.k. II Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie za rok 1906, Kr. 1906 s. 57, 72; Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego 1932, Kr.; Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1938, W. 1937; – „Dzien. Pol.” 1945 nr 257 (notatki bibliogr.), 1949 nr 18 (wspomnienie pośmiertne); – Arch. UJ: sygn. SR 51–2, SR 78 (1907); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 10689 t. 4; – Informacje syna S-a, Ludwika, synowej Anny, oraz materiały rodzinne (Kr., m.in. curriculum vitae S-a z r. 1945).

 

Bibliogr. dot. żony S-a, Marii: Rys. i akwarela K. Dąbrowskiej, 1928, w posiadaniu prywatnym; – Mater. do bibliogr. piśm. kobiet polskich; – Dłużniewska K., Doc. Dr hab. Maria Spiss, „Przegl. Lek.” T. 40: 1983 nr 8 s. 647–8; Perkowska U., Udział kobiet w organizacjach akademickich (politycznych, społecznych i naukowych) Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1894–1939, „Roczn. Krak.” T. 59: 1993; Pytlińska-Spiss A., Dr Maria Spis (1895–1982), „Tyg. Salwatorski” R. 4: 1997 nr 24; Suchmiel J., Kariery zawodowe lekarek ze stopniem doktora wykształconych w Uniwersytecie Jagiellońskim, Częstochowa 1988; Walczak M., Szkolnictwo wyższe i nauka polska w latach wojny i okupacji 1939–1945, Wr. 1978; – Almanach lek. na r. 1932, Lw. 1932; Kronika Uniwersytetu Poznańskiego za l. akad. 1945–1954/55, P. 1958 s. 258–9; Roczn. lek. RP, W. 1933/34, 1936, 1938; – „Arch. Higieny” Vol. 4: 1936 z. 1 s. LXIX; „Dzien. Pol.” 1982 nr 59, 61 (nekrologi).