Stecki Ludwik (1795–1859), ziemianin, uczestnik powstania listopadowego i Wiosny Ludów, przemysłowiec.
Ur. prawdopodobnie w Bychawie (pow. lubelski), był wnukiem Jana Kazimierza (zob.), synem Józefa, marszałka szlachty pow. rówieńskiego (zob.) i Tekli Wilżanki (1773–1832), córki Ludwika, woj. czernichowskiego.
S. uczył się w szkole pijarskiej w Międzyrzeczu Koreckim, ale jej nie ukończył. Przejawiał zamiłowania muzyczne; od czasu do czasu dyrygował w Międzyrzeczu Koreckim nadworną orkiestrą i wystarał się o zatrudnienie w tamtejszym pijarskim konwikcie nauczyciela śpiewu «metody włoskiej». W r. 1821 należał do warszawskiej loży masońskiej «Jedność Słowiańska». Po ślubie z Julią Czacką w r. 1822 otrzymał w posagu majątek w pow. włodzimierskim: trzy wsie i część miasteczka Łokacze oraz dom mieszkalny we wsi Pawłowicze. W r. 1823 został wybrany na prezesa departamentu kryminalnego sądu wołyńskiego; aby ułatwić sobie urzędowanie nabył dom w Żytomierzu. Powtórnie ożenił się z Amelią z Ponińskich i odtąd przebywał najczęściej w Pawłowiczach. Tutaj zastał go wybuch powstania listopadowego.
Po wkroczeniu w kwietniu 1831 korpusu gen. Józefa Dwernickiego na Wołyń, S. wraz z kilkunastoma ziemianami wołyńskimi przybył do Drużgopola, aby powitać wojsko narodowe. W czasie spotkania z Dwernickim (13–14 IV t.r.) podpisano akt konfederacji uznającej władze powstańcze w Warszawie. S. i Michał Czacki zobowiązali się utworzyć dwa pułki oraz zorganizować na Wołyniu administrację. Do tworzenia wojska przystąpił S. natychmiast i już następnego dnia, 15 IV, stanął na czele oddziału zbrojnego, złożonego z ok. stu pieszych i trzydziestu jazdy; tego dnia zajął Włodzimierz Wołyński i zorganizował tam lokalne władze powstańcze. Dn. 17 IV, po krótkiej potyczce z siłami gen. Dawidowa, został jednak wyparty z miasta (był to jedyny epizod powstańczy w pow. włodzimierskim). Z ocalałą częścią oddziału 18 IV dołączył S. do korpusu Dwernickiego i 19 IV uczestniczył w bitwie pod Boremlem. Po wycofaniu się korpusu do Galicji i złożeniu broni (1 V) przedostał się z grupą powstańców do Król. Pol. W 1. poł. czerwca wraz z Narcyzem Olizarem czynił starania w Komisji Rządowej Wojny o uzyskanie środków rządowych na sformowanie z ochotników legii wołyńskiej, spotkał się jednak z odmową. W czerwcowej wyprawie gen. Antoniego Jankowskiego przeciw wojskom gen. K. Rüdigera, służył w Legii Litewsko-Wołyńskiej w stopniu kapitana bez płacy. Potem został adiutantem Naczelnego Wodza gen. Jana Skrzyneckiego. Na przełomie sierpnia i września wystawił własnym sumptem p. Wolnych Kozaków Wołyńskich, który jednak nie zdążył włączyć się do walki. W tym okresie awansował do stopnia pułkownika, a 20 IX został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari.
Po upadku powstania schronił się S. w Galicji. Osiadł na dzierżawie w majątku Uścieczko (pow. zaleszczycki), który wkrótce (przed r. 1833) wykupił. Po dokonanej w r. 1837 konfiskacie jego majątków na Wołyniu, postanowił pozostać w Galicji na stałe. Założył fabrykę świec łojowych i parafinowych; oznaczane jego nazwiskiem i herbem (Radwan), były sprzedawane w Galicji i w Rosji, m.in. w Petersburgu. Dn. 25 II 1845, dzięki środkom finansowym przesłanym przez syna, Henryka, nabył od Władysława Dzieduszyckiego majątki: Dzieduszyce, Sokołów i Łany w pow. stryjskim. Ok. t.r. wraz ze szwagrem Sewerynem Ponińskim otrzymał patent na aparat własnej konstrukcji do rektyfikacji spirytusu; o wynalazku tym opublikował dwa artykuły w „Tygodniku Rolniczo-Przemysłowym”: O nowowynalezionym aparacie rektyfikującym okowitę (1845 nr 9) i Wiadomość o aparacie rektyfikacyjnym wynalazku pp. Ludwika Steckiego i Seweryna hr. Ponińskiego (1846 nr 3). Dn. 30 VI 1847 został członkiem Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego.
W trakcie Wiosny Ludów, w r. 1848, przybył S. do Lwowa, gdzie po ogłoszeniu 15 V t.r. patentu uwłaszczeniowego, oświadczył w obecności chłopów i komisarza cyrkułu: «pańszczyznę sam już darowałem poddanym i protestuję przeciw temu, aby własnością moją rozporządzał cesarz lub minister» (B. Łoziński). Taka postawa przyczyniła się do pozbawienia S-ego i jego spadkobierców indemnizacji. Włączył się do działalności politycznej; przystąpił do składającego się z ziemian polskich i mieszczan ruskich Soboru Ruskiego, będącego przeciwwagą dla proaustriackiej Głównej Ruskiej Rady (Hołowna Ruśka Rada). Opowiadał się za współpracą polsko-ukraińską i m.in. popierał postulat przyznania ludności ukraińskiej praw oświatowych. Z ramienia Soboru Ruskiego wszedł w maju t.r. do Centralnej Rady Narodowej. Na początku czerwca przyjechał na Zjazd Słowiański do Pragi. Wraz z Leonem Sapiehą i Julianem Dzieduszyckim uczestniczył w pracach sekcji ruskiej (wchodzącej w skład Komisji galicyjskiej), odmówił jednak swego udziału jako przedstawiciela sekcji w deputacji do cesarza Ferdynanda I. Na Zjeździe został wybrany do zboru głównego. Podpisał wstępne porozumienie polsko-ruskie (7 VI), w którym przyjęto zasadę równouprawnienia języka ukraińskiego w urzędach i szkołach oraz gwarancję praw narodowych i politycznych w przyszłej konstytucji. Po wybuchu walk ulicznych (12 VI) w Pradze wrócił do Galicji i ponownie gospodarował w swych majątkach.
W r. 1857, dzięki staraniom syna Henryka i protekcji namiestnika Król. Pol. M. Gorczakowa, otrzymał S. od cara Aleksandra II amnestię i pozwolenie na powrót do Rosji (krążyły pogłoski, że car podjął tę decyzję zauważywszy w swoim gabinecie na świecach nazwisko S-ego). W r. 1858 przeniósł się S. z rodziną na stałe do Warszawy. Wg wspomnień Mieczysława Reya z tego czasu «był to już człowiek siwy, wysoki, korpulentny, głowa krótko ostrzyżona, twarz piękna o długich, siwych, zwisających wąsach; cała postawa bardzo pańska». Na początku r. 1859 postanowił S. sprzedać swój galicyjski majątek Suchodolskiej za 165 tys. złr. i w tym celu wyjechał do Galicji. Podczas transakcji zachorował na zapalenie płuc i 3 VI 1859 zmarł w Sokołowie. Pozostawił legat dla kościoła św. Mikołaja w Sokołowie, który w r. 1863 został wykorzystany na jego remont.
S. był trzykrotnie żonaty. Pierwsza żona Julia z Czackich (zm. 14 XII 1827), córka posła na Sejm Czteroletni Michała Czackiego (zob.) i Beaty z Potockich, pobierała lekcje malarstwa u malarza żytomierskiego Jana Królikowskiego, najchętniej malowała z natury; wiele jej obrazów i portretów, m.in. Tadeusza Czackiego (olej.), gen. Ludwika Kropińskiego (akwarela) oraz syna Henryka (tusz) «rozproszyło się po domach wołyńskich» (T. J. Stecki). W małżeństwie tym miał S. dwie zmarłe w dzieciństwie córki, Ludwikę (1826 – 5 III 1828) i Julię (1827 – 5 VIII 1832) oraz syna Henryka (zob.). Po śmierci Julii ożenił się w r. 1828 z Amelią z Ponińskich, córką Klemensa Ponińskiego z Lipin i Apolonii z Bierzyńskich, kasztelanki żytomierskiej. Z małżeństwa tego pochodziło pięcioro dzieci, z których wieku dojrzałego dożyły córki: Anna, żona Edwarda Mohrenheima (brata ambasadora rosyjskiego w l. 1884–98 w Paryżu, Artura Mohrenheima), i Maria, żona Oskara Pruszyńskiego. Trzecią żoną S-ego była Olimpia z Uznańskich (1825–1901), córka Tomasza Uznańskiego, właściciela dóbr Szaflary (pow. nowotarski), członka Stanów Galicyjskich, i Honoraty z Domaradzkich. W małżeństwie tym urodziło się dwóch synów: Witold (1846 – po 1913), dziedzic odstąpionego przez brata przyrodniego, Henryka, Międzyrzecza Koreckiego, żonaty od r. 1879 z Józefą z Ledóchowskich, oraz Aleksander (1849 – po 1913), właściciel m.in. w gub. kijowskiej wsi: Martynowicze i Worowicze (pow. radomyski) oraz na Wołyniu Marenina (pow. rówieński) i Brany (pow. włodzimierski) z piękną rezydencją oraz miasteczka Drużgopol (pow. włodzimierski), żonaty z Marią Stecką, córką Erazma Juliana Steckiego (zob.).
Portrety: z r. 1831 w mundurze p. Wolnych Kozaków Wołyńskich, w Muz. Narod. w Kr. (reprod. w: Hoffman J., Wołyń w walce 1831 r., „Roczn. Wołyński” T. 2: 1931 s. 165), z r. 1848 z czasów Słowiańskiego Zjazdu w Pradze, rys. Juliusza Kossaka (reprod. w: Wisłocki W. T., Kongres słowiański w r. 1848 i sprawa polska, Lw. 1927 tabl. V, oraz w: Slovanský sjezd v Praze roku 1848..., Praha 1958 tabl. VII), ze schyłku życia (reprod. medalionu z popiersiem w: Jaworski F., Medaliony polskie, Lw. 1910 tabl. XVII); Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających, W. 1994 IV; – Borkowski, Rocznik szlachty, I, II; Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach Krakowa; Katalog wystawy historycznej. Wiosna Ludów 1846–1849, Oprac. M. Tyrowicz, Kr. 1948; Kunaszowski H., Życiorysy uczestników powstania listopadowego, Lw. 1880 s. 72–3; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Sęczys, Legitymacje Król. Pol.; Straszewicz J., Les Polonais et les Polonaises de la révolution du 29 novembre 1830..., Paris 1836; Żychliński, X (T. J. Stecki); – Aftanazy, Dzieje rezydencji, V, VII; Batiuškov P. M., Volyn. Istoričeskie sud’by jugo-zapadnogo kraja, Pet. 1888 s. 275; Białobłocki A., Absolwenci Gimnazjum i Liceum św. Marii Magdaleny w Poznaniu 1805–1950, P. 1995; Callier E., Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831, P. 1887 s. 74, 85; Gepner S., Formacje kozackie w Polsce, „Broń i Barwa” 1934 nr 1 s. 14; Hoffman J., Legia litewsko-wołyńska 1831 r., „Roczn. Wołyński” T. 2: 1931 s. 224, 234–5; tenże, Wołyń w walce 1831 r., tamże s. 165, 171, 188; Kaczkowski J., Konfiskaty na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim po powstaniach roku 1831 i 1863, W. 1918 s. 379; Karolczak K., Dzieduszyccy. Dzieje rodu, Kr. 2001; Kozik J., Między reakcją a rewolucją. Studia z dziejów ukraińskiego ruchu narodowego w Galicji w latach 1848–1849, Kr. 1975; Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830..., Lw. 1881; Łoziński B., Agenor hrabia Gołuchowski w pierwszym okresie rządów, Lw. 1931; Puzyrewski A., Wojna polsko-rosyjska 1831 roku, W. 1888 s. 136, 142–3; Quirini-Popławska R., Kościół parafialny p.w. św. Mikołaja w Sokołowie, w: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, Kr. 2001 IX; Rzepniewska D., Ziemiaństwo w kręgu oddziaływania Warszawy 1807–1864, W. 1982; Wisłocki W. T., Kongres słowiański w r. 1848 i sprawa polska, Lw. 1927; Wroński A., Powstanie listopadowe na Wołyniu, Podolu i Ukrainie, W. 1993; Wrotnowski F., Historia powstania 1831 roku na Wołyniu, Podolu, Ukrainie, Żmudzi i Litwie, Lipsk 1875 I 167, 169, 346; Žáček V., Čechové a Poláci roku 1848. Studie k novodobým politickým stykum česko-polským, Praha 1948 II 130, 175–6, 181; – Batowski A., Diariusz wypadków 1848 roku, Oprac. M. Tyrowicz, Wr. 1974; Błędowska z Działyńskich H., Pamiątka przeszłości. Wspomnienia z lat 1794–1832, Oprac. K. Kostenicz, Z. Makowiecka, W. 1960; Budzyński M., Wspomnienia mojego życia, P. 1880 I 41; Czajkowski M., Pamiętniki Sadyka Paszy, Lw. 1898 s. 41–2; Dwernicki J., Pamiętniki, Lw. 1870 s. 86–7; [Dzieduszycki M.], Kronika domowa Dzieduszyckich, Lw. 1865 s. 455, 460; Giżycki J. M., Spis ważniejszych miejscowości w powiecie starokonstantynowskim na Wołyniu, Stary Konstantynów 1910; Golejewski H., Pamiętnik, Oprac. I. Homola, Kr. 1971; [Iwanowski E.] Eu... Heleniusz, Listki wichrem do Krakowa z Ukrainy przyniesione, Kr. 1901 I 281–2; Konopacki S., Moja druga młodość, W. 1900 II 37; tenże, Pamiętniki, W. 1899 s. 48; Kowalski F., Wspomnienia, Kijów 1859 I 236; Pamiętniki domowe zebrane i wydane przez M. Grabowskiego, W. 1845 s. 21; Petrusewicz-Pietraszewicz A., Piękny Kijów w małym obrazie. Powiastka z 1848 roku..., Wil. 1850 s. 74–5; Prądzyński I., Pamiętniki, Kr. 1909 II 339, 345; Protokoły posiedzeń Rady Narodowej Centralnej we Lwowie (14 IV – 29 X 1848), Red. S. Kieniewicz, F. Ramotowska, W. 1996; Rey M., Wspomnienia, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., III; Slovanský sjezd w Praze roku 1848. Sbirka dokumentů, Oprac. V. Žáček, Praha 1958 s. 106, 353–6; Spisok zemlevladel’cev i arendatorov Volynskoj gubernii..., Žitomir 1913; Stecki Olechnowicz H., Wspomnienia mojej młodości, Lw. 1895 s. 13–23, 150–1; – „Czas” 1859 nr 256 (nekrolog S-ego); „Echo Muzycz., Artyst. i Teatr.” 1884 nr 28 s. 295 (dot. córki S-ego, Anny Mohrenheim); „Przyjaciel Ludu” (Leszno) 1848 nr 44 s. 349 (rycina przedstawiająca S-ego wśród członków Słowiańskiego Zjazdu w Pradze); „Rozpr. Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego” T. 13: 1853 s. 211; – AGAD: sygn. WCPL 261 k. 72, 75; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Sanguszków, teka 316 plik 6 k. 559; B. Ossol.: rkp. 13117.
Elżbieta Orman-Michta i Mirosław Ustrzycki